08 Октябр, 2025, 16 Рабиъус сони, 1447
08 Октябр, 2025, 16 Рабиъус сони, 1447
Бугунги кунда Ўзбекистон ўз тараққиётининг мутлақо янги босқичига қадам қўйганини барча соҳаларда амалга оширилаётган ислоҳотлар яққол намоён этмоқда. Ички ва ташқи сиёсат, иқтисодий-ижтимоий ҳаёт, маданий ҳамда диний-маърифий соҳаларда амалга оширилаётган кенг қамровли ўзгаришлар халқимиз турмуш тарзида ўз ифодасини топмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси ҳамда халқимизнинг бирдамлиги асосида қабул қилинган “Ўзбекистон – 2030” стратегияси мамлакатимиздаги янгиланишлар учун мустаҳкам ҳуқуқий ва амалий пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда. Мазкур дастур доирасида амалга оширилаётган ислоҳотлар халқимиз фаровонлигини юксалтириш, давлат ва жамиятнинг барқарор ривожланишини таъминлаш йўлида улкан натижаларга замин яратмоқда.
Сўнгги йилларда мамлакатимизда турли диний конфессиялар ўртасида ўзаро ҳурмат, бирдамлик ва ҳамкорлик муҳитини янада мустаҳкамлаш, маданиятлараро мулоқотни қўллаб-қувватлаш ҳамда тинчлик ва тотувликни таъминлашга қаратилган изчил ва пухта ўйланган сиёсат халқаро ҳамжамият томонидан тўлиқ қўллаб-қувватланмоқда.
Эътиборлиси, 2017 йили 19 сентябрда Нью-Йорк шаҳрида бўлиб ўтган БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида Президентимиз Шавкат Мирзиёев илгари сурган ташаббуснинг амалий ифодаси сифатида
2018 йили БМТ Бош Ассамблеясининг навбатдаги ялпи сессиясида “Маърифат ва диний бағрикенглик“ деб номланган махсус резолюция қабул қилинди. Ўзбекистон томонидан ишлаб чиқилган ҳужжат лойиҳаси БМТга аъзо барча давлатлар томонидан бир овоздан маъқулланди.
Мазкур резолюция жаҳонда экстремизм, терроризм муаммоси авж олиб, турли дин ва эътиқод вакилларига нисбатан тоқатсиз, муросасиз муносабатлар кузатилаётган бир вақтда глобал таҳдидларга қарши курашишнинг самарали воситаси сифатида маърифат, таълим-тарбия масаласини илгари сургани билан, айниқса, аҳамиятлидир.
Мазкур йўналишдаги ишларнинг узвий давоми сифатида
2022 йилда “Маърифат ва диний бағрикенглик” резолюциясида мустаҳкамланган тамойил ва қоидаларни ҳаётга татбиқ этиш ҳамда
2020 йилда давлатимиз раҳбари томонидан тасдиқланган Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий стратегияси мақсадларига эришиш мақсадида “Декларациялар мулоқоти” халқаро форуми ўтказилган эди.
Халқаро учрашувнинг асосий натижаси сифатида “Бухоро декларацияси” қабул қилинган эди. Илгари Марокаш, Макка, Жакарта, Потомак ва Пунто-дел-Эстеда қабул қилинган декларацияларни тўлдирадиган ушбу ҳужжат Ўзбекистоннинг диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувлик ғояларини халқаро даражада қарор топтиришга қўшадиган муҳим ҳиссаси бўлди.
Муҳим жиҳати шундаки мазкур мулоқот анъанавий тус олиб, жорий йилнинг 10-13-сентабрь кунлари Тошкент ва Самарқанд шаҳарларида “Декларациялар мулоқоти” иккинчи халқаро форуми ўтказилиши режалаштирилмоқда.
Мазкур халқаро форум жаҳон ҳамжамиятининг эътиқод эркинлигини таъминлаш ва динлараро мулоқотни мустаҳкамлаш йўлидаги саъй-ҳаракатини бирлаштириш жараёни ажралмас қисми бўлиб, давлатимизнинг инсон ҳуқуқ ва эркинлиги бўйича халқаро мажбуриятларга қатъий содиқлигни халқаро миқёсда фаол тарғиб этишга тайёрлиги ифодасидир.
Таъкидлаш жоизки, дунёнинг турли минтақа ва давлатларида инсоннинг яшаши, таълим олиши, меҳнат қилиш ва ўз иқтидорини намойиш этиш ва ўз диний эътиқодига амал қилиш каби ҳаётий ва табиий ҳақ-ҳуқуқлари турли даражада поймол этилаётган бир даврда Ўзбекистонда 130 дан ортиқ миллат ва элат ҳамда 16 та конфессия вакиллари бағрикенглик тамойили асосида тинч-тотув яшаб келмоқда. Турли миллат ва дин вакилларининг бехавотир ўз ибодатларини эмин-эркин адо этишлари эса жамият барқарорлигида устувор жиҳат ҳисобланади.
Ҳозирги кунда Ўзбекистонда жами 2373 та диний ташкилот бўлиб, шундан 2174 таси исломий ва 199 таси ноисломий диний ташкилот ҳисобланади.
Сўнгги саккиз йилда республика бўйича жами 130 та диний ташкилот, шу жумладан 3 та олий ва 1 та ўрта махсус ислом билим юрти, 105 та масжид ҳамда 25 та турли конфессияга тааллуқли ноисломий диний ташкилотлар давлат рўйхатидан ўтказилди.
Албатта, бу борада амалга оширилаётган ишларнинг ҳуқуқий асоси сифатида 2025 йил 25 февралдаги Ўзбекистон Республикасининг 1037-сонли Қонуни билан қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасида фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш ва диний соҳадаги давлат сиёсати концепцияси”ни алоҳида эътироф этиш зарур.
Мазкур концепция виждон эркинлигига бўлган ҳуқуқни ва Ўзбекистон Республикаси дунёвий давлат эканлигига оид конституциявий қоидаларни рўёбга чиқариш ҳамда диний соҳадаги давлат сиёсатининг мақсади, вазифалари, принципларини ва устувор йўналишларини белгилайди.
Концепция давлатчилигимиз ривожининг бой миллий-тарихий тажрибасига ва умуминсоний қадриятларга таянган ҳолда ишлаб чиқилган бўлиб, кўпмиллатли ва кўпконфессияли Ўзбекистонда умумжамият манфаатларини рўёбга чиқариш, демократия, дунёвийлик, эркинлик, тенглик, ижтимоий адолат ва бирдамлик асосида ўзаро тотувликда яшаш ҳамда изчил тараққий этиш учун зарур барқарор муҳитни таъминлашга қаратилганини таъкидлаш лозим.
Ўтган қисқа вақт ичида Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази, Имом Бухорий, Имом Мотуридий, Имом Термизий, Баҳоуддин Нақшбанд халқаро илмий-тадқиқот марказлари, Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси, Самарқандда Ҳадис илми мактаби, Бухорода Мир Араб олий мадрасаси ташкил этилди.
Ушбу муассасалар “Жаҳолатга қарши маърифат” эзгу умуминсоний ғояси асосида жамиятда соғлом маънавий муҳитни таъминлашга, ёшларни замонавий фикрлайдиган ва буюк аждодларимизга ҳар жиҳатдан муносиб этиб тарбиялашга хизмат қилмоқда.
Бир сўз билан айтганда, 2017 йилга қадар 3 та олий (1 та исломий 2 та ноисломий) ҳамда 9 та ўрта махсус диний таълим муассасаси фаолият юритган бўлса, бугунги кундаги ҳолатга кўра, республика бўйича жами 16 та диний таълим муассасаси мавжуд бўлиб, улардан
6 таси олий таълим беришга мўлжалланган.
Мазкур соҳада амалга оширилаётган ишларни янада ривожлантириш ва янги босқичга олиб чиқиш борасида “Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида” Фармон имзоланди.
Ушбу Фармоннинг имзоланиши нафақат диний-маърифий соҳа вакиллари томонидан, балки кенг жамоатчилик томонидан ҳам катта хурсандчилик ва мамнуният билан қабул қилинди.
