Юлдузлар инсоният ҳаётида ҳар доим муҳим ўрин тутган. Денгизчиларга йўл кўрсатувчи, сайёҳларга харита, мусулмон умматига қиблани аниқловчи воситадир юлдузлар. Астроном ва географлар юлдузлар туркумини ўрганишга ҳаётларини бағишлашади. Милодий X асрда Сурияда яшаган мусулмон олима Марям Устурлобия Ижлия устурлоб ясовчи моҳир усталардан бири эди.
Марямнинг отаси бағдодлик машҳур устага шогирд тушган муҳандис эди. Марям эса отасидан шу соҳанинг сир-асрорларини ўрганди.
Тарихчи Ибн Надимнинг сўзига кўра, Марям отаси туфайли Бағдоднинг устурлоб ясовчи машҳур устаси, астроном Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Настулусга шогирд тушган (Dodge, Bayard (1970).
Йиллар ўтиб Марям ушбу касбнинг моҳир устасига айланди. Ҳатто унга “Устурлобия” (устурлоб ясовчи) лақаби берилди ва шу ном билан дунёга танилди. Унинг ишлари ҳамадонийлар сулоласининг амири Сайфуддавла (944–967) томонидан юқори баҳоланди ва шу сабабли Марям ўз фаолиятини саройда давом эттирди (Salim Al-Hassani. “Women᾿s Contribution to Classical Islamic Civilisation)
Ўша даврда соат ҳали кенг оммалашмагани боис олиманинг асосий мақсади вақтни аниқ кўрсатадиган устурлоб ясаш бўлган. Марям неча асрлардан бери қўлланилаётган устурлобга ўзгартиришлар киритиб, уни такомиллаштирди. Натижада у ясаган устурлоб ёрдамида осмон жисмларининг уфқдаги баландлигини ўлчаш имконияти пайдо бўлди.
Устурлоб қандай асбоб?
Устурлобнинг диаметри 15 сантиметрдан бир неча метргача бўлиши мумкин. Ўрта аср астрономлари уни чўнтак соатидек ёнларида олиб юришган. Устурлоб – жойнинг географик координаталарини, вақт, юлдузларнинг чиқиш ва ботиш пайтларини аниқлашда, шунингдек, амалий астрономиянинг бошқа масалаларини ҳал қилишда ишлатиладиган асбоб. У даражаларга бўлинган доира, чизғич ва визирловчи диоптрдан иборат.
Устурлоб ҳақида араб ва лотин тилларида юзлаб асарлар ёзилган. Рассомлар уни асарларида акс эттиришди, шоирлар шеърлар битишди. Устурлоб шоҳларга, султонларга ва юқори амалдорларга хос совға сифатида тортиқ қилинган. У бир вақтда ҳам соат, ҳам масофа ўлчагич, навигатор, ҳисоблаш машинаси ҳамда координат ва тригонометрик амаллар учун маълумотнома вазифасини бажарган. Устурлобдан минг йил давомида олимлар, сайёҳлар, савдогарлар, астрологлар, устоз ва талабалар унумли фойдаланишди.
Устурлоб ёрдамида намоз вақтлари қайд этилди, йил ҳисоблари юритилди. Рамазон ойи ва қибла йўналиши аниқланди. Шубҳасиз, уни тайёрлаш ҳам шарафли касблардан бири бўлди.
Марям Устурлобия Ислом уммати учун зарур ишга қўл урган олималардан ҳисобланиб, унинг номи ҳанузгача тарих саҳифаларида юлдуздек порлаб турибди. Жумладан, 1990 йили Генри Ҳолт томонидан аниқланган астероидга “7060 Ижлия” номи берилди.
Манбалар асосида Мунира НИЁЗАЛИЕВА тайёрлади
“Мўминалар” журналининг 2020 йил, 5-сонидан
Ислом цивилизацияси марказида “Марказий Осиё: умумий маънавий-маърифий мерос – умумий келажак” мавзусида халқаро конгресс бўлиб ўтмоқда.
Давлатимиз раҳбари ташаббуси билан ташкил этилган форум халқаро ташкилотлар, дипломатик корпус, илмий ва маданий муассасалар вакиллари, шунингдек Марказий Осиё мамлакатлари ҳамда Озарбайжондан келган уч юз нафарга яқин олимлар ва санъат арбобларини бирлаштирди.
Ислом цивилизацияси маркази, Ташқи ишлар вазирлиги, Ўзбекистон маданий меросини ўрганиш, сақлаш ва оммалаштириш бўйича бутунжаҳон жамияти (WOSCU), Ўзбекистон Фанлар академияси ҳамда Марказий Осиё халқаро институти ҳамкорлигида ташкил этилган мазкур тадбирда Президент Шавкат Мирзиёевнинг иштирокчиларга йўллаган қутлови ўқиб эшиттирилди. Унда жумладан, бундай дейилади:
“Бугунги мураккаб даврда, дунёда зиддият ва можаролар кучайиб бораётган бир пайтда, тарихдан сабоқ олиш, тинчлик ва барқарорликни асраш, барча соҳаларда илм ва маърифатга таяниш, халқлар ўртасида ўзаро ҳамжиҳатлик муҳитини мустаҳкамлаш ҳамда цивилизациялараро мулоқотни ривожлантириш — энг долзарб вазифаларимиздан бири бўлиб қолмоқда.
Конгресс доирасида янги илмий-тадқиқот ва маърифий лойиҳалар ишлаб чиқилади, улар давлатлар ўртасидаги ҳамкорлик ҳамда маънавий-маданий ришталарни янада кучайтиришга хизмат қилади, деган умиддаман”.
Конгресснинг айнан Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказида ўтказилиши рамзий аҳамиятга эга. Бу ноёб мажмуа минтақанинг уч минг йиллик тарихи, Ренессанс даврлари ва Янги Ўзбекистон тараққиётини мужассам этган.
Конгресс бошланишида иштирокчилар Ислом цивилизацияси маркази музейи экспозициялари билан танишди. Марказ қурилиши ва унинг ички мазмунига бағишланган ҳужжатли фильм намойиш этилди.
Шундан сўнг давлат идоралари, илмий муассасалар ва маданият арбоблари ўртасида кенг мулоқот ташкил этилди. Унда умумий тарихий меросни асраш, замонавий ҳамкорлик шаклларини излаш ва маънавият ғояларини мустаҳкамлаш масалалари муҳокама қилинди.
Бош мавзулардан бири ёшлар сиёсати бўлди. Ёшларни маънавий етуклик, ватанпарварлик ва ижодкорлик руҳида тарбиялаш, уларнинг жамият ҳаётида фаол иштирокини рағбатлантириш масалалари борасида фикр-мулоҳазалар ўртага ташланди.
Қизғин ва кўтаринки руҳда давом этаётган конгресс минтақанинг тарихий бирлиги, маданий мероси ва маърифий салоҳиятини яна бир бор намоён этди. Таклиф этилган ғоя ва ташаббуслар барқарор тараққиёт, ўзаро ҳурмат ва маънавий юксалиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Конгресс доирасида 15 ноябрга қадар “Ягона ўтмиш – умумий келажак”, “Миххат ёзувидан рақамли архивларгача: Марказий Осиё кутубхоначилиги истиқболлари”, “Тирик тарих” халқаро кино форуми ҳамда “Ёшлар ва рақамли давр: қадимий қўлёзмалардан сунъий интеллектгача” каби мавзуларда шўъба йиғилишлари бўлиб ўтади.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати