Эй толиб, огоҳ бӯлинг!
Бугуннинг талабаси иншоАллоҳ эртанинг уламоси ва дин пешвосидир. Шу боис талаба етук салоҳиятга эга бӯлиши учун илмга чанқоқ ва интилувчан бӯлиши билан бирга ҳар бир илмни устоз назорати остида ӯта ишончли манбалар орқали пухта эгаллашга ҳаракат қилиши лозим. Шу билан бирга мустақил ӯқиётган адабиётларидаги нозик масалаларни тӯғри таҳлил қилаолиш кӯникмасига эга бӯлиши керак. Ӯзига шубҳали ёхуд тушунарсиз бӯлган маълумотларга дуч келганда шу соҳага алоқадор устозлардан сӯраб, тӯғрисини аниқлаб олиши унинг маънавий тойилишдан, адашиш ва адаштиришдан саломат бӯлишига ва илмда камолот ҳосил қилишига сабаб бӯлади. Зеро, ҳозирги пайтда дин душманлари томонидан жамиятда фитна тарқатиш ва мусулмонларни аҳли сунна валжамоа ақидасидан оздириш мақсадида турли воситалардан фойдаланилаётгани ҳеч кимга сир эмас. Ана шундай воситалар ичида энг хавфли ва яширин восита толиби илмларни тузоққа тушуришдир. Бунинг учун талабалар қизиқиб ӯқийдиган, осонлаштирилган диний адабиётлар ва араб тилига оид рисола ва китоблар ичига нотӯғри қарашларнинг "уруғ"ларини ӯта ёпиқ тарзда экиб кетадилар. Юзаки ӯқиган пайтда бу фикрлар талабага тӯғри бӯлиб туюлиши мумкин. Бироқ, масалага чуқурроқ ёндашилса, битта жумла, ҳаттоки биргина сӯзнинг ортига жуда катта фитна беркитилганини англайсиз. Бунга битта мисол келтириб, уни таҳлил қилиш билан сӯзимни якунлайман. Араб тили балоғатига оид енгиллаштирилган бир рисолада "атф" қоидасини баён қилгач қуйидагилар зикр қилинади:
ونحو قوله تعالى وجاء ربك والملك صفا صفا . فلله جل وعلا مجيء وللملائكة مجيء لكن مجيء الله ليس كمثله مجيء فهو مجيء حقيقي يليق بجلاله وكماله سبحانه وتعالى . وأما القول بأنه جاء أمره فتحريف وضلال مبين .
"Ва яна Аллоҳ таолонинг:
وَجاءَ ربُّكَ والْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا
(Юзаки таржимаси: "Ва Роббинг ва фаришталар саф-саф бӯлиб келди". "Фажр" сураси, 22) ояти каби.
Бас, Аллоҳ толо учун ҳам مجيء (яъни, юзаки маъносига кӯра "келиш") бор, фаришталар учун ҳам مجيء (келиш) бор. Лекин бирор مجيء Аллоҳ таолонинг مجيء си каби эмас. Бас, у (яъни Аллоҳ таолонинг مجيء си) Ӯзининг улуғлиги ва камолига муносиб бӯлган ҳақиқий مجيء (келиш)дир. Аммо, (Аллоҳ таолонинг مجيء сини) "Унинг амри келди" деб айтишга келсак, бас, бу таҳриф (яъни Қуръонни ӯзгартириш) ва очиқ залолатдир" (Иқтибос тугади).
Юқоридаги фикрларни ӯқиган талаба агар аҳли сунна валжамоанинг муташобиҳ оятларни талқин қилишдаги услубини яхши ӯзлаштирмаган бӯлса, сохта "салафийлик" фитнасига тушиши ва алданиши эҳтимоли катта. Чунки فهو مجيء حقيقي "Бас, у (яъни Аллоҳ таолонинг مجيء си) ҳақиқий مجيء (келиш)дир",
деган гапнинг тагида жуда катта муаммо бор. Бу жумҳур салафи солиҳларнинг "тафвиз" йӯлига тӯғри келмайди. Қолаверса бу ерда халаф уламоларимизнинг таъвил йӯлини "таҳриф (Қуръонни ӯзгартириш) ва очиқ залолат" деб ҳукм қилинган.
Масаланинг тафсилоти қуйидагича:
Салафи солиҳлар Аллоҳ таолога нисбат бериладиган مجيء сифатидан бу сӯзнинг луғатдаги юзаки-ҳақиқий маъноси бӯлмиш "бир жойдан бошқа жойга кӯчиш" маъносини инкор қилишади. Чунки Аллоҳ таоло жисм эмас, У макон тутишдан пок ва беҳожатдир. مجيء дан ирода қилинган маънони Аллоҳга ҳавола қиламиз, дейишади. Бунга кӯра Аллоҳдан кайфият тушунчаси инкор қилинган бӯлади. Чунки кайфият жисмларнинг хусусиятларидан ҳисобланади. Натижада Аллоҳ таолонинг مجيء сифати билан банданинг مجيء си ӯртасидаги ӯхшашлик ҳақиқат жиҳатидан ҳам инкор қилинган бӯлади.
Сохта "салафийлар"нинг
فهو مجيء حقيقي
"Бас, у (яъни Аллоҳ таолонинг مجيء си) ҳақиқий مجيء (келиш)дир",
деган гапининг маъноси шуки, مجيء ӯзининг ҳақиқий маъноси бӯлмиш "бир жойдан бошқа жойга кӯчиш" маъносидадир, лекин кайфияти банданикига ӯхшаш эмас, ана шу кайфиятни қандайлигини Аллоҳга ҳавола қиламиз, деганидир. Бунга кӯра Аллоҳ таолонинг مجيء сида қандайдир кайфият бор, бу кайфият бандадаги مجيء нинг кайфиятидан фарқ қилади, бироқ مجيء нинг ҳақиқатида (яъни "кӯчиш" маъносида) банданики билан бир хил, деган хулоса чиқиб қолади. Бу эса مماثلة (ӯзаро ӯхшашлик) ҳисобланади ва ташбеҳни келтириб чиқаради.
Шу билан бирга бу фикр остида Аллоҳ таолони макон тутишга муҳтож, деган бузуқ эътиқод ётади. Аллоҳ таоло бутун оламлардан беҳожат ва барча айбу нуқсонлардан покдир.
Сохта "салафийлар" таҳриф ва очиқ залолат деб ҳукм қилган халаф уламоларимизнинг "Унинг амри келди" дея таъвил қилиш йӯлларига келсак, айнан шу маънода таъвил қилишни имом Аҳмад ибн Ҳанбалдек айрим мутақаддим уламолар ҳам қувватлаганлар. Энди улар кимни залолатда айблаётганликларига бир боқсинлар.
Тавфиқ Аллоҳдан.
Мир Араб олий мадрасаси ӯқитувчиси
Асрорхон Маҳмудов
Муҳими қалбдаги нарса, чўнтакдаги эмас
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Мен қийналган кишиман», деди. Яъни, оч эканини билдирди.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хотинларидан бирига овқат сўраб одам юбордилар. «У зотни ҳақ ила жўнатган зотга қасам ичиб айтаманки, уйимда сувдан бошқа ҳеч нарса йўқ!» деди у.
Худди шундай қилиб барча хотинларига овқат сўраб одам жўнатдилар. Уларнинг бари юқоридагидек жавоб берди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу кеча бу одамни ким меҳмон қилади, Аллоҳ унга раҳм қилсин», дедилар. Шунда ансорлардан бир киши туриб: «Ё Аллоҳнинг Расули! Уни мен меҳмон қиламан», деди. Сўнгра уни уйига олиб кетди. Бориб хотинига бундай деди:
— Бу одам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг меҳмонлари. Унга таом ҳозирла!
Хотин деди:
— Болаларимизнинг овқатидан бошқа овқат йўқ.
Эр деди:
Болаларингни ухлатиб овқатни олиб кел. Меҳмон овқатга қўл узатганида чироқни ўчириб қўй. Биз қоронғида ўзимизни овқат еяётгандек кўрсатамиз. Аммо емаймиз. Меҳмон шунда озгина овқатга тўяди.
Улар шундай қилиб оч ухлашди. Меҳмон тўйди. Эрталаб улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига боришгач, у зот дедилар:
— Аллоҳ таоло сизнинг ишингиздан ажабланди. Сиз ҳақингизда Қуръон нозил қилди:
«Гарчи ўзларининг ҳожатлари бўлса ҳам (бошқаларни) ўзларидан устун кўрадилар. Ким ўз нафсининг бахиллигидан сақланса, ундай кишилар ҳа, ана ўшалар нажот топгувчилардир» (Ҳашр сураси, 9-оят).
Дунё чархпалакдир. Замон айланиб туради. Бугун пулинг бор. Эртага йўқ, ишинг орқага кетади. Бугун фақирсан, аммо эртага бойиб кетишинг мумкин. Фақирлик айб эмас, бойлик фазилат эмас.
Муҳими қалбдаги нарсадир, чўнтакдаги эмас. Муҳими инсоннинг бойлик ва фақирлик пайтидаги ахлоқидир.
Тасаввур қиляпсизми, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳеч бир аёллари уйидан овқат топилмаяпти! У киши Аллоҳнинг Расули бўлиш билан бирга давлат раҳбари ҳам эдилар. Уйларида сувдан бошқа ҳеч вақо йўғ-а?!
Фақирликни уқубат, бойликни эса мукофот деб ўйлашдан эҳтиёт бўлинг. Дунё бор-йўғи имтиҳон, холос. Имтиҳон саволлари қанчалар қийин бўлмасин, ўтириб қолманг.
Ақлли инсон бошқаларнинг ҳожатини чиқаришга ҳаракат қилади. Уларни қийин аҳволда қолдирмайди. Кишиларга эҳсон қилганингизда улар ўзини айбдор ва нуқсонли санашмасин!
Бемор кишининг фақирлигини билиб қолсангиз, у сўрашидан олдин аҳволидан хабар олишингиз оқилона ишдир. Баъзиларнинг иффати сўрашдан тўсади. Инъомнинг энг афзали инсонларнинг иффатни эҳтиром қилиб, обрўларини муҳофаза қилиб берилган инъомдир!
Эҳсон қилишнинг ҳам одоблари бор. Бир кишига ҳамманинг олдида садақа ёки эҳсон берсангиз, уни хижолатга қўясиз, иффатини жароҳатлайсиз, ожизлигини юзига солгандек бўласиз... Бунақа садақа-эҳсон қилгандан кўра, қилмаганинг афзалдир!
Юқорида келтирилган ансорийнинг одобига боқинг. Овқати озлиги учун хотинига чироқни ўчиришни буюрди. Мақсади меҳмонни хижолат қилмаслик эди. Чироқ ёниб турганида меҳмон овқатнинг камлигини кўриб, уялиб, овқат барчага етиши учун эҳтимол тўйиб ея олмасди.
Кишилардан ноқулайликни кетказиш ҳам уларни хотиржам қилишдир. Хотиржам қилиш эса, ибодатдир!
«Набавий тарбия» китоби асосида тайёрланди