Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
25 Июл, 2025   |   30 Муҳаррам, 1447

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:35
Қуёш
05:12
Пешин
12:35
Аср
17:36
Шом
19:51
Хуфтон
21:20
Bismillah
25 Июл, 2025, 30 Муҳаррам, 1447

Ҳусайн Бойқаро – ҳукмдор ва санъат ҳомийси

18.10.2021   1717   4 min.
Ҳусайн Бойқаро – ҳукмдор ва санъат ҳомийси

Ҳусайн Бойқаро темурийлар сулоласи вакили. Хуросонни 37 йил бошқарган. Шоир, рассом, олимларга ҳомийлик қилиб, Ҳиротни маданият ва санъат марказига айлантирди. Туркиянинг "Fikriyat" газетасига таянган ҳолда Исламосфера хабарига кўра, ҳукмдорнинг ўзи Ҳусайний тахаллуси билан шеърлар ёзган.
1 - Ўрта Осиёнинг Ҳирот, Марв, Бойкент, Бухоро, Самарқанд, Тошкент, Фарёб, Қашқар ва Хоразм каби шаҳарлари бир вақтлар илм-фан ва санъат марказлари бўлган. Бу ерда Алишер Навоий, Мулла Абдуллоҳ Жомий, Фахириддин ар-Розий, Ал-Фаробий, Беруний, Али Қушчи ва бошқалар каби жаҳон маданияти ривожига ҳисса қўшган сиймолар яшаб ижод қилдилар.
2 - Ҳусайн Бойқаро 1438 йилда Ҳиротда туғилган. 1469 йилдан умрининг охиригача Ҳиротдаги пойтахти билан Хуросон ҳукмдори бўлган.
3 - Ҳусайн Бойқаро куннинг биринчи ярмини давлат ишларига, иккинчи ярмини эса санъатга бағишлади. Шеърият мажлислари ташкил этиб, шоирларга раҳнамолик қилган. Бу мажлис аъзолари орасида Алишер Навоий, Мулла Жомий ва бошқалар ҳам бор эди.
4 – Бундай масжисларда фақат шеърият ҳақида гапирилди, давлат ва кундалик ишлар ҳақида суҳбатлар қатъиян таъқиқланди. Улар кейин нима ҳақида гапирган эди? Алишер Навоийнинг "Мажолис ун-нафоис" сида бир пайтлар Ҳусрав Деҳлавийнинг бир байтидаги ёмғирни ип билан қиёслаш қанчалик ўринли эканини муҳокама қилганликлари ҳақида хабар берилади:
Севгилим ёмғир пайтида йўлдан юриб, сирғалиб кетди,
Шунда ёмғирнинг ингичка ипини ушлаб, мувозанатини сақлади.
Алишер Навоий бу қиёсни ўринли топди, Ҳусайн Бойқаро эса эътироз билдирди: "Ёмғир томчилари осмондан тушганларида, шубҳасиз, ипга ўхшайди. Ип, пастга оқса-да, куз пайтида уни ушлаб бўлмайди."Шундан сўнг Алишер Навоий ўз фикрининг нотўғрилигини англаб, Ҳусайн Бойқаронинг шоирлик истеъдодидан яна бир бор ҳайратга тушди.
5 - Душанба ва пайшанба кунлари Ҳусайн Бойқаро диний уламоларни тўплаб, улар билан маслаҳатлашди. Дарвишлар ва шайхларнинг мажлисларида иштирок этиб, ҳукмдор уларнинг хутбаларини тинглади, уларга ҳадялар берди.
6 - Ҳусайн Бойқаро болалигидан Алишер Навоий билан дўст бўлиб, унга ҳар томонлама ҳомийлик қилган. Уларнинг ҳар иккаласи ҳам бир-бирларининг шеърий ижодида бутун бир босқични белгилаб, уларнинг номлари билан белгилаб берилган. Ҳукмдор шеърлар яратишдан ташқари, бу соҳада муваффақиятга эришиб, ҳаттотликка ҳам меҳр қўйган.
7 - Ҳусайн Бойқаронинг саройида ҳомийлик топган форс шоирлари орасида Хатифи, Аҳлил Шерозий, Асафий, Сайфи Бухорий, Юсуф Бадиий, Муҳаммад Солиҳ, Ҳамидий ва бошқалар бор эди. Ҳаттотлар Султон Али Машҳадий ва Мир Али Ҳаравий, мусиқачилар Хожа Абдуллоҳ Мурварид, Қул Муҳаммад,Шайхи Шойи, Ғулом Шоди ва бошқалар бу ерда ижод қилишган.
8 - Ҳусайн Бойқаро туркий тилнинг расмий ва адабий тилга айланиши учун қайғурди. Туркий тилда ёзишга буйруқ берди.
9-Ҳусайн Бойқаро шеърий девон, жумладан, ғазал жанридаги лирик асарлар ёзган. ХХ асрда бир неча марта нашр этилган . Бундан ташқари, унинг қаламига адабиёт муаммоларига бағишланган "Рисола" насрий асари мансуб.
10 - Ҳусайн Бойқаро 1506 йилда вафот этди . У ривоятга кўра Али ибн Абу Толиб дафн этилган жой яқинида – Мозори- Шарифда дафн этилган. Кейинчалик бу ерда бозор, ҳаммомлар пайдо бўлиб, янги қишлоқ пайдо бўлди. XIX асрда ушбу жой сезиларли даражада ўсди ва ҳозир Афғонистондаги тўртинчи йирик шаҳар ҳисобланади.
11-Ҳусайн Бойқаро масжид, мадраса, карвонсаройлар қуриш билан ҳам шуғулланган. Уларни даромад билан таъминлаш мақсадида эса унумдор ерлар ва турли биноларни улар билан бирга вақфларга топширган. Лекин уни нозик таъб инсона деб тасаввур қилиш нотўғри. У ички урушда ўз тахтини қўлга киритди. У бутун ҳаёти давомида уруш олиб борди, ўз давлати ҳудудини кенгайтирди. Ўша давр тарихчиларининг фикрича, у ғамхўр ҳукмдор бўлган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Мақолалар
Бошқа мақолалар

Ҳазрати инсон бўлинг!..

22.07.2025   5786   2 min.
Ҳазрати инсон бўлинг!..

Машина йўлига чиқиб кетган одамни кўриб ҳайдовчи зўрға тўхтатиб қолди. Ундан ҳам олдин ёнидаги дўсти тушасолиб йўловчининг ёқасидан олди. Узр сўраб довдираётган одамни кўриб, ҳайдовчи тез тушди-да, дўстидан унинг ёқасини қўйиб юборишини сўради.


– Бу нима деганинг?! Сал бўлмаса қамалиб кетардинг-ку буни деб, – янада жаҳли чиқди дўстининг.


– Сен уни қўйиб юборавер, гап бор... Бўлди, ака, ҳушёр бўлиб етиб олинг... Йўқ, шошманг...


Ҳайдовчи ҳатто у одамнинг қўлига пул ҳам берди. Дўстини ҳайрон қолдириб, машинага қайтди.


Дўстининг савол назари билан қараб турганини кўриб, изоҳ бера бошлади:

– Бир соатча олдин дорихонага киргандим. Шу одамга кўзим тушганди. Қўлида дорилар рўйхати ёзилган қоғоз, пули етмаганидан мунғайиб турган эди. Дорилар нархини эшитиб, оғир қадамлар билан чиқиб кетганди. Ортидан чиқиб ёрдам бергим келди. Лекин пулимни қизғондим. Ташқарига чиққанимда у онаси билан гаплашиб турган экан. Ҳалиги одам онаси билан гаплашиб бўлгач: “Шунча пулни қаердан топаман? Ё Аллоҳ! Ўзинг йўл кўрсат, деганини эшитиб ҳам индамай кетавердим. Гўё унга пул берсам ўзим оч қоладигандай... Ҳолбуки, Аллоҳ таоло Ўз Каломида: “Шайтон сизларни (хайр-эҳсон қилишда) камбағал бўлиб қолишдан қўрқитади(Бақара сураси, 268-оят) дея огоҳлантирганини билардим. Яна “Кимки (бир) ҳасана (савобли иш) қилса, унга ўн баробар (кўпайтириб ёзилур)” (Анъом сураси, 160-оят) деган ваъдасини ҳам ўқигандим. Барибир хомлик қилдим. Сал бўлмаса ўша хасислик қилган пулимдан ўн, юз ҳиссаси чиқиб кетадиган бир мусибатга дучор бўлардим. Майли, ҳечдан кўра кеч бўлса ҳам, Аллоҳ имкон берди. Шунинг учун айб у одамдамас, ўзимда, деб билдим...


Ҳа, азизлар! Ҳаётимизда бундай ҳолатларга дуч келиб турамиз. Аввало, биров билан тушунмовчилик бўлиб қолса у одамнинг аҳволини сўрайлик. Балки бирор мусибат ё ташвишда юргандир. Дарҳол тилимизга келган сўзлар билан хақорат қилиб, уришиб кетмайлик. Бунақа вазиятларда шайтон васваса қилишини унутмайлик. Хулоса қилишга шошилмайлик. Ҳазрати инсон деган номга муносиб иш тутайлик.


Акбаршоҳ Расулов