26 Октябр, 2025, 4 Жумадул аввал, 1447
26 Октябр, 2025, 4 Жумадул аввал, 1447
Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ва бир қанча муҳаддислар ривоят қилган ҳадиси қудусийда Аллоҳ таоло: “Одам боласининг рўзадан бошқа ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза Мен учун ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман” -дейди.
“Саҳиҳул Бухорий”нинг шарҳи “Фатҳул Борий”да Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадиси қудусийнинг маъносини ёритиб, ундаги муҳим ўнта асл моҳиятни баён қилади.
Қуйдаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.
عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: "لَيْسَ فِي الصِّيَامِ رِيَاءٌ" رواه البيهقي
Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Рўзада риё бўлмайди” – дедилар. Имом Байҳақий ривоят қилган.
Рўза банда билан Роббиси орасидаги сиррий амал бўлиб, ўзига хос ибодатдир. Рўзадан бошқа ҳамма амалларда бирон бир амални бажараётган шахс, ўзгаларнинг ҳаваси, мақтови, эътиборини жалб қилишни истаб қолади. Шунинг учун Аллоҳ таоло амалларнинг ичида “...фақат рўза Мен учундир...” -деб хосламоқда.
Қуйдаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ"مَا مِنْ حَسَنَةٍ عَمِلَهَا ابْنُ آدَمَ إِلَّا كُتِبَ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا الصِّيَامَ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ يَدَعُ شَهْوَتَهُ وَطَعَامَهُ مِنْ أَجْلِي "
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Одам боласи қилган яхши амалларининг савоби ўн баробардан етти юз баробаригача кўпайтириб ёзилади. Аллоҳ таоло: “Фақат рўза ундан мустасно. (яъни, рўзанинг савоби беҳисоб берилади)Чунки, рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман. У (одам боласи)рўзада шаҳвати ва таомини мен учун тарк қилур” – дедилар. Имом Насаий ривоят қилган.
Рўзанинг савоби беҳисоб эканига қуйдаги ояти карима ҳам далил бўлади.
قال الله تعالى: إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ الزمر: 10
Албатта, сабр қилувчиларга (охиратда) мукофатлари беҳисоб берилур.
Рўза сабр билан сайқал топадиган ибодат. Рўзадор киши нафсининг ҳоҳиш- истакларини сабр билан тўхтатади. Сабр қилувчининг мукофоти ояти каримада айтилганидек беҳисоб берилади.
Ибн Абду Бирр раҳматуллоҳи алайҳ ҳадиси қудусийда “...фақат рўза Мен учундир...” дейилиши рўза ибодатининг фазилатига кифоя қилади –дейдилар. Гўёки, бу ибодатнинг фазилати борасида ортиқча таърифга зарурат йўқ.
Қуйдаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.
عَنْ أَبِي أُمَامَةَ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ ينفعني الله به قَالَ عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَا مِثْلَ لَهُ رواه النسائي
Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
У зот: “Эй, Аллоҳнинг расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аллоҳ таоло у туфайли менга манфаъат берадиган амалнинг хабарини беринг” –дедим.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Рўзани ўзинга лозим тутгин! Чунки, рўзага баробар келадиган амал йўқ” – дедилар. Имом Насаий ривоят қилган.
Зайн ибн Мунир раҳматуллоҳ алайҳ: “Умумий ўринда бир нарсанинг хосланиши фақатгина ўша нарсани улуғлаш учун бўлади” –дейдилар.
Имом Қуртубий раҳматуллоҳи алайҳ: “...фақат рўза Мен учундир...” ҳадисининг маъноси: “Бандаларнинг амаллари ўзларининг ҳолларига муносибдир. Фақат рўза, Ҳақ таолонинг сифатларидан бир сифатга муносибдир. Аллоҳ таоло “...фақат рўза Мен учундир...” дейиш билан гўёки, “Рўзадор менинг сифатларимдан бирга эга бўлиб, менга яқинлашмоқда” -демоқчи.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ يَقُولُ: سَمِعْتُ أَبَا الْقَاسِمِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: "قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: كُلُّ الْعَمَلِ كَفَّارَةٌ، إِلاَّ الصَّوْمَ، وَالصَّوْمُ لِى وَأَنَا أَجْزِى بِهِ. رواه احمد
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ таоло айтади: ҳамма амал каффаротдир. Фақат рўза мустаснодир. Чунки, рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман.” – дедилар. Имом Аҳмад ривоят қилган.
Рўзадан бошқа солиҳ амаллар қиёмат кунида инсоннинг дунёда қилган хато ва камчиликларни каффарот бўлиши учун хизмат қилиш эҳтимоли бўлади. Фақат рўза ибодати сақланиб қоладиди. Рўзанинг ажру савоби хато ва камчиликларни каффароти учун беҳуда кетмайди.
10. Рўза ботиний амал бўлгани учун ошкор бўлмайди, фаришталар уни қайд қилмайди. Агар ошкор бўлганда фаришталар бошқа амалларни ёзганидек рўзани ҳам ёзар эди. Шунинг учун Аллоҳ таоло “фақат рўза Мен учундир” -дейди.
Бу фикрни айтувчи Ибн Арабий ривоят қилган бошқа бир ҳадиси қудусийни далил қилиб келтиради. Ҳадиси қудусийда Аллоҳ таоло айтади: “Ихлос сирларимдан бир сирдир. Уни яхши кўрган бандаларимнинг қалбига соламан. Ундан фаришта ҳам хабардор бўлмайди, хабардор бўлса, уни ёзар эди. Шайтон ҳам хабардор бўлмайди, хабардор бўлса, у фасод қилар эди”-дейди.
Рўза ҳам ихлос каби сиррий ибодат. Ибодатлардаги ихлосни Аллоҳ таолодан ўзга ҳеч ким билмагани каби, рўзани ҳам ҳеч ким билмайди.
Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ мазкурларни зикр қилиб, буларнинг ичида биринчи, иккинчи,саккизинчи ва тўққизинчиси бошқаларга нисбат эътиборли ва ёрқинроқ эканлигини қайд қиладилар.
Жалолиддин Холмўминов
“Кўкалдош” ўрта м ахсус билим юрти мударриси
Аллоҳ таоло марҳамат қилиб бундай деган: “Биз Қиёмат куни адолат тарозуларини қўямиз. Бас, ҳеч бир жонга зулм қилинмас. Агар (амал) хантал донасича бўлса ҳам, уни келтирамиз. Биз ўзимиз ҳисоб-китоб қилишга кифоядирмиз” (Анбиё сураси, 47-оят).
Бу оятнинг зоҳиридан маълум бўладики, ҳар бир инсоннинг амаллари учун ўзига хос бир тарози бўлади: савоб ишлар бир паллага, гуноҳ ишлар иккинчи паллага қўйилади. У тарози адолат билан ишлайди, унда дунё тарозилари каби уриб қолиш, камайтириб кўрсатиш йўқ.
Оятдаги "хантал донасича бўлса ҳам, уни келтирамиз" дегани — ҳар қандай кичик амал ҳам ҳисобдан четда қолмаслигини англатади.
“Биз ўзимиз ҳисоб-китоб қилишга кифоядирмиз” — яъни Аллоҳнинг ҳисоб-китоби аниқ ва мукаммал бўлади.
Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Аллоҳнинг ҳузурида амаллар ёзиладиган дафтарлар уч турли бўлади. Бир дафтар борки, Аллоҳ унга эътибор бермайди, иккинчи дафтар борки, Аллоҳ ундан ҳеч нарсани қолдирмай ҳисоб қилади, учинчи бир дафтар борки, Аллоҳ уни кечирмайди.
Кечирилмайдиган дафтар — ширк дафтари. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Ким Аллоҳга ширк келтирса, албатта Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур” (Моида сураси, 72-оят).
Эътибор берилмайдиган дафтар — инсоннинг ўз нафсига нисбатан қилган зулми: яъни Роббиси билан банда ўртасидаги ҳақларда камчилик қилиш — намозни тарк этиш ёки рўзани тутишни қолдириш кабилар. Аллоҳ хоҳласа бундай гуноҳларни кечиради ва афв этади.
Бирор нарсаси қолдирилмайдиган дафтар — инсонларнинг бир-бирига нисбатан зулм қилиши. Аллоҳ у ҳақда албатта қасос олади” (Имом Аҳмад ривояти).
Бу ҳадис одамларнинг амаллари қай тарзда баҳоланишини кўрсатувчи улкан меъёрдир. Демак, одамларнинг амаллари уч тоифада ёзилади:
1. Аллоҳ эътибор бермайдиган дафтар — инсоннинг ўз нафсига зулми, ибодатдаги камчиликлари.
2. Аллоҳ ҳеч нарсани қолдирмайдиган дафтар — инсоннинг бошқаларга қилган зулми.
3. Аллоҳ кечирмайдиган дафтар — ширк ва куфр, яъни Аллоҳнинг шериги бор дейиш.
Бу уч дафтарнинг ичида энг хавфли ва энг даҳшатлиси — ширк ва куфр дафтари, чунки у Аллоҳни таниш, унга иймон келтириш ва уни ягона деб билиш масаласига зиддир. Инсоннинг эътиқоди бутун умри ва амалига таъсир кўрсатади.
Ундан кейинги энг оғир ва хатарли дафтар — одамларнинг бир-бирига зулм қилишидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек: “Қасос бўлмай қолмайди” — яъни ҳар бир зулм учун албатта қасос бўлади. Бу эса, Аллоҳнинг ҳузурида зулмнинг қанчалик катта гуноҳ эканини кўрсатади. Аллоҳ зулмни Ўзига ҳам ҳаром қилган ва бандалари ўртасида ҳам ҳаром этган. Шу сабабли, бошқаларнинг ҳақи Қиёмат кунида мутлақо йўқолиб кетмайди. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Аллоҳ золим қавмни ҳидоят этмас” (Тавба сураси, 19-оят), “У золимларни севмайди” (Шўро сураси, 37-оят), “Золимлар нажот топмаслар” (Юсуф сураси, 23-оят).
Қуръоннинг барча оятларида зулм — энг ёмон разолат ва энг катта гуноҳ сифатида кўрсатилади. Шу сабабли, барча шариатлар зулмни йўқотиш учун, пайғамбарлар адолатни қарор топтириш учун юборилганлар: “Биз Расулларимизни аниқ далиллар билан юбордик ва улар билан бирга Китоб ҳамда одамлар адолатни барпо қилишлари учун тарозуни нозил қилдик” (Ҳадид сураси, 25-оят).
Зулм — фақат ижтимоий муаммо ёки одамлар ўртасидаги муносабатларга оид масала эмас. У кенг маънода инсоннинг Роббисига қилган зулми, ўзига қилган зулми ва атрофдаги мавжудотларга қилган зулмини ҳам ўз ичига олади. Инсоннинг Роббисига зулм қилиши — энг оғир маъсиятдир. Бу — куфр ва ширкдир. Шунинг учун ҳазрати Луқмон ўғлига насиҳат қилиб бундай деганлар: “Эй ўғилчам, Аллоҳга ширк келтирма! Албатта ширк — жуда катта зулмдир” (Луқмон сураси, 13-оят).
Ширкнинг “катта зулм” деб аталиши сабаби — у барча ҳақлар ичидаги энг асосийси — Аллоҳнинг ҳаққига тааллуқли эканидадир.
Ҳомиджон қори ИШМАТБЕКОВ
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 