— Оиламизда кетма-кет ўлим бўлди. Ўтган йили икки опам, яқинда эса яна бир опам бирин-кетин оламдан ўтишди. Бизга баъзи кишилар буни “ўлик чақирибди, хонадонингизда тез тўй қилиб юборинглар, ирими шунақа”, дейишяпти. Лекин ўлган одамнинг йили ўтмасидан тўй қилсак, қандай бўларкан? Умуман, шундай ирим бор-ми?
— Оилада кетма-кет ўлим бўлиши Аллоҳ таолонинг иродаси билан бўлади. “Ўлик чақирди”, деган гап йўқ. Бу бидъат-хурофотдир. Шариатимизда ўлик чиққан хонадонда бир йилгача тўй қилиб бўлмайди, деган гап ҳам йўқ. Вафот этган одамнинг яқинлари у учун уч кун мотам тутадилар. Фақат эри ўлган аёл тўрт ой-у, ўн кун аза тутади. Шундай экан ўлик чиққан хонадонда бир йил ичида тўй қилишга монеълик йўқ. Аммо “Тўй қилиб юборилса, ўлик чиқиши тўхтайди”, деб эътиқод қилиш иймонга футур етказади. Валлоҳу аълам.
Муҳаммад Айюб ҲОМИДОВ
Савол: Баъзи емакхонлар таом етказиб беришни кечиктиргани учун буюртмадан ташқари қўшимча таом тақдим этар экан. Шу иш жоизми? Агар рекламада қўшимча бепул таом бериш эмас, балки етказиб берилган таомнинг пулини олмаслик айтилган бўлса, ҳукм қандай бўлади?
Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
1. Таомга буюртма бериш битими шариатдаги истисноъ, яъни буюртма асосида маълум маҳсулотни тайёрлаб бериш шартномасига тўғри келади. Агар саволдаги шарт фақат рекламада акс этиб, буюртма жараёнида алоҳида бундай шарт қўйилмаса, сотувчи тарафидан берилган бу ваъда жоиз ҳисобланади ва унга вафо қилиши керак бўлади.
Агар буюртма беришда етказиб бериш кечикиши сабабли қўшимча таом бериш шарти қўйилса, бу шартноманинг бир қисмига айланади. Битимдаги бундай шарт молиявий жарима саналади. Маҳсулот тайёрлаб бериш (истисноъ) битимида сотувчига нисбатан молиявий жарима қўллашга рухсат этилади.
Демак, қўшимча бепул таом бериш ваъда кўринишида бўлса ҳам, шартномада акс этган бўлса ҳам жоиз экан.
2. Етказиб бериш кечикса, буюртма қилинган таомнинг пулини олмаслик фақат рекламада акс этиб, буюртма жараёнида бундай шарт қўйилмаса, бу ҳам сотувчи тарафидан берилган ваъда бўлади ва жоиз ҳисобланади. Аммо буюртма бериш жараёнида юқоридаги шарт қўйилса, бу шартноманинг бир қисмига айланади. Шартномада эса буюртма суммасидан воз кечиш шартини қўйиш дуруст эмас.
Демак, буюртма қилинган таомнинг пулини олмаслик ваъда кўринишида бўлса жоиз, битимда шарт қилинса, жоиз эмас. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази