01 Июл, 2025, 6 Муҳаррам, 1447
01 Июл, 2025, 6 Муҳаррам, 1447
«Агар ҳузурингга оятларимизга иймон келтирганлар келсалар: “Сизларга салом бўлсин, Раббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди. Сиздан ким билмасдан ёмонлик қилса, сўнгра тавба қилиб, солиҳ амал қилса, бас, албатта, У Зот мағфиратли ва раҳмли Зотдир”, деб айт» (Анъом сураси, 54-оят).
“Сизларга салом бўлсин”. Имом Табароний Ҳаббоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: «Ақро ибн Ҳобис Тамимий, Уяйна ибн Ҳисн Фазорий Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ҳузурларига келганларида у зотни Билол, Суҳайб, Аммор, Ҳаббоб ва бошқа заифҳол мўминлар билан гаплашиб ўтирганларини кўрдилар ва уларни ҳақорат қилдилар. Улар Набий алайҳиссаломга: “Биз сиздан ўзимизга хос мажлис қилишингизни истаймиз. Араблар фазлимизни билиб қўйишсин. Олдингизга араб қабилаларининг вакиллари келиб туради. Биз ўша арабларга анави қулваччалар билан бирга ўтирган ҳолда кўринишдан уяламиз. Биз келганимизда уларни чиқариб юборинг. Гапимизни тугатиб кетганимиздан сўнг, хоҳласангиз, улар билан ўтираверасиз”, дейишди.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом қоғоз келтиришни ва ёзиш учун ҳазрат Алини чақиришни амр қилдилар. Биз бир четда ўтирар эдик. Шу пайт Жаброил алайҳиссалом: “Эртаю кеч Раббиларига Унинг юзини ирода қилиб дуо этаётганларни ҳайдама! Уларнинг ҳисобидан сенинг зиммангда ҳеч нарса йўқ. Сенинг ҳисобингдан уларнинг зиммасида ҳеч нарса йўқ. Уларни ҳайдаб, золимлардан бўлиб қолма” (Анъом сураси, 52) оятини нозил қилди. Сўнгра: “Орамиздан Аллоҳ неъмат берган шуларми?” дейишлари учун шундай қилиб, баъзиларни баъзилари ила синадик. Аллоҳнинг Ўзи шукр қилувчиларни яхши билувчи эмасми?” ояти каримаси тушди. Кейин эса: “Агар ҳузурингга оятларимизга иймон келтирганлар келсалар: “Сизларга салом бўлсин, Раббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди”, ояти нозил бўлди. Набий алайҳиссалом қўлларидаги қоғозни ташладилар-да, бизларни чақирдилар.
Биз олдиларига келганимизда: “Сизларга салом бўлсин, Раббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди”, деб кутиб олдилар». .
Ушбу ҳодисадан сўнг Набий алайҳиссалом оятда назарда тутилган саҳобаларни кўришлари билан биринчи салом берар ва: “Умматимдан уларга биринчи бўлиб салом беришимни буюрган кишиларни бор қилган Аллоҳга ҳамд бўлсин”, дер эдилар.
Ушбу изоҳга кўра, оятдаги “салом” Набий алайҳиссалом тарафларидан берилмоқда. Бир ўринда: «Салом Аллоҳ таоло томонидан берилмоқда. Яъни: “Уларга саломимизни етказинг”, маъносида», дейилади. Икки фикр ҳам ўша одамларнинг Аллоҳ таоло наздида даражаси ва мақоми улуғ эканига далил.
Имом Муслим раҳимаҳуллоҳ Оиз ибн Амрдан ривоят қилади: «Абу Суфён ўшанда Салмон, Суҳайб, Билол ва бир неча саҳоба розияллоҳу анҳум олдидан ўтди. Улар: “Аллоҳга қасам, биз уни ўлдиролмадик”, дедилар. Бу гапни эшитган Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу: “Қурайш раисига шундай демоқдамисиз?!” деди. Сўнг бориб бу ҳақда Набий алайҳиссаломга хабар қилди. Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Эй Абу Бакр, балки сиз уларнинг жаҳлини чиқаргандирсиз. Агар уларни ғазаблантирган бўлсангиз, дарҳақиқат, Раббингизни ғазаблантирган бўласиз”, дедилар. Абу Бакр Сиддиқ уларнинг олдига қайтиб: “Эй биродар-дўстларим, сизни хафа қилмадимми?” деб сўради. Улар: “Йўқ, эй биродар, Аллоҳ сизни мағфират қилсин”, дедилар». Ҳадиси шарифда ояти карима саҳобаларнинг юксак даражалари ва ҳурматларига далилдир.
Ушбу далиллардан солиҳларни ҳурматлаш, уларни ғазаблантирадиган, уларга озор берадиган нарсалардан четлашиш лозимлиги келиб чиқади. Яъни ким Аллоҳнинг дўстларидан бирортасини ранжитса, Парвардигор ғазабланади ва уни иқобига гирифтор қилади.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: “Ояти карима Абу Бакр, Умар, Усмон, Али розияллоҳу анҳум ҳақида нозил бўлган”, деган. Фузайл ибн Иёз: «Мусулмонлардан бир неча киши келиб: “Гуноҳ қилдик. Биз учун истиғфор сўрасангиз”, деганларида, Набий алайҳиссалом улар айтгандай қилмаганлар. Шундан сўнг ушбу ояти карима нозил бўлган», дейди.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ҳам худди шундай ривоят бор.
“Раббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди”. Яъни Ўзининг ҳақ ва рост хабари этиб зиммасига вожиб қилди. Бир қавлда: “Аллоҳ таоло ушбу ояти каримани Лавҳул Маҳфузга ёзди”, дейилган.
“Сиздан ким билмасдан ёмонлик қилса...” Мужоҳид раҳимаҳуллоҳ: “Билимсизлик сабаб гуноҳ қилган ҳар бир киши жоҳил дейилади”, деган. Бир ўринда: “Ким охират ҳаётидан кўра дунё ҳаётини афзал кўрса, у жоҳилдир”, дейилган.
“Сўнгра ундан кейин тавба қилиб, солиҳ амал қилса, бас, албатта...” Оят куфрдан тавба қилишни ўз ичига олмайди. Чунки оят: “Агар ҳузурингга оятларимизга иймон келтирганлар келсалар”, деб васфлаган кишилар учун хитобдир. Оятда мусулмоннинг гуноҳдан тавба қилаётгани назарда тутилган.
“Билмасдан...” Бу ўринда хато назарда тутилмаяпти. Чунки хато учун тавба қилишнинг ҳожати йўқ. Балки оятда шаҳват сабабидан қилинган гуноҳ учун тавба назарда тутилмоқда. Бундан англашиладики, мўмин билатуриб гуноҳга қўл урса, сўнг ҳақиқий тавба қилса, Аллоҳ таоло унинг тавбасини қабул қилади.
“Сиздан ким билмасдан ёмонлик қилса”. Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ: “Гуноҳ қилувчи ҳар бир киши”, деган. Бошқа бир ўринда яна бундай келади: “Агар киши амалининг оқибати ёмон эканини билса эди, дунё лаззатларидан кўра охиратдаги жуда кўп яхшиликларни афзал кўрган бўларди”.
“У Зот мағфиратли ва раҳмли Зотдир”. Иқобини бекор қилиши сабабидан – Мағфиратли Зот. Охири раҳмат бўлган тавбага эриштириши сабабидан – Раҳмли Зот.
“Тафсири Қуртубий”, “Тафсири Розий” ва
“Тафсири ҳилол” асарлари асосида
Ғиждувон тумани бош имом-хатиби
Ориф АМОНОВ тайёрлади.
"Ҳидоят" журналининг 10-сонидан олинди
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِي اللهُ عَنْهُ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَأْكُلْ بِيَمِينِهِ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ وَيَشْرَبُ بِشِمَالِهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангиз еса, ўнг қўли билан есин. Қачон бирортангиз ичса, ўнг қўли билан ичсин. Чунки шайтон чап қўли билан еб, чап қўли билан ичади», дедилар (Муслим, Абу Довуд, Термизий ривоят қилганлар).
Демак, чап қўли билан еб-ичган одам Роҳманнинг амридан юз ўгириб, шайтонга эргашган ва унинг ишини қилган бўлади.
Шунинг учун бу масалага катта эътибор билан қарамоғимиз, фарзандларимизга ҳам ўргатмоғимиз лозим.
عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِي اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَكَلَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِشِمَالِهِ، فَقَالَ: كُلْ بِيَمِينِكَ، قَالَ: لَا أَسْتَطِيعُ، قَالَ: لَا اسْتَطَعْتَ، مَا مَنَعَهُ إِلَّا الْكِبْرُ، قَالَ: فَمَا رَفَعَهَا إِلَى فِيهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Салама ибн ал-Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида чап қўли билан таом еди. Бас, у зот:
«Ўнг қўлинг билан е!» дедилар.
«Қодир эмасман», деди у.
«Қодир бўлмагин! Уни кибрдан бошқа нарса ман қилмади», дедилар у зот. Ҳалиги одам қўлини оғзига кўтара олмай қолди» (Муслим ривоят қилган).
Ушбу ҳадиси шарифдан динимизда овқатланиш маданиятига қанчалик аҳамият берилганлигини ёрқин кўриб турибмиз. Албатта, гап овқатланишнинг исломий маданияти ҳақида кетмоқда. Овқатланишнинг исломий маданиятларидан бири ўнг қўл билан ейишдир. Ҳар бир мусулмон инсон бу муҳим ишга алоҳида эътибор билан қараши лозим. Баъзи бир кишилар бу исломий маданиятга риоя қилмасалар, уларни огоҳлантириш керак.
Ушбу ривоятнинг қаҳрамони ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида овқатланишнинг исломий маданиятига риоя қилмай, чап қўли билан таом ейишга тутинди. Албатта, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳолга бепарво бўлишлари мумкин эмас эди. Шунинг учун мазкур одобсиз кишига таълим бериб:
«Ўнг қўлинг билан е!» дедилар».
Бундай пайтда ҳар қандай одам таълим берувчига ташаккур айтиб, ўзини ўнглаб олишга уринади. Одоб-ахлоқ тақозоси шу. Аммо ҳалиги одам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга ташаккур айтиб, ўз хатосини тузатиб, ўнг қўли билан таом ейишга ўтиш ўрнига:
«Қодир эмасман», деди».
Яъни, бу «Овқатни ўнг қўли билан ея олмайман. Чап қўлим билан еявераман», дегани эди. Ўзи нотўғри иш қила туриб, унга меҳр кўрсатиб, хатосини тўғрилаб қўйган зот Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан бундай бетгачопарлик қилган нобакор ҳар қандай жазога ва қарғишга лойиқ эди. Шунинг учун ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам очиқ-ойдин қилиб:
«Қодир бўлмагин!» дедилар».
Яъни, «Ўнг қўлинг билан таом ея олмасанг, бир йўла ея олмай қолгин», дедилар. Ҳамда у ерда ҳозир бўлганларга тушунтириш учун:
«Уни кибрдан бошқа нарса ман қилмади», деб, қўшиб қўйдилар. Яъни, у одам юқоридаги гапни ҳақиқатда ўнг қўлида нуқсон борлиги учун эмас, кибр билан хатосини тан олишдан бош тортиб айтган эди.
Шунинг учун ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам уни дуоибад қилдилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари жойида қабул бўлди.
«Ҳалиги одам қўлини оғзига кўтара олмай қолди».
Ажаб бўлди! Баттар бўлсин! Ўз фойдасини билмаган, шариат ҳукмидан кўра ўзининг кибрини устун қўядиганлар учун бу ҳам кам!
Ушбу ҳадиси шарифдан олинадиган фойдалар:
1. Чап қўл билан таом еб бўлмаслиги.
2. Бировнинг чап қўл билан еганини кўрган одам танбеҳ бериб, ўнг қўл билан ейишини эслатиб қўйиши кераклиги.
3. Диний ҳукмлар бўйича насиҳат эшитган одам мутакаббирлик қилмаслиги кераклиги.
4. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари дарҳол қабул бўлиши.
«Ҳадис ва ҳаёт» китоби 16-жуз
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 