Имом Зуфар ибн Ҳузайл роҳимаҳуллоҳ йирик фақиҳ, муҳаддис, Имом Аъзам раҳматуллоҳи алайҳи шогирдларининг энг пешволаридан бири эди. У зот ҳижрий 110-йилда Исфаҳоннинг Бозаон номли қишлоғида таваллуд топганлар.
Уламолар Имом Зуфар роҳимаҳуллоҳни дунёда ўтган инсонларнинг энг буюк ақл соҳибларидан бири эканликларини таъкидлаганлар. Масалаларни ўзаро қиёслаш, улардан ҳукм олиш бўйича у зотга тенглашадиган одам деярли бўлмаган. Шунингдек, у зотда мунозара қуввати ҳам жуда кучли эди. Бу борада Ҳасан ибн Зиёд айтадилар: “Ким Имом Зуфар билан мунозара қилса, ўша одамга раҳмим келади”. Имом Зуфарнинг ўзлари айтадилар: “Мен бирор ким билан мунозара қилсам, у: “Мен хато қилдим”, дегунича мунозара қилмайман, балки жинни бўлиб қолгунича мунозара қиламан” “Қандай жинни бўлади ?”, дейишди. “Ҳеч ким нақл қилмаган гапларни айтишгача боради”, деди”. Яъни, аввалги улуғлар – саҳобалар, тобеинлар ва бошқа улуғлар айтмаган гапларни айтди, деб ҳаммага кулги бўлади. Имом Зуфар роҳимаҳуллоҳ шу даражада мунозара қилгани учун ўзи билан мунозара қилмасликларини таъкидлар экан.
Таъкидлаш лозимки, Имом Зуфар роҳимаҳуллоҳ устозининг бошқа шогирдлари Имом Абу Юсуф, Имом Муҳаммад каби машҳур бўлмаган бўлсалар-да, бироқ илмда, тақвода улардан ҳеч ҳам қолишмайдиган зот бўлганлар. Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳи шогирдларига бир масъалани ташлаб, улар ўртасида мунозаралар ўтказар эди. Хусусан, Имом Зуфар ва Имом Абу Юсуф ўрталаридаги мунозара жуда ҳам қизғин бўлиб, баъзида Имом Зуфар, баъзида Имом Абу Юсуф ютиб чиқар эди. Имом Зуфар роҳимаҳуллоҳ гапга уста бўлиб, Абу Юсуф мағлуб бўлиб, изтиробга тушиб турганида: “Қаёққа қочасиз ?! Бу – очиқ эшиклар, хоҳлаганингизни танланг”, дер экан.
Имом Абу Юсуф ва Имом Зуфар Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ шогирдларининг пешқадамлари эдилар. Бу ҳақда Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳи айтадилар: “Шогирдларимдан ўттиз олти нафари ҳақида айтаман: улардан йигирма саккиз нафари қози бўлишга ҳақли, яна олти нафари фатво бериш даражасига етган. Уларнинг орасида Абу Юсуф билан Зуфар қозиларга ва муфтийларга адаб бериши мумкин”.
Исмоил ибн Ҳаммоддан қилинган бошқа бир ривоятда айтиладики: “Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг энг катта ўн нафар шогирди бор эди. Улар: Абу Юсуф, Зуфар, Асад ибн Умар, Офия Авдий, Довуд Тоий, Абу Абдуллоҳ Қосим ал-Масъудий, Али ибн Мусаҳҳар, Яҳё ибн Закарийё ҳамда Али Анзийнинг икки ўғли – Ҳиббон ва Мандалдир. Лекин, улар орасида Абу Юсуф ва Зуфар кабиси йўқ эди”.
Имом Абу Юсуф ва Имом Зуфар роҳимаҳуллоҳлар мана шундай етук зот бўлганлар. Китобларда улардан қайси бири фазилатлироқ, олимроқ экани борасида турли фикр-мулоҳазалар келган.
Муҳаммад ибн Ҳасан айтади: “Абу Юсуф ва Имом Зуфар мунозара қилаётганларига гувоҳ бўлдим. Абу Юсуф Абу Ҳанифадан ва бошқа хабарлардан кўп ривоят келтириб Имом Зуфардан ғолиб келар, навбат қиёсга келганида эса Имом Зуфар у зотни ютиб чиқар эди”.
Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳи вафотидан сўнг, Имом Зуфар роҳимаҳуллоҳ у зотнинг илм мажлисини давом эттирадилар. Ана шу йиллари Кўфадаги деярли барча толиби илмлар Имом Зуфарнинг ҳалқасига тўпланади. Холид ибн Сабиҳ имом Зуфар роҳимаҳуллоҳнинг илм ҳалқасини сифатлаб айтади: “Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг олдига кўчмоқчи бўлдим. Йўлда у зотнинг вафотларини эшитдим. Кўфа шаҳрига етгач, илм мажлисларига кирдим. Кўп инсонлар Имом Зуфар роҳимаҳуллоҳнинг илм мажлисида эди, Абу Юсуф роҳимаҳуллоҳнинг ҳузурида эса икки ёки уч киши бор эди холос”. Кейинчалик эса, Аллоҳнинг раҳмати билан Имом Абу Юсуф роҳимаҳуллоҳнинг шаъни улуғ бўлиб, у зотнинг ҳалқасига ҳам кўплаб инсонлар йиғилади.
Ҳаммод ибн Абу Ҳанифа айтадилар: “Бир куни Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг ўнг тарафида Абу Юсуф, чап тарафида Имом Зуфар бир масъала борасида мунозара қилаётганларини кўрдим. Абу Юсуф бирор гап айтса, Зуфар уни йўққа чиқарарди, Аксинча, Зуфар бирор гап айтса, Абу Юсуф йўққа чиқарар эди. Бу ҳолат пешин вақтигача давом этди. Пешин намози учун муаззин азон айтган пайт Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳи қўлларини кўтардилар ва Зуфарнинг сонларига уриб дедилар: “Сен унда Абу Юсуф бўлган шаҳарнинг раислигидан умид қилмагин!” ва Абу Юсуф фойдасига ҳукм қилдилар”.
Шаддод ибн Ҳаким айтди: “Асад ибн Амрдан сўрадим: “Абу Юсуф фақиҳроқми ёки Зуфарми?”, “Зуфар тақводорроқ”, деди. “Мен сиздан фиқҳни сўрадим”, деганимда айтдики: “Эй Шаддод ! Инсон тақво билан камолотга эришади”.
Шунингдек, кўп уламолар бу иккала имомни “чопиб кетаётган икки чопқир тулпор”га ўхшатганлар. Бу билан иккалалари тенг, баробар эканликларини ифода этганлар.
Юқоридаги каби фикрлар жуда кўп билдирилган, бироқ икки имомнинг бир-бирига бўлган ҳурмат-эҳтироми чексиз бўлган. Имом Зуфар Басрага борганларида одамлар у зотнинг ҳузурига келиб, турли саволлар берадилар. Имом Зуфар уларнинг барча саволларига гўзал жавоб берганида улар бундан жуда ажабланиб: “Биз Зуфар каби фақиҳни кўрмаганмиз, у энг олим инсон экан”, деганларида у зот айтди: “Мени кўриб шу даражада ажабланяпсиз, агар Абу Юсуфни кўрсанггиз нима бўларкин?!”
Имом Зуфардаги инсофга, ҳурмат-эҳтиромга қаранг! Аҳли илм-уламолар бир-бири билан қандай мунособатда бўлиш кераклигини Имом Зуфар мукаммал ҳолатда кўрсатиб бердилар. Айниқса, бугунги кунда фаолият олиб бораётган аҳли илмлар ўртасида ҳам айнан шундай аҳиллик, ўзаро қўллаб қувватлаш, эътироф ва устунликни тан олишни янада тараққий эттириш муҳим бўлиб турибди. Шунингдек, улар имом Зуфар, Имом Абу Юсуф роҳимаҳуллоҳларнинг бу каби самимиятларидан ўрнак олсалар янада манфаатли ва мақсадга мувофиқ бўларди. Боиси, у зотлар илм, тақвода ҳар қандай юқори даражага чиқмасинлар, бир-бирларига бўлган ҳурмат-эҳтироми бағоят юксак даражада бўлган. Агар бир масъалада мунозара қилсалар, холис, инсоф ила мунозара қилганлар, хато қилган бўлсалар, хатоларига иқрор бўлишга қодир бўлганлар. Чунки, уларнинг асл мақсади илмни юзага чиқариш эди. Аллоҳ таоло улардан рози бўлсин!
ТИИ 4- курс талабаси Муҳаммадризо Тожибоев
Представитель Управления мусульман Узбекистана Иброхимжон домла Иномов принял участие в XVI Международной научно-практической конференции "Идеалы и ценности Ислама: Одна Умма – общая судьба", состоявшейся в Уфе по приглашению Центрального Духовного управления мусульман России.
В конференции, организованной Центральным духовным управлением мусульман России, Фондом поддержки исламской культуры, науки и образования в Москве и Советом по государственно-религиозным отношениям при Главе Республики Башкортостан, приняли участие более 600 гостей.
Прибыли представители Бахрейна, Египта, Иордании, Туниса, Турции, Ирака, Ирана, Индии, Германии, Соединенных Штатов Америки, Канады, Королевства Саудовская Аравия, Марокко, Палестины, Монголии, Кыргызстана, Казахстана, Таджикистана, Азербайджана, Беларуси, Республики Узбекистан и ряда международных организаций.
Также приняли участие представители органов государственной власти, научной и экспертной общественности, образовательных учреждений, преподаватели и студенты вузов, религиозные и общественные деятели из субъектов Российской Федерации, религиозные лидеры традиционных конфессий, а также представители Федерации университетов исламского мира и Исламской организации по образованию, науке и культуре (ICESCO).
Целью конференции, проведенной на Государственной Ассамблее - Курултае Республики Башкортостан, является выработка предложений и инициатив, направленных на укрепление духовно-нравственных ценностей, развитие межконфессионального и межнационального мира и согласия, повышение созидательного потенциала мусульманской уммы в России и на евразийском пространстве.
В рамках международной конференции председатель Центрального религиозного управления мусульман России, муфтий Талгат Сафа Таджуддин встретился с представителем Управления мусульман Узбекистана Иброхимжоном домла Иномовым.
Муфтий сам начал беседу, выразив благодарность за визит и неоднократно подчеркнув, чтобы обязательно передали его самые теплые и искренние приветствия, наилучшие пожелания и благословенные молитвы председателю Управления мусульман Узбекистана, муфтию шейху Нуриддину Холикназару.
Было видно, что председатель Центрального духовного управления мусульман России муфтий Талгат Сафа Таджуддин проявляет особую глубокую любовь к Узбекистану, Бухаре и народу Узбекистана.
В ходе встречи представитель нашего Духовного управления с уважением передал приветствия от председателя Управления мусульман Узбекистана, муфтия шейха Нуриддина Холикназара.
В конце XVI Международной научно-практической конференции, приуроченной 45-летию служения Вере и Отечеству Шейх-уль-Ислама Талгата Сафа Таджуддина, выступил представитель Управления мусульман Узбекистана Иброхимжон домла Иномов, который с уважением передал Поздравления Председателя Управления мусульман Узбекистана, муфтия шейха Нуриддина Холикназара.
Кроме того, муфтию Талгату Сафе Таджуддину от имени председателя Управления мусульман Узбекистана, муфтия шейха Нуриддина Холикназара был вручен национальный золотой халат, основанный на наших национальных ценностях.
Муфтий Талгат Сафа Таджуддин со слезами на глазах и сердечной теплотой выразил глубокую признательность за столь высокое уважение и почтение, оказанные делегацией Узбекистана.
В ходе служебной поездки, во время бесед с рядом гостей, посетивших Международную конференцию, представитель нашей делегации рассказал о текущей работе в нашей стране, осветив бесчисленные усилия, предпринимаемые нашим государством и правительством для мира в стране, благополучия и здоровья народа, процветания нашей религии, и сообщил о значительных реформах и беспрецедентных нововведениях во всех сферах нашей страны сегодня, особенно в религиозной сфере.
Пресс-служба Управления мусульман Узбекистана