02 Июл, 2025, 7 Муҳаррам, 1447
02 Июл, 2025, 7 Муҳаррам, 1447
Баъзи мусулмонлар ислом ҳукмларини ҳаётга татбиқ қилишда мутаассибликка йўл қўядилар. Динда бағрикенглик ва енгиллик ҳам борлигини эсларидан чиқаришади. Чунки улар ўзларини тўғри йўлда деб билишади. Фикримизни исботи сифатида қуйидаги ҳадисни келтирамиз: Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Албатта, дин енгилдир. Ким динга мутаассиблик қилса, (дин) уни енгади. Бас, тўғри бўлинглар ва яқин бўлинглар...” (Имом Муслим ривояти.).
Бундай шахслар атрофдаги одамларнинг руҳиятига қаттиқ таъсир ўтказади. Уларга тўғри деб билган йўлини кўрсатишмоқчи бўлишади. Сабаби, динда шундай бўлиши керак, деган эътиқод билан ўзига қаттиқ буйруқ берган бўлади. Ўзини тергашдан, мен тўғри йўлдан боряпманми, деган саволларга жавоб беришдан қочиб юради. Охир оқибат, мутаассибона фикр юритиши, кўпчиликнинг қаршилигига дуч келгани натижасида динидан воз кечади. Ёки, тоқати етмай турган бўлса ҳам хатосидан қайтмай, машаққат билан динида қолади.
Лекин, ислом дини тор фикр юритиб, ҳукмларга амал қилишни қаттиқ қоралайди. Қуйидаги ҳадислар юқоридаги фикримизнинг айни маъносидир:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Муоз розияллоҳу анҳу ва унинг шеригини Яманга жўната туриб: “Енгил қилинг ва қийин қилманг. Хушхабар беринг ва нафратлантирманг. Ўзаро ёрдам беринг ва ихтилоф қилманг”, деганлар (Имом Муслим ривояти). Яна шунингдек, “Енгил қилинг ва қийин қилманг. Хушхабар беринг ва нафратлантирманг”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).
Лекин ислом тарихидан хабари бор бўлган киши салафи солиҳлар ҳам тортишган-ку, ўз фикрларида туриб олиб бошқаларнинг фикрини хатога чиқарган, деб ўйлаши табиий. Бунга жавобан айтишимиз мумкинки, Салафи солиҳлар бир масалада тортишмоқчи бўлсалар мунозарали илм бўлиши учун тортишишган. Шунингдек, ўша масала баъзи ҳаётда учраб турадиган кичик муаммолар бўлган. Ҳозирги мутаассибларга ўхшаб катта масалаларда, яъни давлат тўнтариши, ҳукуматни ўзгартириш, ота билан фарзандни орасини ажратиш ва ҳоказоларга ўхшаш эмас. Салафи солиҳларнинг яна бир сифати, улар тортишган одамлари билан чиройли муомалада бўлишган. Бошқаларга илм бўлсин деб мунозара қилган шеригини яхши кўришган. Намоз ўқишда бири иккинчисига эргашган. Касал бўлганда ҳолидан хабар олиб, хайрли ишларда ўзаро ҳамкорлик қилишган. Улар ака-ука биродар бўлишган.
Бундай шахслар бир фикрда туриб олиши, мутаассибона фикр юритиши нафсига эргашишлиги, қул бўлишлиги ҳисобланади. Чунки Оллоҳни ўзи уларнинг кўзига парда тортган, қулоғини биткизган. Аллоҳ таъоло Каломи шарифида:
(Эй Муҳаммад), ҳавойи нафсини ўзига "илоҳ" қилиб олган ва Аллоҳ уни билган ҳолида йўлдан оздириб, қулоқ ва кўнглини муҳрлаб, кўз олдига парда тортиб қўйган кимсани кўрганмисиз? Бас, уни Аллоҳ (йўлдан оздиргани)дан сўнг ким ҳидоят қила олур?! Ахир эслатма-ибрат олмайсизларми?! (Жосия: 23).
Агар киши мутаассиблик деганда диндаги вожиб амалларни бажаришлик ва уларга интилиши маъносида бўлса, яъни намозини ўқиши, рўза тутиши, закот бериши, ҳажга бориши, ота-онасига яхшилик қилиши, оиласини тебратиб бўйнидаги вазифасини бажарса, шунингдек, алдов ва қўрқитишлар таъсири остида сусткашликка йўл қўймаслиги, яъни динни хато тушуниб қолган одамларнинг фикрига қулоқ солиб миясини заҳарлашлиги, ёки “дин” деб ватани, миллати, виждонига қарши қилиб сиёсатнинг “балчиқ”ига туширадиган шахсларга аралашмаслиги бўлса, мақтовли иш бўлади. Бу ҳолат динда мустаҳкам туриб уни қувватлантириш ҳисобланади.
Динни маҳкам тутиб, ундаги вожиб амалларни адо қилишга интилиш дегани, бошқа хил фикр юритадиган кишиларни ёмон кўриш, улар билан ўртада низо чиқариш, тарқоқлик ва фитна тарқатиш ини билдирмайди. Аллоҳ таъоло динда қарши чиқувчи кишилар тўғрисида шундай дейди:
Аллоҳ наздида ва Унинг Пайғамбари наздида мушриклар учун қандай аҳд-паймон бўлсин?! (Яъни, ҳеч қандай аҳд бўлиши мумкин эмас, чунки улар Аллоҳга ҳам, Унинг Пайғамбарига ҳам иймон келтирмайдилар, демак, берган ваъдаларини бузаверадилар), магар сизлар Масжид ал-Ҳаром олдида (яъни, Маккада) аҳдлашган кимсалар борки, улар модомики аҳдларида барқарор турар эканлар, сизлар ҳам аҳдларингизда турингиз! Албатта, Аллоҳ тақво қилгувчи зотларни севар. (Тавба: 7)
Хулоса қилиб айтганда, ислом дини мутаассиблик қилувчи шахсларни қаттиқ қоралаган. Аллоҳ каломи шарифида: "Бас, кучларингиз етганича Аллоҳдан қўрқинглар, (ўзларингизга қилинаётган панд-насиҳатга) қулоқ тутинглар ва итоат этинглар ҳамда инфоқ-эҳсон қилинглар, (мана шу) ўзларингиз учун яхшироқ бўлур. Ким ўз нафсининг бахиллигидан сақлана олса, бас, ана ўшалар нажот топгувчидирлар",(Тағобун: 15).
Бир фикрда қаттиқ туриб олиш ва уни бошқаларга мажбуран сингдириш шаръан манъ қилинган ишдир. Агар ҳақлигига шубҳа қилмаса ва бошқаларга зарар бермаса киши ўз фикрида туриши мақталинган иш ҳисобланади.
Маъруфхон Алоходжаев,
Наманган шаҳри “Абдулқодир қори” жоме
масжиди имом-хатиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِي اللهُ عَنْهُ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَأْكُلْ بِيَمِينِهِ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ وَيَشْرَبُ بِشِمَالِهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангиз еса, ўнг қўли билан есин. Қачон бирортангиз ичса, ўнг қўли билан ичсин. Чунки шайтон чап қўли билан еб, чап қўли билан ичади», дедилар (Муслим, Абу Довуд, Термизий ривоят қилганлар).
Демак, чап қўли билан еб-ичган одам Роҳманнинг амридан юз ўгириб, шайтонга эргашган ва унинг ишини қилган бўлади.
Шунинг учун бу масалага катта эътибор билан қарамоғимиз, фарзандларимизга ҳам ўргатмоғимиз лозим.
عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِي اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَكَلَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِشِمَالِهِ، فَقَالَ: كُلْ بِيَمِينِكَ، قَالَ: لَا أَسْتَطِيعُ، قَالَ: لَا اسْتَطَعْتَ، مَا مَنَعَهُ إِلَّا الْكِبْرُ، قَالَ: فَمَا رَفَعَهَا إِلَى فِيهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Салама ибн ал-Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида чап қўли билан таом еди. Бас, у зот:
«Ўнг қўлинг билан е!» дедилар.
«Қодир эмасман», деди у.
«Қодир бўлмагин! Уни кибрдан бошқа нарса ман қилмади», дедилар у зот. Ҳалиги одам қўлини оғзига кўтара олмай қолди» (Муслим ривоят қилган).
Ушбу ҳадиси шарифдан динимизда овқатланиш маданиятига қанчалик аҳамият берилганлигини ёрқин кўриб турибмиз. Албатта, гап овқатланишнинг исломий маданияти ҳақида кетмоқда. Овқатланишнинг исломий маданиятларидан бири ўнг қўл билан ейишдир. Ҳар бир мусулмон инсон бу муҳим ишга алоҳида эътибор билан қараши лозим. Баъзи бир кишилар бу исломий маданиятга риоя қилмасалар, уларни огоҳлантириш керак.
Ушбу ривоятнинг қаҳрамони ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида овқатланишнинг исломий маданиятига риоя қилмай, чап қўли билан таом ейишга тутинди. Албатта, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳолга бепарво бўлишлари мумкин эмас эди. Шунинг учун мазкур одобсиз кишига таълим бериб:
«Ўнг қўлинг билан е!» дедилар».
Бундай пайтда ҳар қандай одам таълим берувчига ташаккур айтиб, ўзини ўнглаб олишга уринади. Одоб-ахлоқ тақозоси шу. Аммо ҳалиги одам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга ташаккур айтиб, ўз хатосини тузатиб, ўнг қўли билан таом ейишга ўтиш ўрнига:
«Қодир эмасман», деди».
Яъни, бу «Овқатни ўнг қўли билан ея олмайман. Чап қўлим билан еявераман», дегани эди. Ўзи нотўғри иш қила туриб, унга меҳр кўрсатиб, хатосини тўғрилаб қўйган зот Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан бундай бетгачопарлик қилган нобакор ҳар қандай жазога ва қарғишга лойиқ эди. Шунинг учун ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам очиқ-ойдин қилиб:
«Қодир бўлмагин!» дедилар».
Яъни, «Ўнг қўлинг билан таом ея олмасанг, бир йўла ея олмай қолгин», дедилар. Ҳамда у ерда ҳозир бўлганларга тушунтириш учун:
«Уни кибрдан бошқа нарса ман қилмади», деб, қўшиб қўйдилар. Яъни, у одам юқоридаги гапни ҳақиқатда ўнг қўлида нуқсон борлиги учун эмас, кибр билан хатосини тан олишдан бош тортиб айтган эди.
Шунинг учун ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам уни дуоибад қилдилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари жойида қабул бўлди.
«Ҳалиги одам қўлини оғзига кўтара олмай қолди».
Ажаб бўлди! Баттар бўлсин! Ўз фойдасини билмаган, шариат ҳукмидан кўра ўзининг кибрини устун қўядиганлар учун бу ҳам кам!
Ушбу ҳадиси шарифдан олинадиган фойдалар:
1. Чап қўл билан таом еб бўлмаслиги.
2. Бировнинг чап қўл билан еганини кўрган одам танбеҳ бериб, ўнг қўл билан ейишини эслатиб қўйиши кераклиги.
3. Диний ҳукмлар бўйича насиҳат эшитган одам мутакаббирлик қилмаслиги кераклиги.
4. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари дарҳол қабул бўлиши.
«Ҳадис ва ҳаёт» китоби 16-жуз
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа