Аллоҳ таоло инсонларга беҳисоб неъматларни берган, уларнинг ҳар бири қадрли ва фазилатлидир. Аввало ҳар бир мўмин энг қадрли бўлган неъмат – иймон ва илм неъматидир. Бу икки неъмат мужассам бўлган тақдирда руёбга чиқадиган энг улуғ неъмат – Аллоҳга қулликни изҳор қилишга сабаб бўладиган ибодатдир. Шунингдек кўриш, эшитиш, гапириш, сезиш, тафаккур, ақл, фаросат, қўл, оёқ каби неъматларни санасак, ҳаргиз саноғига етиб бўлмайди. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Агар сизлар Аллоҳнинг неъматларини санасангиз, саноғига етолмайсизлар” (Иброҳим сураси, 34-оят)
Ана шундай неъматлардан бири, бу фарзанд неъматидир. Бу неъматнинг улуғлигини, уни Аллоҳ таолодан бошқа зот бера олмаслигини тўлиқ англаб етиш учун бефарзандларнинг ҳолига назар солиш керак. Ана шунда инсон фарзанд неъмати қанчалик улуғ неъмат эканини тушунади. Демак, ҳар бир ота-она уларга фарзандни Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч қандай зот бера олмаслигини чуқур ҳис қилишлари зарур. Ҳар бир боланинг соғ-саломат туғилиши бутун инсоният учун Аллоҳнинг тенгсиз лутфу карами, инъоми ва марҳамати эканини англаб етиш учун Қуръони каримга бир назар солишнинг ўзи етарли.
Аллоҳ таоло “Шўро” сурасида бундай марҳамат қилади: “Осмонлару ернинг мулки Аллоҳникидир. (У зот) хоҳлаган нарсасини яратур. (У зот) хоҳлаган кишига қизлар ҳадя этур ва хоҳлаган кишига ўғиллар ҳадя этур. Ёки уларни жуфтлаб - ўғил-қиз қилиб берур ва хоҳлаган кишисини туғмас қилур. Албатта, У Алийм ва Қодийрдир”(49-50 оятлар).
Дарҳақиқат, “Осмонлару ернинг мулки Аллоҳникидир”. Тафаккур қилинса бизни қуршаб турган борлиқ осмонлар, ер, қуёш, ой, юлдузлар, махлуқотлар ва ўсимликларни Аллоҳ таоло яратган. Демак, борлиқдаги ҳамма нарсанинг ҳақиқий эгаси Аллоҳ таолодир. Мулкнинг эгаси Аллоҳ бўлгани учун “( У зот) хоҳлаган нарсасини яратур”. Йўқдан пайдо қилиш, яратиш сифати Аллоҳга оиддир. Ўғил ёки қизни ҳам Аллоҳ яратади. Бу яратишга ҳеч ким аралаша олмайди.
“(У зот) хоҳлаган кишига қизлар ҳадя этур ва хоҳлаган кишига ўғиллар ҳадя этур”. Аллоҳ “хоҳлаган кишига қизлар ҳадя этур”. Айрим оилалар фақат қизлардан иборат бўлади. Ўғил фарзанд кўриш мақсадида диний ва дунёвий сабабларни қилишади. Агар қандай фарзанд кўриш иродаси инсонга тегишли бўлса, ўзи хоҳлаган вақтда, хоҳлаган фарзандга эга бўлар эди.
Демак, ўғил ёки қиз бўлиши Аллоҳнинг иродасига боғлиқ экан. Инсон бу масалада ожиз. Шунингдек, “ва хоҳлаган кишига ўғиллар ҳадя этур”. Айрим оилалар фақат ўғиллардан иборат бўлади. Қиз фарзандга муҳтож бўлади. Инсоннинг қиз фарзандга эга бўлишида ҳам ўзида ихтиёр йўқ, бу ҳам Аллоҳнинг иродасига боғлиқ экан. “Ёки уларни жуфтлаб - ўғил-қиз қилиб берур”. Ўғил ва қиздан иборат оилалар одатда жамиятда кўп учрайди. Аралаш фарзанд кўриш ҳам Аллоҳнинг иродасига боғлиқдир.
“Ва хоҳлаган кишисини туғмас қилур”. Эр ва хотин фарзанд кўриш борасида ожизлиги ва улар бир сабаб эканлигини инсонларга билдириш мақсадида Аллоҳ таоло айрим оилаларни туғмас қилиб қўяди. Фарзандга зор бўлиб мутахассисларга кўриниб юришади, лекин инсоннинг фарзанд кўриши Аллоҳнинг иродасига боғлиқлиги учун фарзанд неъматидан бебаҳра бўлиб ўтиб кетишади. “Албатта, У Аълийм ва Қодийрдир”.
Яъни, Аллоҳ ҳамма ишни билиб қилади. Ҳоҳлаган бандасига қиз, хоҳлаган бандасига ўғил ва хоҳлаган бандасини туғмас қилиб қўяди. Бу ишлар Аллоҳга осондир, чунки У зот барча ишга қодирдир.
Фарзанд туғилиши кўп такрорлангани сабабли, инсонлар орасида эр-хотинлик муносабатидан кейин фарзанд туғилади деган нотўғри тушунча мавжуд. Ҳомиланинг пайдо бўлиши, унинг ривожланиб бориши ва онадан соғ-омон туғилиши бу – Аллоҳнинг иродаси ва инсониятга қилган лутфи-карамидир. Ҳомиланинг ривожланиши ва соғлом туғилиши инсонга боғлиқ эмаслигин эслатиш мақсадида Аллоҳ инсондан озгина марҳаматини буриб қўйса, ҳомила икки, ёки уч ойлигида нобуд бўлиши мумкин.
Ҳомила тўққиз ойлик бўлганидан кейин ҳам эсон-омон туғилишига ҳеч ким кафолат бермайди. Аллоҳ марҳаматини ҳомиладан буриб қўйса, ҳомила туғилиш вақтида вафот этиши мумкин. Айрим ҳолларда туғруқ ҳолатида аёллар вафот этади. Гоҳида туғруқ вақтида Аллоҳ марҳамат қилмаса аёл ҳам, бола ҳам вафот этиши мумкин. Демак, ҳомиланинг ривожланиши, боланинг соғлом ҳолатда дунёга келиши Аллоҳнинг бандасига қилган лутфу-карами ва марҳамати туфайлидир.
Аллоҳ таоло кимга фарзанд неъматини берса, банда ўша неъматга шукр қилиши керак. Шукр қилиш уч хил бўлади:
И. Валиев,
“Хожа Бухорий” номли ўрта махсус Ислом билим юрти ўқитувчиси.
Ота-онангиз ҳаққига дуо қилинг.
“Эй, Роббимиз! Ҳисоб-китоб қилинадиган (қиёмат) куни мени, ота-онамни ва (барча) мўминларни мағфират қилгин!” (Иброҳим сураси, 41-оят).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсон вафот этгач амаллари тўхтайди. Фақат унга уч нарсадан савоб етиб туради: садақаи жория, фойдали илм, унинг ҳақига дуо қилувчи солиҳ фарзанд” (Имом Бухорий ривояти).
Суфёни Саврий айтади: “Маййитлар дуога тириклар таом, ичимликка муҳтож бўлганларидан ҳам кўра муҳтожроқдирлар”.
Ота-онангиз қабрини зиёрат қилинг.
Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким ота-онаси ёки улардан бирининг қабрини ҳар жума куни зиёрат қилиб, “Ёсин” сурасини тиловат қилиб, унинг савобини уларга бағишласа, сурадаги ҳар бир ҳарф ададича Аллоҳ таоло уларнинг гуноҳларини мағфират қилади”, дедилар (Имом Дайламий ривояти).
Маъқал ибн Ясор розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўликларингизга “Ёсин” сурасини тиловат қилинг”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).
Имом Нававий раҳматуллоҳи алайҳи қабрни зиёрат қилувчи Қуръони каримни тиловат қилгандан сўнг ушбу дуони ўқиши лозимлигини таъкидлайди: “Аллоҳумма авсил саваба ма қараътуҳу ила “фулан” (Аллоҳим, ушбу ўқиган Қуръон тиловатидан ҳосил бўлган савобни (маййитнинг исми зикр этилади) ...га етказгин).
Ибн Ҳожар Ҳайтамий раҳимаҳуллоҳ: “Маййитнинг ҳаққига Қуръони каримдан тиловат қилиб, унинг савобини бағишлаш билан бирга, маййит ҳақига Аллоҳнинг раҳмат ва мағфиратини ҳам сўраб дуо қилиш қабрларни зиёрат этишдан кўзланган асосий мақсаддир”, деган.
Ота-онангиз ҳаққига истиғфор айтинг.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Маййитнинг вафотидан кейин даражаси кўтарилди. Шунда у: “Ё Роббим! Бу нима?” деди. “Боланг сенга истиғфор айтди”, дейилди.
Муҳаммад ибн Сиррийн айтадилар: “Кунларнинг бирида Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуни: “Аллоҳим! Онамни ва мени ҳамда онамга ва менга истиғфор айтганларни мағфират қилгин” деяётганини кўрдик. Шундан бери Абу Ҳурайранинг дуосидан умидвор бўлиб, унга ва онасига мағфират сўрайдиган бўлдик”.
Ота-онангиз номидан садақа қилинг.
Онамиз Оиша розияллоҳу анҳо ривоят қиладилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бир одам келиб: “Ё Аллоҳнинг Расули, онамнинг жони бирдан чиқди. Васият қила олмади. Ўйлайманки, агар гапирса, садақа қилар эди. Унинг номидан садақа қилсам, унга савоби етадими?” деб сўради”.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳа”, дедилар (Имом Бухорий, Имрм Муслим, Имом Насоий ривояти).
Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Ё Расулуллоҳ онам вафот этди. Онамнинг номидан бирор нарса садақа қилсам бўладими? Қайси садақа афзал?” деб сўрадим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одамларга сув улашиш”, дедилар. (Имом Насоий ривояти).
Ота-онангиз дўстлари ва яқинларини ҳурмат қилинг.
Абу Усайд розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик. Бир одам: “Ё Аллоҳнинг Расули! Мен учун ота-онамга улар дунёдан ўтгандан кейин қиладиган яхшилик қолдими?” деб сўради. “Ҳа! Тўрт хислат қолди: Уларга дуо қилиш. Уларга истиғфор айтиш. Уларнинг аҳдига вафо қилиш. Уларнинг дўстларини ва уларсиз силаи раҳм бўлмайдиган кишиларни икром қилиш”, дедилар».
Аллоҳ таоло барчамизга ота-онамиз тириклик вақтида уларга яхшиликларни қилиб, розиликларини топиб, дуоларини олишга тавфиқ ато этсин. Ўтганларидан кейинги ҳақларини ҳам ихлос билан адо этишга муяссар қилсин!
Даврон НУРМУҲАММАД