Қолган кун рўзасини тутиши лозим бўлган киши
Рўзадорга нима макруҳ ва нима макруҳ эмас
Макруҳ амаллар:
Макруҳ бўлмаган амаллар:
Рўзадорга мустаҳаб бўлган амаллар
Рўза тутмаслик учун сабаб бўладиган узрлар
Узр (ёки ариза) кишини рўза тутишдан тўхтатадиган омилдир. Рўза тутмасликка узр ва рўза очилса гуноҳ бўлмайдиган омиллар саккизтадир: касаллик, мусофирлик, рўза тутмасликка мажбурланиш, ҳомиладорлик, эмизувчи аёл, очлик, сувсизлик, ўта қарилик.
Мусофирлик узри
Тонг отмасдан йўлга чиққан йўловчи (мусофир) рўза тутмаслиги жоиз, бироқ ҳамроҳларининг кўпчилиги рўзадор бўлса ва озуқаларини баҳам кўришса, рўза тутиши фазилатлироқ. Ҳамроҳлари рўза тутмаса ва унинг рўзадорлиги бошқаларга малол келса, рўза тутмагани яхши.
Васият ва қазо (ўлим)
Беморлик, мусофирлик ва шунга ўхшаш сабаблар боис рўза тутолмаган ҳамда узри тугамасдан ўлган кишига тутолмаган рўзалари учун каффорат беришни васият қилиш вожиб эмас.
Узрли бўлганлари учун рўза тутолмаган, узрлари тугагач, яъни бемор тузалгач ва мусофир муқим бўлгач, тутолмаган кунларининг қазосини (бир кунига бир кун) тутадилар.
Қазо рўзаларни танаффуссиз тутиш шарт эмас.
Қазо рўзасини тутиб бўлмай, кейинги Рамазон ойига келса, қазони тўхтатиб, фарз рўзани тутади ва қазони тутмагани учун фидя бермайди (қазони кейин тутиб беради).
Қарилик каффорати
Рўза тутолмайдиган даражада қари, қувватсиз бўлган чол ва кампирларнинг рўза тутмаслиги жоиз. Бироқ улар бир кунга ярим соъ буғдой миқдорида фидя берадилар. Даволаш имконсиз бўлган касалликка чалинганлар ҳам ўта қари кишилар ҳукмидадир, улар ҳам фарз рўза учун фидя беришлари мумкин.
Умр бўйи рўза тутишни назр қилиш
Умр бўйи рўза тутишни назр, аҳд қилган киши рўзғор ташвишлари боис бу назрни бажаролмаса, рўза тутмайди, балки ўрнига фидя беради. Фақир бўлгани туфайли фидяга қодир бўлмаса, истиғфор қилади.
Каффоратни тўлашдан ожиз бўлса
Қари одам қасам ичиб, қасамини бузса ёки одам ўлдирса ва бунинг каффоратини тўлаш учун озод қилишга қул топа олмаса ёки каффорат рўзасини тутмай, умрининг қарилик кунларига қолдирган бўлса, фидя жоиз эмасдир. Чунки фидя Рамазон рўзаси учундир.
Нафл рўза
Нафл рўза тутган киши ҳеч бир узрсиз, қазосини тутиш шарти билан рўзасини бузиши мумкин. Зиёфат – уни берганга, таклиф қилинганга рўзани бузиш учун узрдир. Зеро, бу ҳолатда рўза очиш кўп савобли бўлиши айтилган.
Изоҳ: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Кимки зиёфатга чақирган диндош биродарининг кўнглини синдирмасдан, тутган рўзасини бузса, амал дарфтарига минг йиллик рўза савоби ёзилади. Агар дўсти учун бузган нафл рўзасининг қазосини тутса икки минг йиллик рўза савоби ёзилади», деб марҳамат қилганлар.
Нафл рўзанинг қазоси
Нафл рўзани, қандай сабаб бўлишидан қатъий назар, бузган киши, албатта қазосини тутиши керак. Бироқ икки ҳайит ва ташриқ кунлари жами беш кун тутилган нафл рўза бузилса, қазо тутиш лозим бўлмайди (чунки бу кунларда рўза тутиш ҳаромдир).
Бажарилиши шарт бўлган назр қилинган намоз ва рўза
Қуйидага уч шарт бўлса, назрга вафо қилиш лозимдир.
Бинобарин, беморни зиёрат қилишни, тиловат саждаси қилишни, таҳорат қилишни назр қилиш билан уларнинг адоси лозим бўлмайди.
Қул озод қилишни, эътикофга киришни, нафл намоз ўқишни, нафл рўза тутишни назр қилиши дуруст.
Бир шартга боғлиқ бўлмаган ёки шартга боғлиқ бўлган (яъни, «ўғлим ҳарбий хизматдан қайтса, қўй сўяман» каби) назр шарт содир бўлганида бажарилиши лозимдир.
Икки ҳайит кунларида рўза тутишни назр қилиш дурустдир. Фақат тутса, у кунларда тутмай, бошқа кунда тутиш керак. У кунларда тутса назр бажарилади, аммо рўза тутган гуноҳкор бўлади.
Назр айнан белгиланган вақтда, маконда, пулда, айтилган камбағалдан бошқа вақтда, маконда, пулда ва бошқа камбағалга берилса ҳам назр адо этилган бўлади. Яъни:
Назр қилиш шартга боғлиқ бўлганида, шарт содир бўлмасдан олдин адо этилса, ўринга ўтмайди.
Эътикоф
Эркаклар, жамоат билан беш вақт намоз ўқиладиган амалдаги жомеъ масжидида, эътикоф (ибодати) нияти билан эътикофга ўтирадилар. Беш вақт жамоат бўлиб намоз ўқилмайдиган масжидда эътикоф ниятида ўтириш саҳиҳ эмас. Аёлнинг эътикоф ўрни уйнинг намоз ўқиладиган жойи ёки бурчагидир.
Эътикоф турлари
Эътикофнинг ҳукмига кўра, уч тури бор:
Рўза фақат назр қилинган эътикофнинг шартидир. Нафл эътикофнинг вақти ва муддати тайин эмас, қисқа бир муддат эътикоф нияти билан масжидда юриш ҳам эътикофдир.
Эътикофга кирган киши фақат:
Эътикофдага одам қиладиган ишлар
Кеча ва кундузлари эътикоф
Эътикофнинг машруълиги (жоизлиги)
Эътикоф Китоб ва суннат билан машруъ бўлган. Ихлос билан адо этилган эътикоф амалларнинг энг шарафлиларидандир. Эътикофга кирувчи ўз қалбини дунё ишлари, ўйлари, ташвишларидан тўхтатиб, нафсини мавлосига таслим қилади. Ислом олимларидан Атоуллоҳ (Аллоҳ раҳмат қилсин) дейдилар: «Эътикофга кирувчи катта дарвоза олдида бир илтижо ёки тилак сўраб, ёлвориб кутган, Раббим мени авф этмагунча, бу эшикдан кетмасман, демоқчи бўлган киши кабидир».
Такрорлаш учун саволлар
7.Рўзадор учун мақруҳ, макруҳ бўлмаган ва мустаҳаб амалларни санаб ўтинг.
8.Рўзадор қачон рўзасини очиши мубоҳ бўлди? Йўловчи қачон рўзасини очса, фазилатлироқ бўлади? Ўлгунча рўза тутишга ният қилиб, рўзғор ташвишлари билан уни адо этолмаган кишининг ҳукми нима?
9.Нафл рўзанинг қазоси қачон адо қилинади, қачон адо қилинмайди? Киши назрини қачон бажариши керак? Ташриқ кунлари рўза тушшни назр қилган одамнинг ҳукми иима? Киши агар назрини бир шартнинг воқеъ бўлишига боғласа, фақат бу ҳолат қазога келмасдан назр қилса, бунинг ҳукми қандай бўлади?
10.Эътикофни таърифланг, унинг турлари, шартлари, эътикофдаги кишига масжиддан чиқиш қачон жоиз бўлишини, эътикофда қандай ҳаракатлар мубоҳ бўлишини айтиб беринг? Эътикофнинг бузилишини, назр қилган киши нима қилиши кераклигини айтинг.
11.Фақат кечалари ёки фақат кундузлари эътикоф қилиш нима билан собитдир? Эътикофнинг Исломдаги ўрни, фойдаларини айтинг?
КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:
ЗАКОТ КИТОБИ:
Ҳукми, фарз бўлиши ва ҳикмати;
Закотнинг (фарз бўлиш) сабаби;
Закотнинг рукни;
Фарз бўлишининг шартлари;
Адо қилиш фарз бўлишининг шартлари;
Адо қилинишнинг шартлари;
Закоти фарз бўлган мулкларнинг турлари;
Ўтловчи ҳайвонлар закоти;
Туянинг закоти;
Отларнинг закоти;
Сигирларнинг закоти;
Қўйларнинг закоти;
Олтин ва кумушнинг закоти;
Кумушнинг нисоби;
Олтиннинг нисоби;
Савол: Намоздан кейин имом «Оятал курсий»ни бошидан ўқиганда жамоат қолганини ичида давом эттирадими ёки бошидан бошлайдими? Зикрларни айтишдачи?
Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Намоздан кейин оятал курсий ва тасбеҳларни айтиш мустаҳаб амал саналиб, уларни имом ҳам, жамоат ҳам ўқишлари мандуб, яъни гўзал ва савобли иш ҳисобланади. Шунинг учун имом бошлаб берганидан кейин жамоатдагилар ҳам оятал курсийни бошидан ўқийдилар.
Шунингдек, тасбеҳларни 33 тадан айтадилар. Имом уларни овоз чиқариб бошлаб беришининг сабаби жамоатга айтиладиган зикрни эслатиш учундир.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом фарз намозлардан кейин «Оятал курсий»ни ўқишнинг фазилати ҳақида бундай дейдилар: “Ким ҳар бир фарз намозидан кейин Оятал курсийни ўқиса, кейинги намозгача Аллоҳ таолонинг зиммасида бўлади” (Имом Табароний ривоятлари).
Бошқа бир ҳадиси шарифда бундай дейилади:
“Ким ҳар бир фарз намознинг ортидан Оятал курсийни ўқиса, уни жаннатга киришдан фақатгина ўлим тўсиб туради” (Имом Насоий ривояти).
Намоздан кейин тасбеҳларни айтиш борасида Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким ҳар намоздан кейин ўттиз уч марта Аллоҳга тасбеҳ айтса, ўттиз уч марта Аллоҳга ҳамд айтса, ўттиз уч марта Аллоҳу акбар”, деса ҳаммаси тўқсон тўққиз бўлади. Юзинчисида “Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ала кулли шайьин қодийр”ни айтса, унинг гуноҳлари денгиз кўпикларича бўлса ҳам мағфират қилинади”, дейилган (Имом Муслим ривояти).
Шунга кўра имом домла “Субҳаналлоҳ”, “Алҳамдулиллаҳ”, “Аллоҳу акбар” дейиши ўзи учун ҳисобга ўтади. Жамоатдаги намозхонлар 33 тадан ўзлари айтишлари керак бўлади. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази.