Бухоро – Нақшбандия таъриқати еттита буюк сўфийларининг ватанидир. Тасаввуфнинг буюк вакиллари бу ерда яшаб, диний ва ижтимоий фаолият олиб бориб, муборак Бухоронинг вужудга келиши ва гуллаб-яшнаши, маънавий тарбия ва ҳиссий руҳни юксалтиришга ўз ҳиссаларини қўшганлар. Бу ерда муқаддас сўфийларнинг дафн этилган жойлари – пирлар, исломий зиёратгоҳлар сақланиб қолган, хабар бермоқда uzbekistan.travel интернет-нашри.
Бухорога зиёратга келганларнинг кўпчилиги ўз сафарларини Нақшбандия таълимотига асос солган маънавий устоз Хўжа Абдухолиқ Ғиждувоний мақбарасини зиёрат қилишдан бошлайдилар. Абдухолиқ Ғиждувоний пайғамбарнинг ўнинчи авлоди билан маънан боғлиқ. Мақбара айвонининг ўнта устун ва таянчи ўнинчи авлодга ишора.
Хўжа Абдулхолиқ Ғиждувоний даврида мақбара чиллахона вазифасини ўтаган бўлиб, у ерда қирқ кунлик жазирама иссиқ даврда одамлар ибодат қилиш учун келган. Вақт ўтиши билан муқаддас ибодат жойи ардоқли зиёратгоҳга айланади.
Яқин ўтмишда мақбара ташландиққа айланган эди. Мақбара бугунги намунавий шаклга эга бўлиши учун бир неча замонадан омон ўтиб келиши керак бўлди. Ҳозирда Абдухолиқ Ғиждуноний мақбараси қадимги Шарқнинг бир қисми, ер ва осмон орасидаги ришта ҳисобланади.
Хўжа Муҳаммад Ориф ар-Ревгари мақбараси муршид Хўжа Ориф Ревгарийнинг дафн этилган жойидир. У XII асрнинг ўрталарида Ревгар қишлоғида туғилиб, буюк муршид Абдухолиқ Ғиждувонийнинг муриди бўлган. Буюк устознинг вафотидан сўнг, у қолганларга руҳий мураббий бўлиш учун рухсат олган. Умрининг охиригача фаол диний фаолият билан шуғулланган. Баланд овозда зикр қилишни хуш кўрган. Хўжа Ориф 150 йил умр кўрганлиги ҳақида афсоналар мавжуд. У Бухоро вилоятининг Шофиркон қишлоғида дафн этилган.
Хўжа Махмуд Анжир Фағнавий мақбараси – энг буюк сўфий, муршиднинг дафн этилган жойи. Вобкент шаҳри яқинида туғилган. Ҳаёт йўлининг бошланишида ҳунарманд ва дурадгор бўлган. Илм олишнинг машаққатли йўлини босиб ўтиб, муршидликка эришди. Маҳмуд Анжир Фағнавий «ғафлатда ухлаб ётганлар уйғониши керак» деб биринчилардан бўлиб зикрни баланд овозда ўқиган. У ўз она қишлоғи Анжирбоғда дафн қилинган.
Хўжа Али Ромитанийнинг ёдгорлик мажмуи – сўфийлик таъриқатининг хўжагоний йўналиши таниқли муршиди дафн этилган жойдир. Сўфийга халқ орасида «Азизхон» – азиз шайх номи берилган. XII асрнинг охирида Ромитан шаҳрида туғилган. Бутун ҳаёти давомида тўқувчилик билан шуғулланган. Али Ромитаний амалга ошириш имкони бўлмаган ишни – мўғулларни ислом динини қабул қилишига эришди. Мўғуллар истилосидан кейин яроқсиз ерларни тиклашга ёрдам берган, табиблик билан шуғулланган. Афсонага кўра, сўфий одамларнинг фикрларини ўқиш қобилиятига эга бўлиб, саволга уни беришдан олдин жавоб қайтарган. Узоқ ва тақволи ҳаёти давомида унинг кўплаб шогирдлари бўлган, уларнинг орасида ўғиллари ҳам бор эди. Кичик ўғли Хўжа Иброҳимга ўз таълимотини давом эттиришни васият қилган.
Хўжа Муҳаммад Бобо Самосий ёдгорлик мажмуи – Хўжа Али Ромитанийнинг шогирди машҳур сўфийнинг дафн қилинган жойидир. Хўжа Самосий сўфийлик ривожига бебаҳо ҳисса қўшган, буюк инсон – Муҳаммад Баҳоуддин Нақшбанднинг дунёга келишини башорат қилган. Афсонада айтилишича, кунларнинг бирида, Баҳоуддининг она қишлоғи Қасри Ҳидувон ёнидан ўтаётиб сўфийда кашф юз берган. У мазкур жойда сўфийлик ва маърифатнинг буюк фарзанди дунёга келади, бу ернинг номи эса орифлар қишлоғи бўлади деб айтган.
Муршид 1354 йилда 95 ёшида вафот этган. Муқаддас мақбара Ромитан туманининг Симас қишлоғида жойлашган. Ушбу ерда ажойиб инсоннинг ўз таълимотларига монанд равишда мақбара, масжид, қудуқ ва гўзал боғ барпо этилган.
Хўжа Сайид Амир Кулол Бухорий ёдгорлик мажмуаси – Сайид Амир Кулол дафн этилган жой. Ҳаёти давомида у «буюк» деган маънони англатувчи Калон номини олган. Кулолчилик билан кун кўрган. Улуғ Устоз бўлишга қадар ҳам у машҳур бўлган. У ўз даврининг таниқли кулоли бўлган.
Сайид Амир Кулол диний уламо бўлиб, юздан ортиқ издошларга эга эди, улар орасида Баҳоуддин Муҳаммад Нақшбандий ҳам бор эди. У Нақшбандийни сўфийлик асослари, зикрни тўғри ўқиш ва хўжагоний тариқатининг анъаналари билан таништирди. Ўша пайтларда энг қадрли ва азиз руҳий ўғлини ишониб топшираётганлигини англаб етган шайх Хўжаи Самосий устозни Буюк мурид билан таништирган, деган фикр ҳам бор. Сайид Амир Кулол 1370 йилда ўзининг туғилиб ўсган Сухар қишлоғида дафн этилган.
Баҳоуддин Нақшбандий (XVI аср) – Бухородан 12 км. узоқликда жойлашган ноёб ёдгорлик мажмуаси. Мажмуа буюк сўфий устоз Баҳоуддин Нақшбандий шарафига қурилган.
Баҳоуддин Нақшбандий мажмуасида ушбу ажойиб инсонинг ҳаёти ва фаолияти билан боғлиқ қизиқарли экспонатлар ва маълумотлар намойиш этилган музей мавжуд.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати