23 Июн, 2025, 27 Зулҳижжа, 1446
23 Июн, 2025, 27 Зулҳижжа, 1446
Рамазон – маънавият ва маърифат ойи. Унинг ҳар бир куни инсонга ҳузур бахш этади. Ҳар бир мўминни тафаккур қилишга ундайдиган – Рамазон ойининг таърифлари бисёр. Мўмин-мусулмонлар ўн бир ой соғинч ва иштиёқ билан кутадиган, ойларнинг султони, эзгулик ва хайр мавсуми, тоату ибодат фасли, дуолар ижобат онлари, саховатлар жўш урадиган давр, Қуръон ойи муборак Рамазондир. Унга машҳурликда, буюкликда ҳеч бир ой тенг кела олмайди. Бу ой мусулмонларнинг муҳаббатига сазоворлиги билан ҳам алоҳида – танҳо. Шунинг учун ҳамки, унинг келиши интиқ кутилажак.
Бу ойнинг фазилат, хислатлари кўп. Уларни санаб адоғига етиб бўлмайди. Таърифини ҳар қанча келтирманг, камдек кўринаверади. Бу ой инсоннинг онгу тафаккури маънан юксалади. Шунинг учун ҳам, маънавият ва маърифат ойи, деб таъриф берамиз.
“Рамазон – маънавият ва маърифат ойи” дейилишига бир қанча сабаблар бор:
Биринчидан, бу ойда илм билан машғул бўлинади. Билмаганни билишга интилинади, англанганларини эса ўзгалар билан улашишга алоҳида эътибор қаратилади. Қуръони карим ўқилади, ҳадислар айтилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки Қуръондан бир ҳарф ўқиса, унга бир яхшилик бўлади. Бир яхшилиги ўн баробар бўлади. Алиф, лам, мим бир ҳарф, демайман. Лекин алиф бир ҳарф, лам бир ҳарф, мим бир ҳарфдир”, деганлар (Имом Термизий ривояти).
Иккинчидан, инсонлар бир-бирининг ҳолидан хабар олади. Уришганлар ярашади. Гиналар унутилади. Ёлғон гапиришдан тийилади. Кимнидир ҳақорат қилишдан йироқлашилади. Кечиримли бўлинади. Бир сўз билан айтганда, қалблар яқинлашади. Ширинсўзлик ошади. Чин маънода айтганда, одамлардаги ҳушмуомалалик юксалади. Кимнидир ҳафа қилишдан тийилади. Диллар янада покланади. Ҳуллас, рамазон шунинг учун ҳамки маънавият ва маърифат ойидир.
Учинчидан, рамазон ёрдам, кўмак ойидир. Муҳтожлар ёд олиниб, эҳтиёжмандларга ҳар доимгидан кўпроқ мадад берилади. Ҳам моддий, ҳам маънавий. Вирус туфайли икки ойдир-ки, моддий ва маънавий эҳтиёжманд оилаларга беғараз кўмак берилмоқда.
Тўртинчидан, рамазон ойининг шарофатидан инсон ўзида эзгу амалларни мужассам қилади.
Бешинчидан, рамазонда мақсадлар муштарак. У шуниси билан бирдамлик ойи. Чунки бу ойда фақат эзгу ниятлар қилинади, уларнинг рўёби учун жидду жаҳд қилинади. Бу ойда одамлар риёзат билан ўзини ислоҳ қилишга шошади. Шу боисдан рамазонда ҳасад, гинаю кудрат, хусуматга ўрин йўқ. Бу каби иллатлардан чекинилади.
Олтинчидан, огоҳлик, дахлдорлик ойи. Бу ойда имон синовдан ўтади. Атрофдагиларга ўзгача – меҳр, муҳаббат, ҳурмат нигоҳи билан қаралади. Айблар кўринмайди, камчиликлар ёпилади. Атрофдагиларнинг ҳар бир ҳолатидан огоҳлик кузатилади, уларнинг муаммолари ечимида дахлдорлик ҳисси кучаяди.
Еттинчидан, ғанимат ойи. Рўзадорлар мақсад қилинган ишларини бажаришга, берилган вақтни ғанимат билиб, натижадор ишларга бел боғлашга шошилишади. Чунки бу ойнинг савоби ҳар қачонгидан кўп, дуоларнинг бисёр ижобати бор.
Саккизинчидан, ибодат ойи. Аслида, рўза – ибодат. Қуръон ўқиш – ибодат. Аллоҳ буюрганларини бажариб, қайтарганларидан қайтишлик – ибодат. Бундан ташқари, ушбу ойда тунги ибодатларга кенг ўрин берилади.
Шунингдек, рамазон руҳан покланиш, ахлоқан юксалиш ойи ҳамдир. Рамазонда шайтонлар кишанланиб, инсонни ёмонликка чорловчи васвасалари чекланиб, одамларга ўзларини тарбиялаш учун имкон берилади. Бинобарин, бу ойда қилинган гуноҳнинг жазоси оғир бўлади.
Рамазонда ёлғон гапиришдан тийилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким ёлғон гапиришни ва унга кўра амал қилишни қўймаса, унинг таом ва ичимлигини тарк этишига Аллоҳнинг эҳтиёжи йўқ", деганлар.
Рамазон – сабр-бардош ойи. Машаққатларга қарамай ўзининг энг муҳим эҳтиёжларини тийган киши сабр ва чидамнинг юқори даражаларини ўзлаштиради. Аммо унутмаслик лозимки, овқатдан тийилиш билангина мақсадлар ҳосил бўлмайди. Бунинг учун инсон ғоявий, руҳий жиҳатдан ҳам тайёр бўлиши лозим. Ҳатто хаёлини бошқарсин – ёмонликларни унутсин. Имкони бўлса, бир умрга.
Рамазон тарбия ойи ҳамдир. Унда нафслар тарбия қилинади – эзгулик сари бошқарилади. Маълумки, тарбия инсон туғилмасиндан аввалроқ бошланади ва бир умрлик ишдир. Унинг тўғри ташкил қилиниши эса камолот кафолатидир. Рамазон бизга бунга имкон ойи ҳисобланади. Ўзгаларни ўзига ойна билган ҳар ким руҳан покланиб, ақлини тартибга солишга шошилиши талаб қилинади.
Рамазоннинг боши – ният. Ният бўлганда ҳам ибодат, эзгулик учун ният. Қалб тайёрлиги. Жисм ҳозирлиги. Чин ихлос. Икки дунё саодати ҳақида тафаккур. Демак, рамазонга руҳан ва жисман тайёр бўлиш зарур. Жисм ҳозирлиги очликка бардош, турли иллатлардан, ёмон сўзлардан йироқлик бўлса, руҳ яратганига яқинликни ҳис этиши, у ҳар қачонгидан-да кўпроқ кузатилаётганию тингланаётганидан завқ олиши руҳ тайёрлигидир.
Рамазон ойида жаннат дарвозалари очилиб, дўзах эшиклари ёпилади. Бу эса оз амал билан кўп савоб олиш имкониятидир. Ундан қандай фойдаланиш эса ақл эгалари ўз ишидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки Рамазон рўзасини иймон билан, савоб умидида тутса, унинг олдинги ва кейинги гуноҳлари кечирилади” деганлар (Имом Бухорий ривояти).
Қиёмат куни рўза рўзадорни шафоат қилади. Бу эса муқаррар жаннат деганидир. Ҳар бир инсоннинг асл нияти биринчи одам қувилган – жаннатга қайтиш экани эътиборга олинса, ушбу ойнинг аҳамияти ойдинлашади.
Хуллас, рамазон улуғ, ҳикмати кўп. Унга муносиб бўлиш лозим. Муносиблик эса юқорида келтирилганлар ижроси билан бўлади.
Мунира Кахарова,
Республика Маънавият ва маърифат маркази
бўлими бошлиғи
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَإِنْ نَسِيَ أَنْ يَذْكُرَ اسْمَ اللهِ فِي أَوَّلِهِ فَلْيَقُلْ بِسْمِ اللهِ أَوَّلَهُ وَآخِرَهُ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангиз таом еса, Аллоҳнинг исмини зикр қилсин. Агар аввалида Аллоҳнинг исмини зикр қилишни унутиб қўйса, «Бисмиллаҳи аввалаҳу ва ахироҳу» десин», дедилар» (Абу Довуд ва Термизий ривоят қилганлар).
Баъзан таом тановул қилиш пайтида инсон шошилиб, «Бисмиллаҳ»ни айтиш эсидан чиқиб қолади. Бир оз еганидан кейин «Бисмиллаҳ»ни айтмагани эсига тушиб қолади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу ҳадиси шарифларига биноан, ана шундай вақтда «Бисмиллаҳи аввалаҳу ва ахироҳу» демоғи лозим.
Бу жумланинг маъноси «аввалида ҳам, охирида ҳам Бисмиллаҳ» дегани бўлиб, таомнинг баракасини қайтаради ва унга шайтон шерик бўлишини қирқади.
وَعَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَأْكُلُ فِي سِتَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَجَاءَ أَعْرَابِيٌّ فَأَكَلَهُ بِلُقْمَتَيْنِ، فَقَالَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَمَا إِنَّهُ لَوْ سَمَّى كَفَاكُمْ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَصَحَّحَهُ.
Яна ўша кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг олтита саҳобалари билан таом емоқда эдилар. Бир аъробий келиб, икки луқмада (ҳаммасини) еб қўйди. Шунда у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар у тасмия айтганида, ҳаммангизга етар эди», дедилар» (Термизий ривоят қилган ва саҳиҳ, деган).
Бу ҳадиси шарифда ҳар бир одам таомни «Бисмиллаҳ»ни айтиб еса, у баракали бўлишига далолат бор.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у кишининг олти саҳобалари албатта «Бисмиллаҳ»ни айтиб, сўнг таом ейишни бошлаганлар. Аммо ҳалиги аъробийнинг «Бисмиллаҳ»ни айтмай таом егани баракани қочирди.
وَكَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَالِسًا وَرَجُلٌ يَأْكُلُ فَلَمْ يُسَمِّ حَتَّى لَمْ يَبْقَ مِنْ طَعَامِهِ إِلَّا لُقْمَةٌ، فَلَمَّا رَفَعَهَا إِلَى فِيهِ قَالَ: بِسْمِ اللهِ أَوَّلَهُ وَآخِرَهُ، فَضَحِكَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثُمَّ قَالَ: مَا زَالَ الشَّيْطَانُ يَأْكُلُ مَعَهُ، فَلَمَّا ذَكَرَ اسْمَ اللهِ اسْتَقَاءَ مَا فِي بَطْنِهِ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтирган эдилар. Бир киши таом ер эди. У тасмия айтмади. Фақат бир луқма таом қолгандагина «Бисмиллаҳи аввалаҳу ва ахироҳу» деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кулдилар ва:
«Шайтон у билан таом еб турди. Аллоҳнинг исмини зикр қилганида қорнидаги нарсани қусиб юборди», дедилар» (Абу Довуд ва Насоий ривоят қилганлар).
Бу ҳам барчамиз учун дарс. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бор жойдаги ҳар бир ўтириш, ҳаракат ва сакинат ҳамманинг диққат эътиборида бўлиши маълум.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтирган жойда бир одам «Бисмиллаҳ»ни айтмай, таом тановул қила бошлади. Ҳамма дамини ичига ютиб, нима бўлар экан, деб кутиб турди.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам эса индамас эдилар. Ҳалиги киши эса таом ейишда давом этар эди. Энди нима бўлади? Атиги бир луқма таом қолганда бирдан эсига тушиб қолиб:
«Бисмиллаҳи аввалаҳу ва ахироҳу» деди».
Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кулдилар ва: «Шайтон у билан таом еб турди. Аллоҳнинг исмини зикр қилганда қорнидаги нарсани қусиб юборди», дедилар».
Демак, таомни «Бисмиллаҳ»ни айтмай еган одам билан бирга шайтон ҳам унинг таомидан қўшилишиб еб турар экан.
Бу эса ҳам гуноҳ, ҳам таомнинг баракасини қочиришдир. Шунинг учун бу масалага жуда эҳтиёт бўлмоқ керак. Мабодо аввалида айтиш эсдан чиқиб қолган бўлса ҳам, эслаган заҳоти айтиш лозим.
Аллоҳнинг исмини зикр қилиб, сўнг таом ейишни бошлаш исломий овқатланиш маданиятининг бошида туради.
Албатта, таом Аллоҳ таоло томонидан бандага бериладиган улкан неъмат эканлиги ҳеч кимга сир эмас. Доимо Аллоҳни эслаб туриши лозим бўлган банда учун неъматга эришган пайтда неъмат берувчи Зотни эслаш зарурати яна ҳам ортади. Ана шундай пайтда Аллоҳни – неъмат берувчи Зотни эсидан чиқарган одам хато қилган бўлади. Агар ўзи эслаб, хатосини тўғриласа, яхши. Агар унинг эсига тушмаса, атрофдагилар унга эслатиб қўйишлари лозим. Чунки Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам доимо шундай қилганлар.
«Ҳадис ва ҳаёт» китоби 16-жузидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа