25 Декабр, 2025, 5 Ражаб, 1447
25 Декабр, 2025, 5 Ражаб, 1447
بسم الله الرحمن الرحيم
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ
وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى رسوله سَيِّدِنَا محمد وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ أجمعين، أَمَّا بَعْدُ!
Муҳтарам жамоат! Маълумки, ақида – инсон ҳаётида одоб-ахлоқ, ибодат, олди-берди алоқалари ва барча илмлардан муҳимроқ ўрин тутади. Чунки инсон Исломни қабул қилгандан сўнг, биринчи навбатда унинг зиммасига ибодатларни ўрганишдан ҳам аввал ақида илмини ўрганиш вожиб бўлади. Шунинг учун ҳам Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам Mуоз ибн Жабал разияллоҳу анҳуни Яман аҳлига элчи қилиб юбораётганларида:
﴿ فَلْيَكُنْ أوَّلَ ما تَدْعُوهُمْ إلى أنْ يُوَحِّدُوا اللَّهَ تَعَالَى، فَإِذَا عَرَفُوا ذلكَ، فأخْبِرْهُمْ أنَّ اللَّهَ قدْ فَرَضَ عليهم خَمْسَ صَلَوَاتٍ ﴾
(رواه الامام البخاري والامام الترمذي)
яъни: “Aввало уларни Aллоҳ таолони бир дейишга чақиринг, қачон улар Aллоҳни бир деб билишса, Aллоҳ таоло уларга беш вақт намозни фарз қилганлигини хабарини беринг”, – деганлар (Имом Бухорий ва Имом Термизий ривоятлари).
Ушбу ҳадиси шариф ақидани нақадар аҳамиятли эканига далолат қилади. Чунки Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Яман аҳлини намоз ўқиш ва бошқа амалларни бажаришга буюришдан аввал, уларнинг ақидасини тўғрилашга буюрдилар.
Aллоҳ таоло Қуръони каримнинг Mуҳаммад сурасида шундай марҳамат қилади:
فَاعْلَمْ أَنَّهُ لآ إِلَـٰهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُم
яъни: “Бас, (эй, Муҳаммад!) Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ эканини билинг ва ўз гуноҳингиз учун ҳамда мўмин ва мўминалар(нинг гуноҳлари) учун мағфират сўранг! Аллоҳ сизларнинг (бу дунёдаги) кезадиган жойларингизни ҳам, (охиратда) борадиган жойларингизни ҳам билур” (19-оят).
Уламоларимиз мазкур ояти кариманинг тафсирида шундай дейдилар: “Ушбу оятда Aллоҳ таолони ёлғиз эканини билишга бўлган буйруқ истиғфор айтишга бўлган буйруқдан олдин келтирилмоқда”. Бу эса Aллоҳ таолонинг ёлғизлигини билиш, яъни тўғри эътиқодни шакллантириш қанчалар аҳамиятли эканига ишорадир. Шу сабабдан ҳам Имом Шофеий раҳимаҳуллоҳ: “Фиқҳдан олдин ақида илмига буюрилдик”, – деганлар. Имом Aбу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ эса: “Ақидада билимдон бўлиш фиқҳий аҳкомларда билимдон бўлишдан афзалроқдир”, – деганлар.
Муҳтарам азизлар! Энг аввало, қалбда ақида асослари ўрнашмас экан, шариат аҳкомларини бажаришдан фойда бўлмайди. Зеро, улуғ машойихларимиздан Сўфи Оллоёр айтганларидек:
“Ақида билмаган шайтона элдир,
Агар минг йил амал деб қилса – елдир”.
Имом Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳнинг йўналишларига кўра имон бу – тил билан иқрор бўлиш ва қалб ила тасдиқлашдир. Қуйидагиларга имон келтириш вожиб: 1. Аллоҳ таолога; 2. Унинг фаришталарига; 3. Китобларига; 4. Набийларига; 5. Охират кунига; 6. Қадарнинг яхшиси ҳам, ёмони ҳам Аллоҳ таолодан эканига; 7. Ўлгандан кейин қайта тирилиш бор эканига.
Муҳтарам жамоат! Турли ижтимоий сўровномалардан ҳозирги айрим ёшларимизнинг ақидавий билими ўта саёз экани маълум бўлиб қолмоқда. Имон-эътиқод, ўтган пайғамбарлар ва нозил қилинган илоҳий китоблар ҳақидаги оддий саволларга кўпчилик ёшлар жавоб бера олмаётгани жуда ачинарли ҳолдир. Аслида бу бир пайтлар аждодлари бутун дунёга аҳли сунна ақидасини таълим берган халқнинг бугунги кундаги авлодларига ярашмайди. Ваҳоланки, буларни билишлик ва ҳақ дея эътиқод қилишлик – ҳар бир мусулмонман деган кишининг зиммасида фарзи айндир. Бу нарса барча ота-оналарни ташвишга солиши керак. Зеро, фарзандларимизнинг имон-эътиқоди борасида Охиратда – Аллоҳ таолонинг ҳузурида масъулмиз! Аллоҳ таоло ҳар бир мўминга хитоб қилиб, шундай буюрган:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ
яъни: “Эй, имон келтирганлар! Ўзларингизни ва оила аъзоларингизни ёқилғиси одамлар ва тошлар бўлмиш дўзахдан сақлангизки, унда дағал ва қаттиққўл, Аллоҳ буюрган нарсага итоатсизлик қилмайдиган, фақат буюрилган ишни қиладиган фаришталар (хизмат қилурлар)” (Таҳрим сураси 6-оят).
Киши ўзини ва оила аъзоларини дўзахдан сақлаши – энг аввало соғлом ва мустаҳкам эътиқод билан бўлади. Аллоҳ таолога ширк келтирган ёки имонида шубҳада бўлган кимса Охират диёрида нажот тополмайди.
Шундай экан, ўзимиз динда билишимиз ва эътиқод қилишимиз зарур бўлган илмларни ўрганиб, фарзандларимиз ва аҳли оиламизга ўргатишимиз лозим! Фарзандларимиз қалбида Ислом ақидасини мустаҳкам сингдиришимиз даркор! Мана шунда уларга турли хуружлар таъсир қилолмайди. Келажак авлодимиз учун хатарга айланаётган – миссионерлик, даҳрийлик, бесуннатлик (ҳадисни инкор қилувчилар) каби тоифа тарафдорларининг қарашлари ва шубҳалари уларни йўлдан оздиролмайди!
Ҳозирда ақидамизни ўрганиш учун барча шароитлар мавжуд. Хусусан Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ тартибга солган – Аҳли сунна вал жамоа эътиқоди бўйича кўплаб китоблар ёзилди, таржималар қилиб, нашр этилди. Аллоҳга ҳамдлар бўлсинки, ушбу ишлар уламоларимиз томонидан изчил давом эттирилмоқда.
Қолаверса, Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан ақида илми бўйича юртимиздаги ишончли уламоларнинг силсилавий дарслари ижтимоий тармоқлар орқали жойлаб борилмоқда. Бизга ушбу дарсларни тинглаш ёки ёзилган асарларни оила даврасида ўрганишимиз қолди холос.
Муҳтарам жамоат! Ақида илмининг асоси – Қуръони карим ва мутавотир даражасидаги ҳадиси шарифлардир. Турли қиссалар, ҳикоялар ва тўқима ривоятларнинг Ислом ақидасига мутлақо дахли йўқ. Лекин ҳозирда айрим илмсиз кишилар томонидан айнан мана шундай асли йўқ ва тўқима қараш ҳамда тасаввурлардан ўзларига ақида шакллантириб оладилар. Натижада турли хурофотларга ишониб, имонларини хатарга қўядилар.
Қолаверса, бугунги кунда баъзан ўтганларни қабрини зиёрат қилиш асносида қабрдагилардан ёрдам сўраш, қабрни тавоф қилиш, чироқ ёқиш, дарахтларга ип боғлаш каби хурофотларни бажариш ҳолатларига гувоҳ бўлиб қоламиз. Зеро, бу каби нарсаларнинг динимизга мутлақо алоқаси йўқ. Динимизга кўра, яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам – фақат Аллоҳ таолодандир! Шариатимизда бу каби амаллардан қайтарилган. Ақидаси мустаҳкам инсон бу каби ишлардан узоқ бўлади.
Муҳтарам жамоат! Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам умматларининг етмиш уч фирқага бўлиниб кетиши ҳақида хабар бериб, шундай деганлар:
إِنَّ بَنِى إِسْرَائِيلَ تَفَرَّقَتْ عَلَى ثِنْتَيْنِ وَسَبْعِينَ مِلَّةً وَتَفْتَرِقُ أُمَّتِى عَلَى ثَلاَثٍ وَسَبْعِينَ مِلَّةً كُلُّهُمْ فِى النَّارِ إِلاَّ مِلَّةً وَاحِدَةً قَالُوا وَمَنْ هِىَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا أَنَا عَلَيْهِ وَأَصْحَابِى
(رَوَاهُ الامام التِّرْمِذِيُّ)
яъни: “Албатта Бани Исроил етмиш икки фирқага бўлиниб кетганлар. Умматим етмиш уч фирқага бўлинади, фақат битта фирқадан бошқа барчаси дўзахда бўлади”, – дедилар. Шунда (саҳобалар): Эй Аллоҳнинг Расули, улар ким? – дейишди. У Зот: “Менинг ва саҳобаларимнинг йўлида бўлганлардир”, – дедилар” (Имом Термизий ривоятлари).
Ушбу ҳадиси шарифда фақат битта тоифа тўғри йўлдан оғишмасдан нажот топишлари хабари берилган. Бу тоифанинг қандай сифатда бўлиши ҳақида бошқа бир ҳадиси шарифда шундай дейилган:
إِنَّ أُمَّتِي لاَ تَجْتَمِعُ عَلَى ضَلاَلَةٍ فَإِذَا رَأَيْتُمُ اخْتِلاَفًا فَعَلَيْكُمْ بِالسَّوَادِ الأَعْظَمِ
(رَوَاهُ الامام ابْنُ مَاجَةَ)
яъни: “Умматим асло залолат устида жамланмайди. Шунинг учун қачон ихтилоф кўрсаларингиз, “саводул аъзам”ни лозим тутинглар”, деяётганларини эшитдим” (Имом Ибн Можа ривоятлари).
“Саводул аъзам” калимаси “улкан жамоат” маъносини билдиради.
Ислом умматини ҳозирда ва ҳозирга қадар жамлаб келган катта жамоат – айнан Мотуридийлар ва Ашъарийлар ҳисобланишади. Бу Ислом тарихидан барча учун маълум бўлган ва инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқатдир! Ушбу икки буюк уламо ақида бобида Расули акрам алайҳиссалом ва саҳобийи киромлар тутган йўлни кейинги умматга етказишган. Шунинг учун ҳам ҳақли равишда уларга нисбатан “Аҳли суннанинг имомлари”, дея эътироф этилган. Ақоид илмининг машҳур олимларидан бири Имом Ҳасан ибн Аби Азаба “Равзатул баҳийя” китобларида: “Аҳли сунна вал жамоанинг асоси икки йирик олимга бориб тақалади: бирлари – Имом Абул Ҳасан Ашъарий бўлса, иккинчилари – Имом Абу Мансур Мотуридийдирлар. Ушбу икки Имомдан қайси бирига эргашган киши борки, ақидасидаги фасоддан, адашишдан саломат бўлибди ва ҳидоят топибди”, – деганлар.
Бугунги кунимизда мусулмон кишини гуноҳи ёки уларнинг янглиш ақидасига эргашмагани сабабли, кофирга чиқарадиган, оят ва ҳадисларни юзаки тушуниб, Аллоҳ таолони бандаларига ўхшатадиган тоифалар ҳам мавжуд. Бу ҳолатга ижтижоий тармоқларда тарқатилаётган маълумотлар, С.Самарқандий каби айрим шахсларнинг тарғиботларида гувоҳ бўлиб турибмиз. Уламолар уларни қадимдан “мушаббиҳалар” ва “мужассималар” деб улардан огоҳлантирганлар. Инсонни куфрда айблаш ҳақида Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:
لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً
яъни: “Сизга салом берган кимсага, мўмин эмассан, деманглар”
(Нисо сураси 94-оят).
Демак, Аллоҳ таоло бу ояти каримада шошма-шошарлик билан бировнинг мўмин эмаслиги ҳақида ҳукм чиқариб, иш кўришдан қайтармоқда.
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам “Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур расулуллоҳ” деб турган шахсни кофирга чиқариш хатарини бир қанча ҳадиси шарифларида баён қилганлар. Жумладан: Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар:
ثَلاَثَةٌ مِنْ أَصْلِ الإِيمَانِ: الْكَفُّ عَمَّنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَلاَ نُكَفِّرُهُ بِذَنْبٍ وَلاَ نُخْرِجُهُ مِنَ الإِسْلاَمِ بِعَمَلٍ
(رَواهُ الإمامُ مسلم عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رضي الله عنه)
яъни: “Уч нарса имоннинг аслидандир: “Ла илаҳа иллаллоҳ” деган кимсага тегмаслик, уни гуноҳи туфайли кофир демаймиз, амали туфайли Исломдан чиқармаймиз” (Имом Абу Довуд ривоятлари).
Яна бир ҳадиси шарифда: “Ким мўмин кишини кофирга чиқарса, уни ўлдиргандек гуноҳкор бўлади” (Имом Бухорий ривоятлари).
Шунингдек, ҳозирда яна айрим тоифалар қабр азоби, Қиёматга яқин дажжол чиқиши, Охиратда амаллар мезон (тарози) билан ўлчаниши ҳақидаги шаръий далиллар ва саҳиҳ ҳадисларни инкор қиладилар. Уларни аввалда мўътазила фирқаси инкор қилиб, тўғри йўлдан адашган эди. Умуман олганда бу каби фирқалар ва оқимлар Қиёматгача чиқиб, инқирозга учраб кетаверади. Аҳли сунна вал-жамоа эса Қиёматга қадар давом этади. Бу ҳақда Савбон разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбиримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам:
لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي ظَاهِرِينَ عَلَى الْحَقِّ، لَا يَضُرُّهُمْ مَنْ خَذَلَهُمْ، حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللهِ وَهُمْ كَذَلِكَ
(رَوَاهُ الامَامُ مُسْلِمٌ)
яъни: “Умматимдан бир тоифа ҳақда зоҳир бўлган ҳолларида давом этарлар, уларни тарк қилган киши уларга зарар келтира олмас. Аллоҳнинг амри келгунича улар ўша ҳолда бўлурлар”, – деганлар (Имом Муслим ривоятлари).
Муҳтарам азизлар! Хабарингиз бор, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг музей ва кутубхона фондида Усмон Мусҳафи ва Катта Лангар Қуръони саҳифалари каби қадимий қўлёзмалар сақланади. 2019 йил май ойида Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлигига вақт ўтиши билан таъмирталаб ҳолатга келиб қолган Катта Лангар Қуръонининг саҳифаларини шошилинч равишда реставрацияси ишларини бошлаш зарурлиги маълум қилинди.
Агентлик раҳбарияти, хусусан ўша даврда директор ўринбосари лавозимида фаолият юритган Саида Шавкатовна Мирзиёева вазиятни жойига бориб ўрганди.
Натижада, Франциянинг Лувр музейидан мутахассислар жалб этилди. Улар бошчилигида юртимиздаги реставраторлар ва соҳа мутахассислари билан биргаликда Ўзбекистон мусулмонлари идораси кутубхонасининг реставрация лабораториясида 2019 йилнинг ноябрь ойидан 2021 йилнинг май ойига қадар битикни 3 босқичда реставрация қилинди.
Динимизга, муқаддас Китобимизга муносиб эҳтиром кўрсатаётган инсонлар, жумладан Катта Лангар Қуръонини асраб-авайлаш, саҳифаларни тиклаш ишларида жонбозлик қилганлар ҳаққига дуо қилайлик! Аллоҳ хизматларини қабул қилиб, кўплаб ажру савоблар берсин!
Аллоҳ таоло барчаларимизни Ўзи рози бўлган ҳақ йўлида бўлишимизга муваффақ этиб, ақидада адашишдан, турли фирқаларга бўлинишдан паноҳида асрасин! Омин!
Муҳтарам имом-домла! Келгуси жума маърузаси “Силаи раҳм – қариндошлик алоқаларини яхшилаш” мавзусида бўлади, иншааллоҳ.
СУКУТ сақлашнинг
702 та энг муҳим ФОЙДАСИ (фақат АСОСИЙЛАРИ)
(5 қисмдан иборат)
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(1-қисм)
КАЛОМУЛЛОҲ – ҚУРЪОНИ КАРИМДА
МЕҲРИБОН ПАРВАРДИГОРИМИЗ
МАРҲАМАТ ҚИЛАДИ:
Z «Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз! Шояд шунда раҳм қилингайсиз!» (Аъроф сураси 7/204 оят);
Z «Юрганингда ўртаҳол юргин ва овозингни паст қилгин! Чунки овозларнинг энг ёқимсизи эшаклар овозидир» (Луқмон сураси 31/19 оят);
Z «Аллоҳнинг раҳмати сабабли Сиз, эй, Муҳаммад, саҳобаларга мулойимлик қилдингиз. Агар дағал ва тошбағир бўлганингизда, албатта, улар атрофингиздан тарқалиб кетган бўлур эдилар. Бас, уларни афв этинг, гуноҳлари учун кечирим сўранг ва улар билан кенгашиб иш қилинг!» (Оли Имрон сураси 3/159 оят);
Z «Эй, Мусо! Сиз ўзингиз ва биродарингиз Ҳорун Менинг оятларимни одамларга олиб борингиз ва Мени зикр қилишда сустлик қилмангиз! Иккингиз Фиръавннинг олдига борингиз, чунки у «Мен – худоман», деб ҳаддидан ошди. Бас, унга юмшоқ сўз айтингиз! Шояд, у эслатма олса ёки ҳалок қилишимдан қўрқса» (Тоҳо сураси 20/42-44 оятлар);
Z «Уларнинг кўп шивирлашиб гаплашишларида яхшилик йўқдир. Магар садақа беришга, эзгуликка ёки одамлар ўртасини ислоҳ қилишга буюрган бўлсалар, бу яхшидир. Кимда-ким Аллоҳ ризоси учун шу ишларни қилса, унга улкан мукофот беражакмиз» (Нисо сураси 4/114);
Z «Мўминлар нажот топдилар. Улар намозларида ўзларини камтар тутувчидирлар. Улар беҳуда сўз ва ишлардан юз ўгирувчидирлар» (Муъминун сураси 23/1-3 оятлар);
Z «Қасамки, агар берган неъматларимга шукр қилсангиз, албатта, уларни янада зиёда қилурман. Борди-ю, ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим ҳам жуда қаттиқдир» (Иброҳим сураси 14/7 оят);
Z «Фақат Аллоҳгагина сиғинасиз, ота-она, қариндош, етим ва мискинларга яхшилик қиласиз, одамларга ширинсўз бўлинг...» (Бақара сураси 2/83 оят);
Z «Зотан, ўнг ва чап томонда ўтирган икки ёзиб турувчи фаришта қабул қилиб ёзиб турурлар. У бирор сўзни талаффуз қилса, албатта, унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатувчи (сўзни ёзиб олувчи фаришта) бордир» (Қоф сураси 50/17-18 оятлар);
Z «Ҳолбуки, сизларнинг устингизда барча сўзингиз ва ишингизни ёдлаб турувчи фаришталар бор. Улар номаи аъмолга ёзувчи улуғ зотлардир. Улар сиз қилаётган ишларни билурлар» (Инфитор сураси 82/10-12 оятлар);
Z «Кимки тавба қилиб эзгу ишларни қилса, бас, албатта, у Аллоҳ ризоси ва мағфиратига қайтган бўлур. Улар (Раҳмоннинг суюкли бандалари) ёлғон гувоҳлик бермаслар ва беҳуда сўз ё иш олдидан ўтган вақтларида олижаноблик билан ундан юз ўгирган ҳолда ўтарлар» (Фурқон сураси 25/71-72 оятлар);
Z «Эй, мўминлар! Аллоҳдан қўрқингиз ва тўғри сўзлангиз! Шунда Аллоҳ ишларингизни ўнглар ва гуноҳларингизни мағфират этар. Кимки Аллоҳга ва Унинг пайғамбарига итоат этса, бас, у улуғ ютуққа эришибди» (Аҳзоб сураси 33/70-71 оятлар).
ЖАНОБИ ПАЙҒАМБАРИМИЗ
РАСУЛУЛЛОҲ САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
МЕҲР-МУРУВВАТ ТАРИҚАСИДА МАРҲАМАТ ҚИЛАДИЛАР:
¯ «Ким Аллоҳга ва Охират кунига имон келтирган бўлса, яхши гап гапирсин ёки жим турсин!» (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари);
¯ «Жим турган нажот топибди» (Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Ҳақ бўла туриб, жанжални тарк этган кишига — жаннат ёнидаги бир уйга кафилман!
Ҳазилдан бўлса ҳам, ёлғонни тарк этган кишига — жаннат ўртасидаги бир уйга кафилман!
