20 Июл, 2025, 25 Муҳаррам, 1447
20 Июл, 2025, 25 Муҳаррам, 1447
Қуръони Каримда: «Биладиган зотлар билан билмайдиган кимсалар баробар бўлурми», деб таъкидланади (Зумар, 9).
Ислом дини таълимотида ва ҳадиси шарифда: «Илм олиш ҳар бир муслим ва муслимага фарздир», – дейилади. Бу ҳадисдан кўриниб турибдики, ҳар бир мўмин-мусулмонга илм олиб унга амал қилган ҳолда, ҳаётга татбиқ этиш зиммасидаги буюк фарз эканлиги эслатиб ўтилмокда.
Бу замин зиёси не-не замонлар тарих зарварақларига муҳрланди. Қанча-қанча даҳоларга бешик, илм маърифатига эшик бўлган заминдир. Бу замин илм қуёши билан неча-неча ўлкаларни ёритган ва ер юзини қалам билан забт этган муҳаддис султонларининг элидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
«Ким бу дунёни роҳатини кўзласа, тижорат қилсин, охират саодатини ўйласа, тоат-ибодат қилсин, агар икки дунёсини обод бўлишини хоҳласа, илм олсин», – деганлар.
Алломаларимиз олган илмларига амал килган ҳолда жаҳон цивилизациясига улкан ҳисса қўшганлар. Олимлар ва комил инсонлар даражасига етишиш фақат илм соҳибларига хосдир.
Ислом мутаффакирлари фикрларига кўра: «Илм – нарсани қандай бўлса ана шундай билиб олишдир, ҳар қандай билиш ва ўрганилган нарсага илм дейилади. Олган илмга амал қилиб, уни етказиш маърифатдир». Ҳар бир инсоннинг илм-маърифат касб этишида сарф, наҳв, фиқҳ, тафсир ва ҳадис, калом илми каби диний, ҳамда тарих, адабиёт, тиббиёт, фалакиёт ва бошқа дунёвий илмларни ўрганиш зарур бўлади.
XX аср охирларида миллий истиқлол шарофати билан Ватанимизда ўтмишдаги алломаларга, уларнинг ҳаётлари ва ёзиб кетган асарларига нисбатан фикрлашда кескин бир бурилиш ясалди, яъни заминимизда яшаб ўтган буюк олимлар, ўзларининг дунёвий, диний ва маърифий асарлари билан жаҳон маънавиятининг хазинасига улкан ҳисса қўшган зотларнинг номлари тикланди.
Кейинги йилларда Имом Бухорий, Бурҳониддин Марғиноний, Абу Мансур Мотуридий, Алишер Навоий, Абдухолиқ Ғиждувоний, Ҳожа Баҳовуддин Нақшбандий, Абу Райҳон Беруний, Абу Наср Фаробий, Абу Али Ибн Сино, Хоразмий, Фарғоний, Насафий, Термизий, Ҳожа Аҳмад Яссавий каби кўплаб ҳаёти ва ижоди ўрганилмоқда.
Ушбу алломаларимиз йўлларини давом эттириш учун ёш авлодга илм олиш ва уларнинг асарларида ёритиб берилган масалаларни ҳаётда татбиқ этишларига замин ҳозирлашимиз зарурдир. Маълумки, Қуръони карим ҳам «Ўқи» деган амри билан нозил бўлган. Қуръони каримнинг 811 жойида илм сўзи такрорланади.
Келгусида ўз тақдирини шу юрт истиқболи билан боғлаган ҳар бир ёш авлод аждодларимизнинг бой меросларидан ўзи ҳам баҳраманд бўлиб, халқимиз илму-маърифатини янада юксакликка олиб чиқишда ўз ҳиссаларини қўшадилар деган умиддамиз.
Имом ат-Термизий, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилган ҳадисда, У зот: «Аллоҳ ва унинг малоикалари ва ҳатто денгиздаги балиқлар ҳам илм аҳилларига истиғфор айтадилар», – деганлар. Шунингдек, бошқа бир ривоятда: «Ким илм излаб йўлга чиқса, Аллоҳ Таоло унга жаннат йўлларини тўғрилаб қўюр», – деб марҳамат қилинган. Илм инсонни ботинини кашф этувчи омилдир. Илм душманларга қурол, дўстлар ўртасида эса зийнатдир. Илм туфайли инсон олий мартабага етади. Илм инсонларнинг тафаккурини ҳамда маънавиятини юксалтириб дунёни тараққий этишига бош мезон бўлиши билан бирга, инсоннинг ботинини кашф этувчи омилдир.
Адҳам ДЎСМАТОВ, Тошкент шаҳридаги “Минор”
жоме масжиди имом-ноиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Ибн Муборак айтади: «Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдларига келди ва: «Эй Расулуллоҳ, қиёмат кунида Аллоҳ таоло билан ҳамсуҳбат бўлувчилар ҳақида хабар беринг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Улар Аллоҳдан қўрқувчилар, Аллоҳга бўйсунувчилар, ўзларини камтар олувчилар, Аллоҳ таолони кўп зикр қилувчилар», дедилар. У киши: «Эй Расулуллоҳ, жаннатга биринчи кирувчилар ҳам ўшаларми?» деб сўради. У зот: «Йўқ», дедилар. У кейин: «Унда, жаннатга биринчи кирадиганлар кимлар?» дея сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Фақирлар жаннатга киришда бошқалардан ўзиб кетади. Шунда уларнинг олдидан фаришталар чиқиб: «Ҳисоб-китобга қайтинглар!» дейди. Фақирлар: «Нимамизга ҳисоб-китоб қилинамиз? Аллоҳга қасамки, бизларда мол-давлат бўлмаган бўлса, уни баъзилардан қизғаниб, баъзиларга исрофларча сарф қилмаган бўлсак. Шунингдек, бизлар амир ҳам эмасдик, баъзиларга адолат қилиб, баъзиларга зулм этган бўлсак. Бироқ бизларга Аллоҳнинг амри келди, биз Унга ибодат қилдик ва то ҳузурига келгунимизга қадар Унга тоатда бўлдик», дейди. Шунда уларга: «Жаннатга киринглар, амал қилувчиларнинг ажр-мукофоти нақадар яхши!» дейилади».
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Фақирлар ҳақида Аллоҳ таолодан қўрқинглар! Чунки Аллоҳ таоло қиёмат кунида: «Бандаларим ичидан танлаганларим қани?» дейди. Фаришталар: «Эй Парвардигор, улар кимлар?» деб сўрайди. Шунда Аллоҳ таоло айтади: «Улар қадаримга рози бўлган, сабр қилган фақирлардир, уларни жаннатга киргизинглар!» Бас, улар жаннатга киритилади. Фақирлар еб-ичиб турганида, бойлар ҳали ҳисоб қилинаётган бўлади».
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Мусулмонларнинг фақирлари жаннатга бойларидан ярим кун олдин киради», деганларини эшитдим. Шунда: «Эй Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ярим кун қанча?» деб сўрашди. У зот: «Беш юз йил», дедилар. «Бир йили неча ой?» дейишди. «Беш юз ой», дедилар: «Бир ой неча кун?» дейишди сўнг: «Беш юз кун», дедилар. «Бир куни қанча?» деб сўрашган эди, «Сизлар санайдиган кундан беш юзтаси», дедилар Расулуллоҳ».
Абу Али Даққоқдан: «Қайси сифат афзал: бой-беҳожатликми ёки фақирлик?» деб сўрашди. У киши: «Бой-беҳожатлик, чунки у Аллоҳнинг сифати, фақирлик эса, банданинг. Аллоҳнинг сифати банданинг сифатидан афзал, Аллоҳ таоло: «Эй инсонлар, сизлар Аллоҳга муҳтождирсизлар. Аллоҳнинг Ўзи (барча оламлардан) беҳожат ва (барча) мақтовга лойиқ зотдир» (Фотир, 15), деган», деди.
Банданинг шарафи Аллоҳга муҳтожлиги, Уни улуғлаши, Унга бўйсуниши биландир. Агар бўйин Аллоҳга тавозеъ билан эгилса, шу эгилиш унинг азизлигидир.
Бойлик ҳам, фақирлик ҳам мол-давлатнинг кўп ёки камлигида эмас. Бу ерда энг олий учинчи даража ҳам бор. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўраган «каффоф», яъни, инсонларга муҳтож бўлмайдиган даражадаги ўртача ризкдир. У зот: «Эй Аллоҳим, Муҳаммад оиласининг ризқини етарли қил», деб сўраганлар. Маълумки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳамиша ҳолатларнинг афзалини, даража ва амалларнинг олийини сўраганлар.
Шунингдек, ҳамма олимлар ўта фақирлик ҳам, туғёнга олиб борувчи бойликнинг ҳам ёмонлигига иттифоқ қилишган.
Етарли ризқ эса, ночорлик билан беҳожатликнинг ўртасидир.
Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишларнинг яхшиси ўртачасидир», деганлар. Чунки ўртаҳоллик туғёнга олиб борувчи бойлик офатидан ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам паноҳ сўраган ўта ночорликдан ҳам саломат бўлишдир.
Соҳиби каффоф – ўртаҳол одам дунё неъматлари-ю шодликларида дабдаба қилмайди. Унинг ҳолати фақирникига яқин. Унга ҳам сабри учун фақирга бериладиган савоб берилади. Шунга кўра ўрта ҳол кишилар ҳам, иншааллоҳ, жаннатга фақирлар қаторида бойлардан беш юз йил олдин киради. Чунки улар ўртача ҳаёт кечирадилар, бой эмаслар. Ўртачалик эса, айни адолатдир. Аллоҳ таоло:
«Шунингдек, сизларни бошқа одамлар устида гувоҳ бўлишингиз ва пайғамбар сизларнинг устингизда гувоҳ бўлиши учун ўрта (адолатли) бир миллат қилдик» (Бақара, 143), деган.
Имом Қуртубийнинг «Тазкира»сидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа