25 Июн, 2025, 29 Зулҳижжа, 1446
25 Июн, 2025, 29 Зулҳижжа, 1446
Олимлар Ўрта аср Шарқ мусулмон мамлакатларини, том маънода илм-фан ўчоғи ва дунё тамаддун бешиги сифатида эътироф этиши барчамизга маълум. Тадқиқотчилар мусулмон уламоларнинг серқирра ижодкор ва қомусий олим бўлиб етишиш сирлари ҳақида кўплаб изланишлар олиб борган.
Эми Милтон, Даунинг коллежи катта илмий тадқиқотчиси (Кембриж). Милтоннинг сўзларига кўра мусулмон олами илм-фан уйғониш даври олимларининг ўзаро чамбарчас боғлиқлик жиҳатлари бўлган. Деярли барчалари ўхшаш одатлар ва принциплар асосида фаолият юритган.
Жумладан, мусулмон олимларининг барчалари асосий илҳом ва мотивацияни Қуръони каримдан олишган. Улар учун Қуръон йўл кўрсатувчи вазифасини бажарган. Шунинг билан бирга Қуръон мусулмон олимлар учун илмий нуқтаи назардан, забт этилмаган чўққи, кашф этилмаган ихтиро, ўрганилмаган олам учун эшикларни очиб берувчи калит вазифасини ҳам бажарган.
Энг қизиқиғи, мусулмон олимларининг барчаларида, кунлик ҳаёт тарзи ҳам жуда ўхшаш бўлган. Деярли барчалари йил давомида узликсиз ёки қисқа танафусили рўза тутиб юришган. Шу сабаб уларнинг мия фаолияти асосий кучни организм эҳтиёжларига эмас балки ижодий, илмий ишларга сарфлаган.
Бугунги замонавий илм-фан ҳам танага ортиқча озуқа кириши ҳамда ошқозон, ичак ва бошқа ҳазмда иштирок этувчи аъзоларнинг (жигар, буйрак, ўт ва бошқалар) узлуксиз фаолияти бутун тана, бош мияни кун давомида фақатгина овқат ҳазм қилишга машғул этиб қўйишини исботлаган.
Бу ҳодисани мусулмон уламолар бунданг минг йиллар аввал англаб етишганлар. Улар йилда бир бор 30 кун рамазон рўзасини тутгач ундан келадиган фойдани бошқа ойларда ҳам олишга ҳаракат қилишган.
Инсон танаси шундай мураккаб механизмки, унга керакли меёрий минимал озуқа берилса у ўзини қайта тиклаш хусусиятини кучайтиради. Натижада бутун жисм бор кучини ҳазм органларига ишлатмасдан жисмоний дам олади. Бу вақтда эса руҳ сокинлашиб, мия ортиқча босим ва стрессларсиз фаолият юритади. Шу орқали олимлар миянинг кўплаб имкониятларидан фойдаланади.
Мусулмон олимлар рўза тутганда ҳам шунчаки оч юрмаган, бакли ўзларини 3 омилга асосан иҳоталаган. Булар:
Мазкур одатдан бугунги кун олимлари ҳам фойдаланиб келмоқда.
Мазкур хулосаларни бугунги кун фан олимлари узоқ тадқиқотлардан сўнг билдиришган.
Аммо, рўзанинг фойдаларини бизга бир ярим минг йил аввал нозил бўлган Қуръони каримда Аллоҳ таолошундай таъкидлаб ўтган:
“Эй иймон келтирганлар, олдинги ўтганлар каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шунда тақводор бўлурсизлар. У саноқли кунлардир, сизлардан ким бемор ёки сафарда бўлса, бошқа кунлари саноқни тўлдирсин. Қодир бўлмаган кишилар зиммасида бир мискин таомича фидя бордир. Ким ихтиёри билан яхшилик қилса, ўзига фойдадир. Агар билсангизлар, рўза тутишингиз ўзларингиз учун яхшидир. Рамазон ойида инсонларга ҳидоят бўлган ҳамда ҳидоят ва фурқоннинг очиқ башорати бўлиб Қуръон туширилган. Ким бу ойга етса. рўза тутсин. Ким бемор ёки сафарда бўлса, бошқа кунлари сонини тўлдирсин. Аллоҳ сизларга осонликни истайди, қийинчиликни хоҳламайди. Шунинг учун саноқни мукаммал қилинглар ва ҳидоят қилгани учун Аллоҳни улуғланглар, шоядки шукр қилсангизлар” (Бақара сураси 183-185-оятлар).
“Агар билсангизлар, рўза тутишингиз ўзларингиз учун яхшидир”!
Саидаброр Умаров тайёрлади
Ер юзига энг яқин бўлган юлдуз — Қуёш барча мавжудотлар, жумладан, инсонлар учун ҳаётий муҳим сайёрадир. Қуёш барча органик молекулалар ҳосил бўлишида иштирок этиб, инсонлар ҳам қуёш нурисиз яшай олмайди.
Қуёш нури триптофан аминокислотасининг серотонин гормонига айланишида ёрдам беради. У бизга қувонч ва ўзимизга ишонч туйғусини беради, кайфиятимизни кўтаради. Серотонин кучли антидепрессант бўлиб, мия, мушаклар ва ички органлар фаолиятини яхшилайди.
Қуёш нури орқали турли касалликларга даво топиш мумкин, жумладан, иммунитети пасайган, уйқусизлик, гормонал касалликлар ва мавсумий аффектив касалликларга чалинган одамлар учун қуёшда тобланиш фойдали бўлади.
Бундан ташқари, қуёш ултрабинафша нурларининг яна бир муҳим хусусияти мавжуд: у тери ҳужайраларида D витамини ишлаб чиқаришда фаол иштирок этади.
D витамини организмга калцийнинг сўрилиши учун зарур элемент ҳисобланади. У остеопороз ривожланишининг олдини олади, суяк тўқималарининг тикланишига ёрдам беради ва болаларда суяклар деформацияси ва ўсиш билан муаммоларнинг олдини олади.
Қуёш нури депрессиядан қутқаради, ундан ҳосил бўладиган D витамини нафас олиш ва гормонал касалликларнинг олдини олади ва кексайганда деменция ва атеросклероз ривожланишидан ҳимоя қилади.
Аммо узоқ муддатга қуёш нурлари остида қолиш танага зарар етказади.
Қуёш нурлари биринчи навбатда тери ва кўзларга таъсир қилади. Хусусан, ёз фаслидаги ўта иссиқ ҳаво шароитида терининг қуёш нурига сезгирлиги ошади ва фотодерматит касаллиги юзага келади.
Ортиқча қуёш нури иммунитетни заифлаштиради ва тери ҳужайраларида мутацияга сабаб бўлади. Бу эса ўз навбатида тери саратони — меланома, ретинобластомага олиб келади.
Қуёш остида узоқ қолиш ҳомиладор аёллар учун хавфлидир. Чунки ортиқча нурланиш ҳомила ривожланиши учун муҳим бўлган B9 витамини, яъни фолий кислотаси миқдорини камайтиради.
Офтоб нурларининг салбий таъсирларидан яна бири, томирларни кенгайтириши ва оёқларда варикоз, юзда эса ингичка томирларнинг ёрилишидан келиб чиқувчи қизил доғлар пайдо бўлишига сабаб бўлишидир.
Қуёш нурлари кейинчалик терининг барвақт қаришини келтириб чикаради. Чунки бу нурлар теридаги тўқималарни бўшаштиради ва у тезда қуришиб-буриша бошлайди.
Ҳар йили қуёшнинг ультрабинафша нурлари таъсиридан тери саратони касалига учраб минглаб инсонлар ҳаётдан кўз юммоқда.
Ёш болалар учун қуёшда юриш янада хавфлидир. Болалик ва ёшлик чоғида кўп қуёшда қорайганларда ёши ўтгандан кейин тери саратони касалига учраш эҳтимоли ортади.
Айниқса, қорайишни “соғлик аломати” деб билувчилар, болалик чоғидаёқ кейинги йилларда тери саратони бўлишига кифоя қиладиган миқдорда қуёшнинг салбий таъсирини олишга улгурган бўладилар. Ёз мавсуми тугаши билан тана ранги очилишига қарамай, ультрабинафша нурлари таъсири кетмайди.
Қуёшнинг зарарлари ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам умматларини 14 аср аввал бундай огоҳлантирганлар: “Офтобда ўтирманг. Офтобда ўтириш киши танасини бузиб, куритади. Яъни, намлигини тортиб олади, терисини бузади. Териси қуриб, кийими ҳам эскиради. У инсон баданидаги яширинган касалликларни юзага чиқаради”.
Бошқа ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “...Албатта, ҳароратнинг шиддати жаҳаннамнинг қайнаб чиққан иссиғидандир”, деганлар.
Шунинг учун, жазирама иссиқ кунларда офтоб остида кўп қолишдан сақланинг ҳамда кўпроқ “Аллоҳумма, ажирний минан-наар” (Аллоҳим, мени дўзахдан сақлагин) деб дуо қилишни унутманг!
Даврон НУРМУҲАММАД
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа