Sayt test holatida ishlamoqda!
30 Oktabr, 2025   |   8 Jumadul avval, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:32
Quyosh
06:52
Peshin
12:12
Asr
15:39
Shom
17:25
Xufton
18:38
Bismillah
30 Oktabr, 2025, 8 Jumadul avval, 1447

Maryam Usturlobiya – islom olimasi

14.01.2021   2744   3 min.
Maryam Usturlobiya – islom olimasi

Yulduzlar insoniyat hayotida har doim muhim o'rin tutgan. Dengizchilarga yo'l ko'rsatuvchi, sayyohlarga xarita, musulmon ummatiga qiblani aniqlovchi vositadir yulduzlar. Astronom va geograflar yulduzlar turkumini o'rganishga hayotlarini bag'ishlashadi. Milodiy X asrda Suriyada yashagan musulmon olima Maryam Usturlobiya Ijliya usturlob yasovchi mohir ustalardan biri edi.

Maryamning otasi bag'dodlik mashhur ustaga shogird tushgan muhandis edi. Maryam esa otasidan shu sohaning sir-asrorlarini o'rgandi.

Tarixchi Ibn Nadimning so'ziga ko'ra, Maryam otasi tufayli Bag'dodning usturlob yasovchi mashhur ustasi, astronom Muhammad ibn Abdulloh Nastulusga shogird tushgan (Dodge, Bayard (1970).

Yillar o'tib Maryam ushbu kasbning mohir ustasiga aylandi. Hatto unga “Usturlobiya” (usturlob yasovchi) laqabi berildi va shu nom bilan dunyoga tanildi. Uning ishlari hamadoniylar sulolasining amiri Sayfuddavla (944–967) tomonidan yuqori baholandi va shu sababli Maryam o'z faoliyatini saroyda davom ettirdi (Salim Al-Hassani. “Women᾿s Contribution to Classical Islamic Civilisation)

O'sha davrda soat hali keng ommalashmagani bois olimaning asosiy maqsadi vaqtni aniq ko'rsatadigan usturlob yasash bo'lgan. Maryam necha asrlardan beri qo'llanilayotgan usturlobga o'zgartirishlar kiritib, uni takomillashtirdi. Natijada u yasagan usturlob yordamida osmon jismlarining ufqdagi balandligini o'lchash imkoniyati paydo bo'ldi.

Usturlob qanday asbob?

Usturlobning diametri 15 santimetrdan bir necha metrgacha bo'lishi mumkin. O'rta asr astronomlari uni cho'ntak soatidek yonlarida olib yurishgan. Usturlob – joyning geografik koordinatalarini, vaqt, yulduzlarning chiqish va botish paytlarini aniqlashda, shuningdek, amaliy astronomiyaning boshqa masalalarini hal qilishda ishlatiladigan asbob. U darajalarga bo'lingan doira, chizg'ich va vizirlovchi dioptrdan iborat.

Usturlob haqida arab va lotin tillarida yuzlab asarlar yozilgan. Rassomlar uni asarlarida aks ettirishdi, shoirlar she'rlar bitishdi. Usturlob shohlarga, sultonlarga va yuqori amaldorlarga xos sovg'a sifatida tortiq qilingan. U bir vaqtda ham soat, ham masofa o'lchagich, navigator, hisoblash mashinasi hamda koordinat va trigonometrik amallar uchun ma'lumotnoma vazifasini bajargan. Usturlobdan ming yil davomida olimlar, sayyohlar, savdogarlar, astrologlar, ustoz va talabalar unumli foydalanishdi.

Usturlob yordamida namoz vaqtlari qayd etildi, yil hisoblari yuritildi. Ramazon oyi va qibla yo'nalishi aniqlandi. Shubhasiz, uni tayyorlash ham sharafli kasblardan biri bo'ldi.

Maryam Usturlobiya Islom ummati uchun zarur ishga qo'l urgan olimalardan hisoblanib, uning nomi hanuzgacha tarix sahifalarida yulduzdek porlab turibdi. Jumladan, 1990 yili Genri Holt tomonidan aniqlangan asteroidga “7060 Ijliya” nomi berildi.

Manbalar asosida Munira NIYoZALIYeVA tayyorladi

“Mo'minalar” jurnalining 2020 yil, 5-sonidan

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Yangiliklar

Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha)

30.10.2025   2021   2 min.
Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha)

Avval xabar berganimizdek, bugun Toshkent islom institutida “Dolzarb aqidaviy va zamonaviy fiqhiy masalalarga oid tadqiqotlardagi yondashuvlar” mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy anjuman bo‘lib o‘tdi. Unda sohada faoliyat yuritayotgan olimlar, professor-o‘qituvchilar, yosh tadqiqotchilar bevosita va Zoom dasturi orqali masofadan turib ishtirok etishdi. 

 

Dastlab institut rektori, tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Uyg‘un domla G‘afurov so‘zga chiqib, keyingi yillarda mamlakatimizda diniy sohaga alohida e’tibor qaratilayotgani, ayniqsa, O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari tashabbusi bilan ta’lim va ilmiy tadqiqot yo‘nalishida qilinayotgan o‘zgarish va yangiliklar nafaqat yurtimiz, balki xalqaro darajada e’tirof etilayotgani, mana shunday ilmiy-amaliy anjumanlar doimiy o‘tkazilayotgani, oliy ma’hadda magistratura ta’lim bosqichi va modul ta’lim tizimi yo‘lga qo‘yilgani buning yorqin dalili ekanini qayd etdi. 

 

So‘zga chiqqan Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisining birinchi o‘rinbosari, tarix fanlari doktori, professor Davronbek Maxsudov anjuman mavzusi bo‘lgan aqida va fiqhiy masalalar bugungi kundagi eng dolzarb zamonaviy masala ekanini ta’kidlab, hozirda mazkur institut ham akademik darajaga ko‘tarilib, ushbu ikki yo‘nalish bo‘yicha ilmiy darajaga ega malakali mutaxassislar yetishtirib chiqarayotgani, ular diniy sohani turli yo‘nalishlarida faoliyat yuritib, xalqimiz ma’rifatiini oshirish, jamiyatimiz barqarorligiga munosib hissa qo‘shib kelayotganini e’ttirof qildi. 

 

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining birinchi o‘rinbosari Homidjon domla Ishmatbekov o‘z nutqida bugun aholimiz farovonligi har jihatdan ortib borayotgani, bu o‘z navbatida diniy soha, ayniqsa, fatvo masalasiga ham ta’sir qilishi mumkinligi, xususan, ulamolar ta’kidlagan makon va zamon, urf-odat kabi 10 dan ziyod sabablarga qarab takomillashib borishi, ayni masalalarda soha mutaxassislarining bir joyga to‘planishi katta natijalarga sabab bo‘lishini alohida ta’kidladi. 

 

Diniy idora Fatvo markazi bosh mutaxassisi Muhammad Ayyubxon Homidov plastik jarrohlik amaliyotiga oid shar’iy hukmlarni bayon qildi. Shuningdek, anjumanda olimlar, professor-o‘qituvchilar, yosh tadqiqotchilar “Yot g‘oyalar ta’siriga tushgan shaxslarni reabilitatsiya qilish masalalari”, “Elektron savdoga oid zamonaviy fiqhiy masalalar”, “Moturidiya ta’limotining asoslari va xususiyatlari” va boshqa mavzular muhokama qilindi. 

 

Konferensiya doirasida muhokama qilingan Qur’onshunoslik, hadisshunoslik, fiqh, kalom ilmi va aqida yo‘nalishiga oid 70 dan ortiq maqolalar maxsus ilmiy to‘plamga kiritilib, talaba-yoshlar va jamoatchilikka taqdim etiladi. 

 

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati

Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha) Zamonaviy diniy masalalar anjuman diqqat markazida bo‘ldi (fotolavha)
O'zbekiston yangiliklari