Рўзанинг шаръий маъноси ейиш, ичиш ва эр-хотин жинсий яқинлик қилишдан тийилиш демакдир. Рўзанинг фарзлигига Қуръон, суннат, ижмоъ ва маъқул далиллар мавжуд. Қуръондаги далил:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
яъни: “Эй, имон келтирганлар! Сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шояд (у сабабли) тақволи бўлсангиз”. (Бақара, 183). Шунингдек:
فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ
яъни: “Бас, сизлардан ким бу ойда (ўз яшаш жойида) ҳозир бўлса, рўзасини тутсин”, ояти ҳам Рамазон рўзасининг фарзлигига далилдир. (Бақара, 185).
Суннатдаги далил эса Пайғамбар с.а.в.нинг қуйидаги ҳадиси муборакларидир:
بني الإسلام على خمس : شهادة أن لا إله إلا الله ، وأن محمدا رسول الله ، وإقام الصلاة ، وإيتاء الزكاة ، وصوم رمضان ، وحج البيت من استطاع إليه سبيلا
(رواه البخاري ومسلم) .
яъни: “Ислом беш нарсага бино қилинган: Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлиги ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расули эканлигига гувоҳлик бериш, намоз ўқиш, закот бериш, Рамазон рўзасини тутиш, йўлга қодир бўлган киши ҳажга бориши”. )Бухорий ва Муслим ривояти). Шунингдек,
عن أبي إمامة الباهلي رضي الله عنه قال: سمعت رسول الله صلي الله عليه وسلم يخطب في حجة الوداع فقال: (( اتقوا الله، وصلوا خمسكم، وصوموا شهركم، وأدوا زكاة أموالكم، و أطيعوا أمراءكم، تدخلوا جنة ربكم
(رواه الترمذي)
яъни: Абу Имома ал-Боҳилий р.а. айтадилар: Мен Расулуллоҳ с.а.в.ни Ҳажжатул Вадоъдаги хутбада шундай деганларини эшитганман: “Аллоҳга тақво қилинг, беш вақт намозингизни ўқинг, бир ой рўзангизни тутинг, молларингизни закотини беринг, амирларингизга итоат қилинг, Раббингизнинг жаннатига дохил бўласизлар” (Термизий ривояти).
Рамазон ойи рўзасининг фарз эканлигига ва уни фақат кофир кимсагина инкор қилиши мумкинлигига мусулмон уммати бир овоздан ижмоъ қилганлар.
Маъқул далил қуйидагиларда кўринади, биринчидан: рўза неъматга шукр келтириш учун василадир. Чунки, рўза неъматларнинг ичида энг қадрлиси ва зарури бўлмиш ейиш, ичиш ва жимоъ қилишдан нафсни тийиш бўлиб, маълум вақт ўзини бу неъматлардан тийган киши унинг қадрига ета бошлайди. Зеро, неъматнинг қадри ундан бебаҳра бўлгандагина билинади. Бу эса, кишини неъматга шукр қилишига сабаб бўлади. Неъматга шукр қилиш ҳам ақлан ва ҳам шаръан фарздир. Шунинг учун Қуръони каримдаги рўзага оид оятнинг сўнгида:
لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
яъни: “шукр қилишингиз учундир”, дейилмоқда. (Бақара, 185).
Иккинчидан, рўза тақвога василадир. Чунки, киши Аллоҳнинг розилигини истаб, унинг аламли азобидан қўрқиб ҳалол неъматлардан нафсини тияди. Бунда нафси унга итоат қилади. Бас, шундай экан, нафснинг ҳаромдан ҳазар қилиши янада осонроқ кечади. Шундай экан, рўза нафсда Аллоҳ ҳаром қилган амаллардан тийилишга кўникма ҳосил бўлишига сабаб бўлади. Ҳаромдан сақланиш эса фарздир. Шунинг учун ҳам Қуръони каримдаги рўзага оид оятда:
لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
яъни: “шояд (у сабабли) тақволи бўлсангиз”, дейилган (Бақара, 183).
Ҳар бир ибодатда бўлгани каби рўзанинг ҳам фарз бўлишининг ҳикмати бор. Рўза инсонни тарбиялашда, унинг ахлоқини гўзаллашувида катта аҳамият касб этади. Зеро, тарбия маёғи бўлмиш рўза туфайли киши нафақат жисмонан, балки маънан ва ахлоқан покланади. Ибн Можа ўзларининг “Сунан” китобларидан қуйидаги ҳадисни келтирадилар:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ وَزَكَاةُ الْجَسَدِ الصَّوْمُ
яъни: Абу Ҳурайра р.а.дан ривоят қилинади, Расулуллоҳ с.а.в. айтдилар: “Ҳар бир нарсанинг закоти бор, жасаднинг закоти рўзадир”. Маълумки, закотнинг маъноси тозалаш демакдир. Демак, рўза туфайли киши жасадини ундаги ортиқча ва зарарли моддалардан тозаласа, ахлоқини зарарли одат ва хулқлардан тозалаб олади. Чунки, аъзоларни гуноҳ ишларни қилишдан тийиш рўзанинг мақбул бўлишининг асосий шартларидандир. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ с.а.в. ҳадисларининг бирида марҳамат қилдилар:
عن أبي هريرة رضي الله عنه قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه
(رواه البخاري).
яъни: Абу Ҳурайра р.а.дан ривоят қилинади, Расулуллоҳ с.а.в. дедилар: “Ким гуноҳ гапни ва гуноҳ амални қўймаса таоми ва шаробини тарк этганига Аллоҳ муҳтож эмас”. (Бухорий ривояти).
Демак, рўза кишида инсоний фазилатларни мужассам бўлишлиги ва номуносиб иллатлардан қутилишига кўмак берадиган улуғ ибодатдир.
Ҳомиджон Ишматбеков.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Аллоҳ таолога беадад ҳамду санолар
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга дуруду салавотлар бўлсин
Қурбонлик луғатда “яқинлашмоқ”, “яқин бўлмоқ” маъноларини билдириб, истилоҳда бу сўз Аллоҳга қурбат ҳосил қилиш мақсадида жонлиқ сўйишни англатади.
Қурбонлик Ислом динининг вожиб бўлган улуғ амалларидан биридир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Парвардигорингиз учунгина намоз ўқинг ва қурбонлик қилинг” (Кавсар сураси, 2-оят).
Севикли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қурбон ҳайити куни эрта билан ўзлари қурбонлик қилардилар ва бошқаларни ҳам курбонлик қилишга тарғиб этардилар. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Имконияти бўла туриб, қурбонлик қилмаган кимса намозгоҳимизга яқинлашмасин”, деганлар (Имом Аҳмад, Ибн Можа ривояти). Бошқа бир ҳадисда эса: “Ҳар ким қурбонлик қилишга қодир бўлса-ю, қурбонлик қилмаса, вафотидан кейин мажусийлар ёки насронийлар қаторида тирилади”, дедилар.
Қурбонлик тарихига бир назар
Қурбонлик ҳижрий иккинчи йил вожиб бўлган бўлсада, лекин унинг тарихи анча узоқларга – Иброҳим алайҳиссалом замонларига бориб тақалади ва у зотдан бизга қолган амаллардандир. Бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қурбонлик қилинглар! Албатта, у отамиз Иброҳим алайҳиссаломнинг суннатларидир”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).
Қурбонлик қилишдан мақсад нима?
Қурбонлик қилишдан мақсад банда ўзининг Аллоҳ амрига итоатини, тақвосини намоён этишдир. Аллоҳ таоло банда сўйган ҳайвоннинг гўштига ҳам, қонига ҳам муҳтож эмас: «Аллоҳга (қурбонлик) гўштлари ҳам, қонлари ҳам етиб бормас. Лекин у Зотга сизлардан тақво етар. Аллоҳ сизларни ҳидоят қилгани сабабли – У зотни улуғлашларингиз учун – уларни сизларга бўйсундириб қўйди. Эзгу иш қилувчиларга хушхабар беринг!» (Ҳаж сураси, 37-оят).
Шунингдек, қурбонлик қилиш Аллоҳ таолонинг амрини адо этишга банданинг тайёр эканини кўрсатади ва тўғри йўлга ҳидоят қилгани учун Аллоҳ таолога шукр этиш бўлади.
Аллоҳга ҳар қанча шукр қилсак, шунча оз. Холис Аллоҳнинг Ўзи учун ибодат қилиб, намоз ўқиш, фақат Аллоҳнинг йўлида жонлиқ сўйиб, бева-бечораларни тўйғазиш шукрнинг бир кўринишидир.
Қолаверса, бу амални бажаришда Аллоҳ таолонинг буюклиги ва динининг улуғлиги зоҳир бўлади.
Қурбонлик кимларга вожиб?
Қурбонлик зиммага вожиб бўлиши учун 4 нарса топилиши шарт.
Қурбонлик қилинадиган ҳайвонлар
Қурбонлик қуйидаги ҳайвонлардан бирини сўйиш билан адо топади:
Қўй (қўй дейилганда эчки ҳам тушунилади), қорамол ва туядир. Ушбу ҳайвонлардан бошқа ҳайвонлар қурбонлик ўрнига ўтмайди.
Қўйда ёлғиз бир киши, қорамол ва туяда эса бир кишидан етти кишигача шерик бўлиб адо қилишлари мумкин. Қўй олти ойлик ва ундан катта бўлиши шарт. Қорамол икки ёш ва ундан катта бўлиши шарт, туя беш ёш ва ундан катта бўлиши шарт.
Шу билан бирга, қурбонликка сўйиладиган ҳайвон семиз, йўғон ва ёши катта бўлиши афзал саналади. Қурбонликка ярамайдиган айби ёки нуқсони бор ҳайвонларни сўйишдан эҳтиёт бўлиш лозим.
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг ичимизда туриб: “Тўрт нафар ҳайвон қурбонликка ярамайди: кўзи кўрлиги билиниб турган (айбли) ҳайвон, касали зоҳир касал ҳайвон, чўлоқлиги зоҳир чўлоқ ва ўрнидан тура олмайдиган ўта озғин ҳайвон”, дедилар» (Имом Термизий ривояти).
Курбонлик қилинадиган ҳайвон айбдан холи бўлиши лозим. Қурбонлик қилинадиган ҳайвоннинг қулоғи, ёки думи, ёки кўзининг бир қисмидан кўпроғи йўқ бўлса, қурбонликка сўйиш жоиз эмас.
Касал, чўлоқ ва озғин ҳайвонлар сўядиган жойга ўз оёғи билан юриб бора олмаса, қурбонликка сўйиш жоиз эмас.
Қурбонлик қилиш вақти
Қурбонликнинг қийматини садақа қилиш мумкинми?
Қурбонлик талаб этилган жонлиқлардан бирини сўйиш орқали адо этилади. Жонлиқни сўймай, жонлиқни ёки унинг миқдорига тенг маблағни бериш қурбонлик ҳисобланмайди. Балки садақа ҳисобланади. Алоуддин Косоний раҳматуллоҳи алайҳ бундай дейди: “Бир киши қурбонлик кунларида қўйнинг ўзини ёки қийматини садақа қилса, қурбонлик ўрнига ўтмайди. Чунки қурбонликнинг вожиблиги қон оқизишга боғлиқдир” (Бадоеъус саноеъ).
Қурбонлик одоблари
Қурбонлик қилиш вожиб бўлган киши қуйидаги одобларга риоя қилиши лозим:
Аввало – Қурбонлик қилувчи шахс нияти тўғри, амалини холис Аллоҳ таоло учун қилган бўлиши лозимдир. Бошқалар “кўрсин” ёки “эшитсин”, деган ниятдан йироқ бўлади.
Иккинчи одоб – қурбонлик қилувчи соч, соқолига ва баданига ҳеч нарса теккизмаслиги.
Қурбонлик қилишни ирода қилган киши зулҳижжа ойининг биринчи кунидан бошлаб, то ҳайит куни қурбонликни бажаргунга қадар соч-сақолини олмайди ва баданининг бошқа жойларига ҳам тиғ теккизмаслиги мустаҳабдир.
Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон сизлардан бирортангиз қурбонлик қилишни ирода қилса, сочига ва терисига ҳеч нарса теккизмасин”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Учинчи одоб – қурбонлик қилишда айб ва нуқсони бор ҳайвонни қурбонлик қилишдан сақланиш.
Тўртинчи одоб – қурбонликни ўз қўли билан қилиш. Қурбонлик қилувчи ўз қўли билан сўйиши мустаҳабдир. Аммо ўзи сўйишни билмаса ёки бошқа сабабларга кўра ўзи сўймасдан, бошқага сўйдиришнинг зарари йўқ.
Бешинчи одоб – қурбонликнинг вақтини риоя қилиш.
Олтинчи одоб — сўйиш одобларига риоя қилиш.
Ҳайвонларни сўйишнинг ўзига хос одоблари, мустаҳаблари бордир. Туяни тик турган ҳолида олдинги чап оёғини боғлаб, бўйнининг пастидан, кўкраги тамондан сўйиш, қорамол ва қўйларни эса чап томони билан ётқизиб, томоғининг тагидан сўйиш, пичоқнинг ўткир бўлиши, уни сўйиладиган ҳайвоннинг олдида ўткирламаслик, бошқа ҳайвоннинг кўз олдида сўймаслик шулар жумласидандир.
Аллоҳ таоло қилаётган ҳар бир амалимиз қаторида ушбу қурбонликларимизни ҳам Ўзининг ризолиги учун қилинган ибодатлар қаторида қабул айласин!
Даврон НУРМУҲАММАД