Яна бир эътиборли жиҳат: сўнгги йилларда нисломий конфессияларнинг тадбирлари юқори савияда ташкил этиб келинмоқда. Хусусан, Рус православ черкови Тошкент ва Ўзбекистон епархиясининг 145 йиллиги (2017 йил ноябрь) ва 150 йиллиги (2021 йил ноябрь), Арман апостоллик черковининг 120 йиллиги (2023 йил сентябрь), Ўзбекистон Библия жамиятининг 25 йиллиги (2018 йил ноябрь) ва 30 йиллиги (2023 йил сентябрь), Баҳоийлар диний жамоаси асосчиси Баҳоулла таваллудининг 200 йиллиги (2017 йил ноябрь), Боб таваллудининг 200 йиллиги (2019 йил ноябрь) ва Абдул Баҳо вафотининг 100 йиллиги (2022 йил январь) каби тадбирларнинг юқори савияда ташкил этилгани – юртимиздаги тинчлик ва бағрикенгликнинг яққол намунаси десак, муболаға бўлмайди.
Шу билан бирга, турли дин вакилларининг хориждаги муқаддас масканларни зиёрат қилишига ҳам катта эътибор қаратилди. Жумладан, 500 мингга яқин фуқаро Ҳаж ва Умра сафарига, 10 000 дан ортиқ фуқаролар Исроил, Россия, Грузия, Туркия каби давлатларда зиёратларни амалга оширди.
Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон минг йиллар давомида Буюк Ипак йўлининг ажралмас ва муҳим қисми сифатида дунё цивилизацияси тараққиётига муносиб ҳисса қўшиб келган. Бу заминда савдо-сотиқ, илм-фан ва маданият марказлари ҳамиша ривожланиб, халқимизга хос бағрикенглик, меҳмондўстлик ҳамда турли маданият вакилларига ҳурмат туйғулари тараққиётнинг асосий омили бўлган.
Шу боис, бугунги кунда ҳам юртимизда турли миллат ва халқларнинг урф-одат ҳамда анъаналари ўзаро уйғунликда ривожланмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган изчил сиёсат нафақат мамлакатимизда, балки жаҳон миқёсида ҳам тинчлик, осойишталик ва барқарорликни таъминлашда муҳим асос бўлиб хизмат қилаётгани шубҳасиз.
Юртимизда бўлиб ўтадиган “Декларациялар мулоқоти” иккинчи халқаро форумида дунёнинг турли ҳудудларидан кенг доирадаги вакиллар иштирок этиши ҳам Ўзбекистон Республикасининг эътиқод эркинлигини, конфессиялараро тотувликни таъминлаш борасидаги давлат сиёсати самарадорлиги жаҳон ҳамжамияти томонидан юксак эътироф этилаёганидан далолат.
Давронбек МАХСУДОВ,
Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари бўйича қўмитаси раисининг
биринчи ўринбосари
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Оминанинг ҳомиласи оддий ҳомила эмас эди. Бу ҳомила хайр-барака ҳомиласи эди. Аллоҳ таоло ана шу ҳомиланинг баракасидан Каъбани бузиб ташлаш ниятида Маккага бостириб келган Абраҳа бошлиқ фил эгаларини ҳалок этди.
Омина эса ўзида ҳомиладор аёлларда бўладиган машаққатларни мутлақо сезмас эди. Тушида ғойибдан келган овоз унга «Албатта, сен ушбу умматнинг улуғига ҳомиладор бўлдинг», дер эди.
Аллоҳ таоло фил эгаларини ҳалок этганидан эллик кун ўтиб, Оминани тўлғоқ тутди. Бу тўлғоқ оддий тўлғоқ эмас эди. Оминанинг ҳомиласи одатдаги ҳолатлардан тамоман ўзгача бир ҳолатда ёруғ дунёга келди. Унинг қорнидан гўё бир нур – гўдак худди сажда қилаётгандек ҳолда ерга тушди.
Дунёни нурга тўлдирган, бутун мавжудотни бахтга чўмдирган бу улуғ кун Робиъул аввал ойининг ўн иккинчи куни, душанба куни (милодий 570 йил, 20 апрель) эди.
У Зот соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туғилишларига боғлиқ ажойиботлар
Ўша куни одамлар кўпгина одатдан ташқари ҳодисаларнинг шоҳиди бўлдилар:
1. Бутлар ларзага тушиб, қимирлаб кетди. Баъзилари юзтубан ерга йиқилди. Чунки уларни йўқ қилувчи зот дунёга келган эди.
2. Маккадан бир нур зоҳир бўлиб, Шомдаги қасрларни ёритиб юборди. Чунки бутун дунёга иймон нурини элтувчи зот дунёга келган эди.
3. Ҳишом ибн Урванинг таъкидлашича, ўша куни Маккада тожирлик қилувчи бир яҳудий қурайшликлар тўпланиб ўтирган жойга келиб:
«Эй қурайшликлар жамоаси, бугун сизларда бирор бола туғилдими?», деган. Улар:
«Билмадик», дейишган. Шунда ҳалиги яҳудий:
«Аллоҳу Акбар! Аммо билмаган бўлсангиз, билинг! Сизга айтадиган гапимни яхшилаб ёдлаб олинг! Бугун ушбу охирги умматнинг набийси туғилди. Унинг икки кураги орасида аломат бор. Аломатнинг устида туклар бор», деди.
4. Ҳассон ибн Собит розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:
«Етти-саккиз ёшдаги бола эдим. Кўрган-эшитган нарсамга ақлим етар эди. Бир куни эрталаб Ясрибда бир яҳудий:
«Эй яҳудийлар жамоаси!» деб бақириб қолди. Унинг олдига тўпланишди. Мен эшитиб турибман. Улар:
«Шўринг қурғур, сенга нима бўлди?» дедилар.
«Батаҳқиқ, бу кеча туғиладиган Аҳмаднинг юлдузи чиқди!» деди».
5. Махзум ибн Ҳонеъ ал-Махзумийнинг айтишича, ўша куни Форс подшоҳи Кисронинг айвони ларзага келиб, ўн иккита болахонаси қулаб тушган. Мажусийларнинг минг йилдан буён ўчмай турган оловлари ўчиб қолган.
Баъзи бир кишиларга бу гаплар ғалатироқ туюлиши мумкин. Лекин бор ҳақиқат шу. Бу ҳодисалар турли тарихчилар томонидан, жумладан, мусулмон эмаслари томонидан ҳам ўрганиб чиқилган. Уларнинг барчаси мазкур ҳодисалар муболаға эмаслигини тасдиқлаганлар.
Буларнинг ҳаммаси Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг келажакда ким бўлишларига ишорат эди.
Омина янги туғилган гўдакнинг суюнчилик хабарини бериш учун Абдулмуттолибга одам юбориб, «Сизга бир ғулом туғилди, келиб, унга бир назар солинг», деди.
Эҳтимол, у киши бу билан янги куёвлик чоғидаёқ вафот этган ўғлининг кўйида ўртаниб юрган кекса отанинг кўнглига бир оз қувонч киришини истагандирлар.
Абдулмуттолиб қувончга тўлган ҳолида шошиб, етиб келди. Мурғак набирасини қўлига олиб, ўпди. Уни авайлаб кўтариб, Каъбаи Муаззаманинг ичига олиб кирди. Аллоҳ таолога ҳамд айтиб, дуои хайрлар қилди. Сўнгра набирасига Муҳаммад деган исм қўйди. Араблар ичида бу исм ҳали тарқалмаган эди. Одамлар ҳайрон қолишди...
Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Менинг бешта исмим бор. Мен Муҳаммадман. Мен Аҳмадман. Мен Моҳийман, Аллоҳ мен ила куфрни маҳв этур. Мен Ҳоширман, Аллоҳ менинг икки қадамим олдига одамларни ҳашр этур. Мен Оқибман», дедилар».
Икки шайх ва Термизий ривоят қилганлар.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз алайҳиссалом ўзларининг асосий исмларига қўшиб, яна тўртта сифатларидан келиб чиқадиган исмларини ҳам тилга олмоқдалар:
1. Муҳаммад.
Бу муборак исмнинг луғавий маъноси «ҳамд-мақтов айтилган»дир. Араб тилининг хусусиятларидан келиб чиқиб, тилшунос уламолар «Айни шу сийғадан, яъни Муҳаммад сийғасидан «Мақтови тинмай янгиланиб турувчи» деган маъно чиқади», дейдилар.
Тарихчиларнинг ривоят қилишларича, Омина онамиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳомиладорлик вақтларида кўрган тушларида болалари туғилганда уни Муҳаммад деб номлашлари кераклиги айтилган экан.
Шунингдек, Абдулмуттолиб ҳам тушида ўз сулбидан одатдагидан бошқа улуғ мақомга сазовор бўладиган фарзанд туғилишига ишора қилувчи ҳолатни кўрган экан. Икки тушнинг таъсирида ва келиннинг гапига биноан, Абдулмуттолиб набирасини Муҳаммад деб атаган.
Тарихчиларнинг таъкидлашларича, ўша вақтгача арабларнинг ичида фақат уч кишига Муҳаммад исми қўйилган экан.
Бир гуруҳ кишилар бир подшоҳнинг ҳузурида бўлишибди. У аввалги китоблардан хабардор экан. Подшоҳ суҳбат давомида Ҳижоз томондан Муҳаммад номли пайғамбар чиқишининг хабарини айтибди.
Меҳмонлар ичидан уч кишининг хотинлари ҳомиладор экан. Учовлари ҳам «Хотиним ўғил туғса, исмини Муҳаммад қўяман», деб ният қилибдилар. Уларнинг хотинлари ўғил туғибди. Фарзандларни яхши ният билан Муҳаммад деб номлабдилар.
Улар қуйидаги кишилар эканлар: Муҳаммад ибн Сулаймон ибн Мужошеъ, Муҳаммад ибн Уҳайҳа ибн ал-Жулааҳ ва Муҳаммад ибн Ҳимрон ибн Робийъалар.
2. Аҳмад.
Бу муборак исмнинг маъноси «Кўп ҳамд айтувчи» бўлиб, бу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Аллоҳ таолога кўп ҳамд айтишларига ишорадир. Аввалги самовий китоблардаги башоратларда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг фақат Аҳмад исмлари келган.
3. Моҳий.
Бу исмнинг маъносини Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ўзлари «Мен Моҳийман, Аллоҳ мен ила куфрни маҳв этур» деб баён қилиб бермоқдалар.
Биз маҳв этишнинг ҳозирги пайтдаги кўпроқ ишлатиладиган маъносини оладиган бўлсак, «ўчириб ташлаш» маъноси тўғрироқ келса керак. Яъни Аллоҳ таоло Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам ила куфрни ўчириб ташлайди.
4. «Мен Ҳоширман, Аллоҳ менинг икки қадамим олдига одамларни ҳашр этур».
Яъни Аллоҳ таоло қиёмат куни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қадамлари олдига ҳашр майдонида халойиқни тўплайди.
5. Оқиб.
Бу муборак исмнинг маъноси «ортдан келувчи» деганидир. Чунки Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳамма пайғамбарларнинг ортидан охирги пайғамбар бўлиб келганлар, у кишидан кейин бошқа пайғамбар келмайди.
«Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳу айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга ўзларини бир неча исмлар ила номлар эдилар: Мен Муҳаммадман, Аҳмадман, Муқаффийман, Ҳоширман, Набийюттавбаман, Набийюрроҳмаман», дер эдилар».
Муслим ривоят қилган.
Шарҳ: Бу ривоятда аввал зикр қилинмаган учта исм зикр қилинмоқда:
1. Муқаффий.
Бу муборак исмнинг маъноси ҳам «орқадан келувчи» бўлиб, Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўнгги пайғамбар эканликларини англатади.
2. Набийюттавба.
Бу муборак исмнинг маъноси «тавба пайғамбари» деганидир.
3. Набийюрроҳма.
Бу муборак исмнинг маъноси «раҳмат пайғамбари» дегани.
"Ҳадис ва ҳаёт" китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 