Чиройли хулқли кишига — жаннатнинг энг юқорисидаги бир уйга кафилман!» (Имом Абу Довуд ривоятлари);
¯ «Ҳақиқий мусулмон – бошқа мусулмонлар унинг тили ва қўлидан озор кўрмаган одамдир» (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари);
¯ «Ким сукут қилса, нажот топди» (Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Кимнинг гап-сўзи кўп бўлса, кўп гапирса, кўп хато қилади. Кўп хато қилган одамнинг гуноҳи ортади. Гуноҳи кўп одамга дўзах муносиброқдир»;
¯ «Банданинг мусулмонлиги гўзал бўлишининг белгиларидан бири — уни ўзига алоқаси йўқ нарсалардан сукут қилиши» (Имом Термизий ва Имом Ибн Можа ривоятлари);
¯ «Одам боласининг ҳар бир сўзи унга қарши ҳисобланади, фақат яхшиликка буюриш, ёмонликдан қайтариш ёки Аллоҳни зикр қилиш бундан мустасно» (Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Мўминларнинг имони энг мукаммали — хулқи гўзал бўлганларидир» (Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Ота-онага дуо қилишни тарк этиш ризқни кесади»;
¯ «Албатта, одамларга гўзал хулқдан афзалроқ нарса берилмаган» (Имом Табароний ривоятлари);
¯ «Уч тоифа кишининг қўлга киритган нарсасида барака бўлмайди ва қаерда бўлса ҳам хорланади:
– Менинг номимни эшитганда салавоти шариф айтмаган;
– Рамазон ойига ҳурмат кўрсатмаган;
– Ота-онаси тирик бўла туриб, уларни хурсанд қилмаган»;
¯ «Яримта хурмо билан бўлса ҳам ўзингизни дўзахдан сақланг! Агар кимки буни тополмаса – ширин сўз билан!»;
¯ «Ўзига тегишли бўлмаган нарсаларни тарк этиши – кишининг яхши мусулмон эканлигидан далолатдир» (Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Икки неъмат борки, кўпчилик инсонлар унинг қадрига етмайдилар. Улар:
– сиҳат-саломатлик
– ва хотиржамликдир» (Имом Бухорий ривоятлари);
¯ «Ер юзидагиларга раҳм қилинг, осмондаги Зот сизга раҳм қилгусидир»;
¯ «Бир кишига табассум билан яхши сўз айтиш – садақадир» (Имом Бухорий ривоятлари);
¯ «Беш нарсадан олдин беш нарсани ғанимат билинг:
– кексалигингиздан олдин ёшлигингизни,
– бетоблигингиздан олдин саломатлигингизни,
– фақирлигингиздан олдин бойлигингизни,
– бандлигингиздан олдин бўш вақтингизни,
– ўлимингиздан олдин тириклигингизни!» (Имом Ҳоким ривоятлари);
¯ «Қўшниларингиз сизни “яхши одам” дейишаётган бўлса, демак, сиз – яхшисиз. Агар улар сизни “ёмон одам” дейишаётган бўлса, демак, сиз – ёмон одамсиз»;
¯ «Садақанинг афзали – келишолмай қолганларнинг ўртасини ислоҳ қилишдир» (Имом Абу Довуд ривоятлари);
¯ «Бирор киши бор айбингизни айтиб, сизни ҳақоратласа, сиз уни унда бор айби билан ҳам ҳақоратламанг. Шунда бунинг савоби сизга, гуноҳи унга бўлур»;
¯ «Ким агар бировнинг айбини айтиб, одамларга ошкор қилса, то ўзи ҳам шу айбни қилмасдан дунёдан кетмайди»;
¯ «Кимики бирор мўмин кишининг айби ёки гуноҳини билиб туриб, уни фош этмай яширса, гўё тиригича кўмилган гўдакни тирилтирганчалик савобга эга бўлур» (Имом Байҳақий ривоятлари);
¯ «Кимки бир мусулмоннинг айбини яширса, Аллоҳ дунё-ю охиратда унинг айбини яширади»;
¯ «Ҳар бир қилинадиган яхшиликка садақа савоби берилур»;
¯ «Қайси киши ўзганинг айбини кўриб, уни яширса, худди тириклай кўмилган қизни қабридан қутқарган каби бўлади» (Имом Абу Довуд ривоятлари);
¯ «Кимки бир чумчуқни бекордан-бекор ўлдирса, Қиёмат кунида у чумчуқ Арш олдига келиб, баланд овоз билан: “Парвардигорим, бу бандадан сўрагин, нима учун мени беҳуда ўлдирди экан?” – дейди»;
¯ «Золим билан бирга юрган одам жиноят содир қилибди»;
¯ «Биродарингиз золим бўлса ҳам, мазлум бўлса ҳам унга ёрдам беринг!» (зулм илдизига болта уриш – ҳам золимга, ҳам мазлумга ёрдамдир);
¯ «Маслаҳатни ақл эгаларидан сўранглар – тўғри йўл топасизлар. Уларнинг айтганидан чиқманг – пушаймон бўласизлар»;
¯ «Ким бир мусулмоннинг гуноҳини яширса, Аллоҳ унинг гуноҳини дунёда ҳам, охиратда ҳам яширади»;
¯ «Кимники Аллоҳ Таоло дўст тутса, унга одамларнинг ҳожатлари тушадиган қилиб қўяди»;
¯ «Сиз яхшиликни унга муносиб бўлганга ҳам, бўлмаганга ҳам қилаверинг. Агар сиз эзгуликка лойиқ одамни топсангиз, демак, у эзгулик аҳлидир, агар ундай одамни топмасангиз, демак, сиз ўзингиз эзгулик аҳлидансиз»;
¯ «Кимки бирор гуноҳ иш қилишни ният қилса-ю, сўнгра ниятидан қайтса, унга бир яхшилик савоби ёзилажак»;
¯ «Бутун умр эзгуликни тиланглар!»;
¯ «Одамларнинг яхшиси – кишиларга манфаати кўп текканидир»;
¯ «Умматимнинг раҳмдилларидан ва шафқатлиларидан фазилат истанглар! Чунки сизлар уларнинг қанотлари остида яшайсизлар»;
¯ «Мазлумнинг дуосидан сақланинглар, гарчи у кофир бўлса ҳам. Чунки унинг дуоси тўсиқсиздир»;
¯ «Одамлардан бўлган яхшиликка миннатдорчилик изҳор қилаолмаган одам — Худога ҳам шукр қила олмайди»;
¯ «Сизлардан бирортангиз ўзи учун яхши кўрган нарсани биродари учун ҳам раво кўрмагунча, мўмин бўла олмайди» (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари);
¯ «Аллоҳнинг неъматлари билан яхши қўшничилик қилинглар, зеро у бирор оиладан кетиб қолса, қайтиб келмаслиги мумкин»;
¯ «Кимки яхшилик кўчатини қадаса, орзу қилган ҳосилини йиғиб олади ва кимки ёмонлик уруғини сепса, афсус-надомат мевасини териб олади»;
¯ «Гуноҳли гапни эшитган киши ҳам уни айтганнинг шеригидир»;
¯ «Бирор банда дунёда бир банданинг айбини яширса, Аллоҳ таоло Қиёмат куни унинг айбларини яширади» (Имом Муслим ривоятлари);
¯ «Ким ўзининг ҳақ эканини билиб туриб, тортишувни тўхтатмаса, имонда ҳаққонийлик даражасига етмаган бўлади»;
¯ «Жанжални аввал тугатган кишига жаннатдан бир сарой берилади»;
¯ «Ким ҳақсиз бўла туриб жанжални тўхтатса, унга жаннатнинг четидан бир сарой берилади.
Ким ҳақ бўла туриб жанжални тўхтатса, унга жаннатнинг ўртасидан бир сарой берилади»;
¯ «Ким мусулмон биродарининг айбини яширса, Аллоҳ унинг айбини Қиёмат куни яширади. Ким мусулмон биродарининг айбини ошкор қилса, Аллоҳ унинг айбини ошкор қилади, ҳатто уни ўз уйида ҳам шарманда қилади» (Имом Ибн Можа ривоятлари).
САҲОБАИ КИРОМЛАРДАН НАҚЛ:
o «Биз Расулуллоҳнинг олдиларида ҳисоб-китобидан қўрққанимиз учун кўп сукут қилардик».
o Соиб разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келдим. Бас, одамлар мени мақтай бошладилар ва гўзал ахлоқлар билан зикр қила бошладилар. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам:
— “Мен сизларнинг ичингизда уни энг яхши билувчиман”, — дедилар.
— “Рост айтдингиз! Отам, онам сизга фидо бўлсин! Сиз шеригим эдингиз. Қандай ҳам яхши шерик эдингиз.
Хилоф ҳам қилмас эдингиз. Талашиб-тортишмас ҳам эдингиз” дедим» (Имом Абу Довуд ва Имом Насоий ривоятлари).
Шарҳ: ушбу ҳадиси шарифнинг ровийси Соиб ибн Абу Соиб разияллоҳу анҳу авваллари Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламнинг шериклари бўлган эдилар. Икки шерик бир-бирларини жуда ҳам яхши билар эдилар. Шунинг учун улар бир-бирларини васф қилишда бошқалардан кўра афзал эдилар.
Соиб ибн Абу Соиб разияллоҳу анҳунинг Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламга қилган васфларида У Зотнинг талашиб-тортишиш одатлари йўқлиги айтилмоқда.
УЛУҒЛАРДАН ҲИКМАТЛАР:
v «Сукут – ҳикмат, лекин унга амал қилганлар жуда оз».
v «Киши фақат керакли гапни айтсин. Кераклиси кам, кераксизи кўпдир».
v «Инсонни йиқитадиган нарсаларнинг энг кўписи — тилидир».
v «Ким “Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васалламга умматман, У Зотга эргашаман, У Зотдан ўрнак оламан”, деса, ҳеч ҳам талашиб-тортишувчи бўлмасин!».
v «Суннат эрмиш, кофир бўлса, берма озор,
Кўнгли қоттиғ, дил озордин Худо безор,
Аллоҳ ҳақи, ондоғ қулға сижжин тайёр,
Донолардин эшитиб, бу сўз айдим мано»
(Ҳожа Аҳмад Яссавий).
v «Ҳар ким гапиради, лекин кам одам сукутнинг қийматини тушунади».
v «Жаннатда фақат пок сўз. Шунинг учун дунёда ҳам пок сўз — ёхуд сукут афзал».
v «Киши сукут орқали ўз юрагини, ақлини, вақтини ва обрўйини сақлаб қолади».
v «Кимки бир кўнгли бузуғнинг хотирин шод айлагай,
Онча борким, Каъба вайрон бўлса, обод айлагай»
(Алишер Навоий).
v «Кўп сўз — кўп хато. Сукут — қутқарув».
v «Ақлли киши аввал ўйлайди, кейин гапиради».
v «Билимнинг кўпчилиги – сўзда эмас, сукутдадир».
v «Агар бўлсанг ипак каби мулойим,
Мулойим сен бўлсанг, қулинг бўлайин.
Қулоғимга берган пандинг олайин,
Кишига қаттиқ сўз айтувчи бўлма»
(Махтумқули).
v «Сукут орқали инсон гуноҳдан, хусуматдан, фитнадан сақланади».
v «Тилни ҳимоя қиладиган энг кучли девор — сукут».
v «Одамнинг яхшилиги унинг тилида намоён бўлади».
v «Агарчи ул оёқ остидадур хор –
Худо махлуқидур, оғритма зинҳор!
Такаббур қилмағил, эй, бемаъоний,
Фалоний ўғлидурман деб фалоний!»
(Сўфи Оллоҳёр қуддиса сирруҳу).
v «Тилга эга бўлган инсон — ахлоқига эга бўлган инсон».
v «Сукут – тақво аломатларидан».
v «Сукут — ибодат сифатида ҳам бўлиши мумкин».
v «Бурунғи ҳолиға қилма наззора,
Ани Тангрим азиз этса на чора?!?
Ишонма отаға, қолма талабдин!
Қиёматда сўралмасдир насабдин»
(Сўфи Оллоҳёр қуддиса сирруҳу).
v «Мўминнинг сифати — фойдасиз гапдан сақланиш ва сукут билан нафсини ҳимоя қилиш».
v «Агар сўз яхшиликка олиб бормаса, сукут афзал».
v «Гапни фақат яхши ва ҳақ сўз билан айтиш даркор. Ножоиз, қаттиқ, фитнага олиб келадиган сўздан сукут қилиш – Аллоҳ амрига мувофиқ».
v «Агар сен қиблага бурмасанг юзни,
Беш маҳал саждаю намозинг бекор.
Жаннатга ҳеч қачон тикмагил кўзни
Агар бир мўминга етказсанг озор»
(Абдулла Орипов).
v «Сидқ ва хулқнинг белгиси — назорат қилинган тил».
v «Сўзда тежамкорлик — камсўзлик ва сукутга яқин бўлган одоб».
v «Агар сўз рост ва ҳақ бўлмаса, сукут афзал».
v «Қўпол сўз — илон газагидек зарарли».
v «Маккага етти қат борганча бўлур,
Бошини силасанг ўксик инсонни»
(Абдулла Орипов).
v «Бекорчи ва беҳуда сўзларни гапириш ҳам нафс касаллигидир».
v «Сукут қиладиган одам кам гуноҳ қилади, чунки ҳар сўз қайд қилинади».
v «Беҳуда сўз ҳам “беҳуда ишлар”дан. Мўмин бундайдан ўзини олиб қочади».
v «Қўпол сўздан сукут қилган инсон ўзини ҳам, бошқани ҳам азобдан сақлайди».
v «Камгап бўлинг! Оғзи ёпиқ балиқни ҳеч ким қармоққа тушира олмайди. Сиз ҳам оғзингизни ёпинг. Чунки қанчадан-қанча инсонлар сизнинг хатоларингизни овлаш пайида юрган бўлади. Сиз худди майин ёмғир каби бўлингки, ёмғир қаерга ёғса, ўша ерга манфаат етказади».
(Давоми бор...)
Иброҳимжон домла Иномов
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 