22 Июн, 2025, 26 Зулҳижжа, 1446
22 Июн, 2025, 26 Зулҳижжа, 1446
- Ҳукми ва луғавий - истилоҳий маънолари.
Эътикоф - назр қилинган бўлса вожиб, Рамазоннинг оҳирги ўн кунлигида бўлса суннати муаккада ва бундан бошқа кунларда эса мустаҳаб ҳисобланади.
Эътикоф - луғатда ”туриш” ва ”бир нарсада давомий бўлиш” деган маънони англатади.
Шариатда эса беш вақт намоз жамоат бўлиб ўқиладиган масжидда ибодат нияти билан туришликка эътикоф дейилади.
* Аёллар уйларида намоз учун таъйин қилинган масжидларида эътикоф ўтирадилар. Уларнинг масжидда ўтиришлари макруҳи танзиҳий ҳисобланади.
- Эътикофнинг фойдалари.
Эътикоф ўтирувчи Роббисига ибодат қилиш учун ҳоли қолади. Ва натижада у ердаги вақтини фарз намозларини кутиш, масжиддаги илм мажлисларига қатнашиш, зикрлар қилиш, Қуроьн тиловат қилиш ва тунги намозлар ўқиш билан ўтказади.
Балки, ўша эътикоф ўтирган кунларида Аллоҳ таоло уни минг ойдаги ибодатлардан кўра кўпроқ савоб берадиган ”Қадр” кечасини топишни муваффақ қилса...
- Эътикофни бузувчи амаллар.
1) Жамоат намози каби шаръий эҳтиёжларсиз масжиддан чиқишлик. Агар у эътикоф ўтириладиган жамоат масжидида ўтирмаган бўлса жамоат намози учун чиқиш мумкин.
2) Катта-кичик ҳожатлар ва эҳтилом сабабли ғусл қилиш каби табиий эҳтиёжларсиз масжиддан чиқишлик.
* Агар масжидда ғусл қилиш имкони бўлсаю, у ғусл учун ташқарига чиқса ҳам эътикофи бузилади.
3) Ўзига зиён етишидан қўрқиши ва эътикоф ўтирган масжиди бузилиб кетиши каби зарурий эҳтиёжларсиз масжиддан чиқишлик ҳам эътикофини бузади.
4) Аёли билан яқинлик қилиш ва унинг давоиъялри ( яъни жимоьни келтириб чиқарадиган амаллар)ни қилиш, агар инзол бўлса, у ҳам эътикофини бузади. Чунки, Аллоҳ таоло:
وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ
“Масжидларда, эътикофдалигингизда уларга яқинлик қилманг”- деган. ( Бақара сураси 187-оят)
* * *
- Эътикофнинг шартлари.
Эътикоф дуруст бўлиши учун қуйидагилар шарт қилинади:
1) Ислом. Эътикоф кофир кишидан ўтмайди. Чунки, эътикоф иймоннинг бир бўлаги ҳисобланади.
2) Ақл ва балоғат. Эътикоф ақлини йўқотган жинни ва ”оқ-қора”ни ажрата олмайдиган ёш боладан ўтмайди. Чунки, булар ибодат аҳлидан ҳисобланмайди.
* Агар ёш бола ”оқ-қора”ни ажарта оладиган бўлса, унинг эътикофи дуруст бўлади.
3) Масжид. Эътикофни уйда қилиб бўлмайди. Фақатгина аёллар уйларида намоз учун таъйин қилинган масжидларида эътикоф ўтиришлари мумкин.
4) Ният. Эътикоф фақатгина ният билангина дуруст бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: ”Амаллар ниятга боғлиқдир. Ҳар бир киши учун ният қилгани бўлади”. Чунки, бу намоз, рўза ва бошқа ибодатлар каби ният билан дуруст бўладиган ҳақиқий ибодат ҳисобланади.
5) Рўза. Агар эътикоф назр қилинган бўлса, рўза шарт ҳисобланади. Ундан бошқа нафл эътикофларда шарт эмас.
6) Поклик. Жанобат ва хайз-нифос каби нарсалардан пок бўлиши лозим.
7) Аёл киши учун эрининг рухсати. Аёл кишининг эрининг рухсатисиз ўтирган эътикофи дуруст ҳисобланмайди. Агар у назр қилинган эътикоф бўлса ҳам эрининг рухсати шарт бўлади.
* * *
Эътикофнинг одоблари
1) Эътикоф ўтирган киши эртаю-кеч ибодат билан бўлиши, Қуръон қироати ва зикрлар қилиш, осмонлару- ерларнинг мулклари ва Аллоҳ таолонинг ҳикматларини тафаккур қилиш, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга саловат ва саломлар йўллаш, Қуръон тафсири, ҳадис, сийрат, пайғамбарлар тарихи, ўтган солиҳлар ҳаётини ўрганиш ва масжиддаги илмий дарсларда қатнашиш мустаҳаб ҳисобланади.
2) Назр эътикофидан ташқари ҳар қандай эътикофда рўзадор бўлиш суннат ҳисобланади. Чунки, назр эътикофида рўзадор бўлиш шарт ҳисобланади.
