22 Июл, 2025, 27 Муҳаррам, 1447
22 Июл, 2025, 27 Муҳаррам, 1447
Шукрлар бўлсинки, бугун юртимиздаги ўттиз тўрт миллиондан зиёдни ташкил этаётган халқимиз тинчлик, осойишталикда ҳаёт кечирмоқда. Албатта бунинг асосий негизи миллатлараро тотувлик, динлараро бағрикенгликка бориб туташади. Бир юз ўттиздан зиёд миллат ва элат вакиллари аҳил иноқлқликда, шу юртнинг эртаси учун камарбаста бўлиб яшаётганлиги ҳар биримизнинг кўзимизларимизни қувнатмоқда.
Шундай экан юртнинг эртаси, фарзандларимизнинг иқболию, камолини ўйлаган ҳар бир шахс доимо огоҳ ва ҳушёр туришлиги ҳам муҳимдир. Дунё саҳнида инсоният бино бўлибдики, унинг ҳаёти доимо бир текисда кечмайди. Балки турли туман қарама қаршилик, зиддиятлардан иборатдир. Бугун кўпгина жамиятлар учун асосий хавф-хатар миллий ва диний низонинг пайдо қилинишлигидир.
Муқаддас динимизда миллат ажратиш жоҳиллик деб қаралади. Ислом тарихига назар ташласак пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг атрофидаги саҳобаларининг ичида ҳам турли миллатга мансуб кишилар бўлганлиги, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам доимо бошқа эътиқод вакиллари бўлмиш яҳудий, насроний хатто буд санамларга сиғинадиган қатлам билан ҳам кенгашиб яшаганликлари маълум ва машҳурдир.
Чунки Аллоҳ таоло қуръони каримда шундай хитоб қилган:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ
إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ (سُورَةُ الحُجُرَاتِ/).13
яъни: “Эй инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир” (Ҳужурот сураси, 13-оят).
Диққат билан эътибор берсак ушбу муборак ояти каримада Аллоҳ таоло бутун бошли инсониятга хитоб ўлароқ, уларнинг барчасининг ота-онаси бир эканлигини эслатиш билан бошламоқда. Оятнинг мазмунига янада теранроқ нигоҳ ташласак, инсоният ҳаётидаги турфа хиллик уларнинг бир бирларига талпиниб, танишиб яшашликлари учун асосий мезон эканлигига урғу берилмоқда. Инсонларнинг турли туман эътиқод ва миллатдан иборат бўлиб яшашликлари илоҳий тақсимот бўлиб, асло уруш жанжал чиқариш учун эмаслиги баён этилмоқда. Дарҳақиқат айрим тушунчаси тор кишилар фикрлаганидек ҳамма бир хил эътиқод, бир хил қиёфа, бир хил сўзлашувда яшаганда эди инсоният ҳаётида мазмун қолмас эди.
Бугунги кунда ер юзининг сайқали бўлиб чирой очиб турган Самарқанд заминига мусумон қўмондон Қутайба ибн Муслим ноананавий услубда кириб келгач, Самарқанд аҳли ўша даврдаги мусулмонларнинг пешвоси бўлмиш Дамашқдаги Умар ибн Абдулазизнинг ҳузурига адолат истаб чопар юборишади. Вазиятни синчковлик билан ўрганган Умар ибн Абдулазиз чопардан Қутайба ибн Муслим учун уч кун ичида самарқандни тарк этиши лозимлиги тўғрисидаги мактубни бериб юборадилар. Қутайба ибн Муслим эса мактубни очиб кўриши биланоқ айбига иқрор бўлиб шаҳарни тарк этади. Аввал бошда кўзларига ёвуз душман сифатида кўриниб, қалбларида қўрқув пайдо бўлган Самарқанд аҳли исломнинг бу вакилларини яхши кўра бошлайди. Чунки улар ҳаётлари давомида бу каби самимий, меҳрибон, камтарин, ҳушмуомила энг асосийси адолатли кишиларни кўрмаган эди. Энди эса Самарқанд аҳли ўз ихтиёри билан Ислом динини тўп тўп бўлиб қабул қила бошлади. Биз исломий бағрикенгликка оид бу каби кўплаб жонли мисолларни келтиришимиз мумкин.
Энг асосийси бугун халқимизга, ёш авлодга мусаффо маърифатни кенг тарқатиш ҳар биримизнинг муҳим бурчимиздир. Таркиби бузилган сув ўзининг мусаффолигини йўқотиш билан инсон танасига зарар етказганидек, соф маърифат ўзанидан бебаҳралик ҳам кўпгина ноҳуш холатларга сабаб бўлмоқда.
Аллоҳ таоло элимиз, юртимизни тинч омон айлаб, унда истиқомат қилаётган барча халқимизни бир бирларига нисбатан меҳр-оқибатини янада зиёда ва мустаҳкам бўлишини насиб этсин.
Ўткир домла Умирқулов Самарқанд шаҳар «Лаҳутий» жоме масжиди имом-хатиби
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 