3) Эътикофни ойларнинг энг афзали бўлмиш рамазони шариф ойида қилиш яхши амал ҳисобланади. Айниқса, оҳирги ўн кунлигида қилиш афзал ҳисобланади. Чунки, у кунларда минг ойдан афзал бўлган ”Лайлатул қадр” кечаси бор. Шунингдек, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам шу кунларда эътикоф ўтирар эдилар.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: "كَانَ رَسُولُ اللهِ ﷺ إِذَا دَخَلَ العَشْرُ أَحْيَى اللَّيْلَ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ، وَشَدَّ المِئْزَرَ"
Ойиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазоннинг оҳирги ўн кунлиги кирганда кечаларни бедор ўтказар, аҳлларини ҳам уйғотар ва изорларини шимарар эдилар”. (Имом Муслим ривояти).
Баъзилар ҳадисдаги «изорларини шимарар эдилар » деган гапни, ибодатга кўпроқ вақт бўлиши учун аёлларидан тийилар эдилар деб тафсир қилишган. Баъзилар эса ибодатга қаттиқ киришганларидан киноя тарзда келтириляпти деганлар.
4) Ийд кечаси эътикоф ўтириш ҳам мандуб амаллардан ҳисобланади. Қачонки, эътикоф ўтирган масжидидан Ийд намози ўқиладиган намозгоҳга чиқиш учун эътикофини Ийд кунигача узайтирадиган бўлса, у киши ибодатни иккинчи ибодатга қўшган бўлади. Бу эса яхши амалларда бардавом бўлиш ҳисобланади. Ийд кечасини бедор ўтказишнинг фазли борасида Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: ”Кимки ҳолис Аллоҳ учун Ийд кечасини қойим қиладиган бўлса, қалблар ўладиган кунда унинг қалби ўлмайди”. Яъни Аллоҳ таоло у кишини ўлим тўшагида ётган пайтда, қабрдаги ва қиёмат кунидаги сўроқ-савол пайтида иймонда собит қадам қилади.
Аллоҳ таоло барчамизни бу кунларни ғанимат билиш ва кўплаб савобларга эришиб, гуноҳларда покланишни насиб қилсин.
"Фиқҳул Ҳанафий фи савбиҳил жадид" ва ”Фиқҳул Исламий ва адиллатуҳу”китоби асосида тайёрланди.
Тошкент Ислом институти талабаси
Муҳаммад Али Муҳйиддин
Энг кўп қандай дуо қиласиз?
Марвазий: “Энг кўп қайси дуони қиласиз?”.
Имом Аҳмад: “Аллоҳ таоло бизни одамлар ўйлаганларидек солиҳлардан қилсин ва биз ҳақимизда билмаганларини мағфират этсин”[1].
Қандай тонг оттирдингиз?
Имом Аҳмад Аллоҳдан қаттиқ қўрқарди, Унинг азоби ва иқобидан доимо хавфдан бўларди.
Кунларнинг бирида талабаларидан бири Нажийб Марвазий устозининг ҳолидан хабар олиш учун унинг олдига кириб: “Қандай тонг оттирдингиз?” деб сўради.
Имом Аҳмад лаблари титраб: “Роббиси фарз ибодатларни, Набийи суннат амалларни, фаришталар солиҳ амалларни, иблис фаҳш ишларни, ўлим фариштаси жон олишни, аҳли-аёли нафақасини талаб қилган ҳолда тонг оттирдим”.
Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи Халиф Восиқнинг ҳузурига кирди.
Имом Аҳмад: “Ассалому алайкум, эй мўминлар амири”.
Восиқ: “Сенга Аллоҳнинг саломи бўлмасин”.
Имом Аҳмад: “Эй мўминлар амири, жуда беодоб экансиз. Ахир Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай буюрган-ку: “Қачон сизларга бирор саломлашиш (ибораси) билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олингиз ёки ўша (ибора)ни қайтарингиз” (Нисо сураси, 86-оят).
Аллоҳга қасамки мен учун бундан гўзалроқ ва яхшироқ нарса йўқ.
Имом Аҳмад: “Қуръон ҳақида нима дейсиз?”.
Восиқ: “Махлуқ”.
Имом Аҳмад: “Қуръон махлуқ эмаслигини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Ҳазрат Абу Бакр, Умар, Усмон, Али розияллоҳу анҳум билишган-ку?! Ёки улар билмаган деб ўйлайсиз-ми?”.
Восиқ: “Улар билишмаган”.
Имом Аҳмад: “Субҳаналлоҳ! Набий алайҳиссалом, хулафои рошидийн розияллоҳу анҳум билмаган нарсани сиз биласиз-ми?”.
Халифа бироз хижолат бўлиб: “Билишган, аммо одамларни унга даъват этишмаган”, деди.
Имом Аҳмад: “Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?”.
Шундан сўнг, Восиқ ўзи ёлғиз ўтирадиган хонасига кириб кетди. Имом Аҳмад айтган гапларни ҳаёлидан такрор-такрор ўтказди. Ниҳоят, унга айтилган гапларнинг ростлиги аён бўлди. Халифа дарҳол ўрнидан туриб, имомдан кишанларни ечишни, тўрт юз динор танга беришни ҳамда озод қилишни буюрди.
Ғийбатчини афв этди
Мўминлар амири Мутаваккил Имом Аҳмадни кўп ғийбат қилувчи бир кишини тутиб олди. Ва имомга: “Агар истасанг ўзим унинг адабини бераман, хоҳласанг уни сенга бераман”, деди.
Имом Аҳмад: “Уни кечирдим”, деди.
Мутаваккил: “Наҳотки, сени шунча ғийбат қилиб, чақимчилик қилган одамни кечирсанг?!” деди.
Имом Аҳмад: “Эҳтимол, унинг ёш фарзандлари бўлса, уларга бундан махзунлик етади”[2].
Мукофоти Аллоҳнинг зиммасида
Кеч тушди. Атрофни зимистон эгаллади. Имом Аҳмад уйғониб, кун ёришгунча хўнграб йиғлади. Шогирдларидан бири: “Устоз нима сабабдан кечаси кўп йиғладингиз?” деб сўради.
Имом Аҳмад: Муътасимнинг берган азоблари Аллоҳ таолонинг қуйидаги оятларини тиловат қилганимда ёдимга тушди: “(Ҳар қандай) ёмонликнинг жазоси худди ўзига ўхшаш ёмонликдир. Бас, кимки афв этиб (ўртани) тузатса, бас, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир. Албатта, У золим (тажовузкор)ларни севмас” (Шуро сураси, 40-оят).
Шунда Аллоҳга сажда қилиб уни кечиришини дуо қилиб сўрадим.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочлари
Фазл ибн Робиънинг фарзандлари зиндонда ётган Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳни кўргани келишди. Имом Аҳмадга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларидан учта тола беришди. Буни кўрган имомнинг кўзлари ёшга тўлди. Чуқур-ҳурмат ва эҳтиром билан сочларни кўзларига суртди. Агар имом бемор бўлса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларини сувга солиб ичар ва тезда тузалиб кетарди.
Имом Аҳмад вафотидан олдин: “Вафот этсам, икки кўзимга ва тилимга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соч толаларини қўйинг!” деб васият қилди. Имом оламдан кўз юмганда унинг васияти бажарилди.
Ношукрлик бўлади
Фаҳиқлар имоми, муҳаддислар шайхи Имом Аҳмадга беморлик етди. Тўшакка михланиб қолди. Оғриқнинг азобидан имом “оҳ, оҳ” деб инграрди.
Шунда унга: “Товус ибн Кайсон раҳматуллоҳи алайҳини беморни инграши ношукрлик бўлади деб айтгани эслатилди”.
Шундан сўнг, Имом Аҳмаднинг то вафот этгунига қадар бирорта овози чиқмади[3].
Фақат сажда қиларди
Кеч тушди. Имом Аҳмаднинг шогирди Сулаймон ибн Абу Матор уйқуга кетди. Устози унга кечаси туриб таҳорат олиши учун сув тайёрлаб қўйди.
Тонгда отди. Имом Аҳмад сув ишлатилмаганини билди. Шунда у: “Субҳаналлоҳ, ахир талабани кечаси бажарадиган вазифаси (вирди) йўқ-ми?” деди насиҳат овозда.
Шогирди Сулаймон: “Мусофирман-ку”, деди.
Имом Аҳмад: “Мусофир бўлсанг ҳам! Масруқ ҳаж ибодатини адо этганда, ҳар кечани ибодат билан ўтказган эди”, деди[4].
Қайтаришни ният қилганман
Имом Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳ дўстидан икки юз дирҳам қарз олди. Бироз муддат ўтгандан сўнг Имом Аҳмад қарзини қайтарди. Шунда дўсти: “Сендан бу пулларни қайтариб олиш ниятим йўқ эди”, деди.
Имом Аҳмад қатъиятлик билан: “Лекин мен қайтариб беришни ният қилганман”, деб қарзини узиб, жўнаб кетди.
Икки ярим миллион жамоат қатнашган жаноза
Имом Аҳмад бемор бўлганларида бутун Ислом олами ташвишга тушди. У киши яшаётган шаҳар одамга тўлиб, юриб бўлмай қолди. Миршаблар фақат Имомнинг ўзлари истаган одамнигина кўришга қўйишар эдилар.
Имом Аҳмад ҳижрий 241 сана 12 робиъул аввал жума куни вафот этдилар. Жанозаларига келган жамоат масжидларни, кўчаларни тўлдириб юборди.
Тарихчиларнинг маълумотларига кўра, у зотнинг жанозаларига икки ярим миллион одам қатнашган.
Аллоҳ таоло улуғ имомни раҳмат этсин, Ислом ва мусулмонлар учун қилган хизматларини муносиб мукофотласин[5].
Даврон НУРМУҲАММАД
[1] Маноқибул Имом Аҳмад. 251.
[2] Маноқибул Имом Аҳмад. 318.
[3] Маноқибул Имом Аҳмад. 353.
[4] Маноқибул Имом Аҳмад. 191.
[5] Маноқибул Имом Аҳмад. 361.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа