Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
17 Июн, 2025   |   21 Зулҳижжа, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:04
Қуёш
04:49
Пешин
12:29
Аср
17:39
Шом
20:02
Хуфтон
21:40
Bismillah
17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446

Яхши хулқ, гўзал одоб эгалари бежиз мақталмайди...

27.04.2020   3648   8 min.
Яхши хулқ, гўзал одоб эгалари бежиз мақталмайди...
Яхши хулқли, одобли инсон эл-юртдан ҳамиша иззат-ҳурмат кўрган, саодат топган. Юсуф Хос Ҳожиб, Хожа Аҳмад Яссавий, Саъдий Шерозий, Абдураҳмон Жомий, Алишер Навоий каби барча улуғларимизнинг асарларида яхши хулқ, гўзал одоб эгалари мадҳ этилгани бежиз эмас.
 
Ёшларнинг маънавий баркамол, ахлоқан етук кишилар бўлиб улғайишларида одоб муҳим ўрин тутади. Гўзал ахлоқларни тамомига етказиш учун юборилган Пайғамбаримизни Аллоҳ таоло “Албатта, Сиз буюк хулқ узрадирсиз” (Қалам сураси, 4-оят), деб мадҳ этади.
 
Муҳаммад Содиқ Кошғарийнинг “Одоб ас-солиҳин” (Солиҳлар одоби) асари қўлимга тушиб қолди. Мутолаа қилдим, жуда ажойиб китоб экан.
 
Муқаддас динимиз таълимотлари асосида ҳар бир мўмин-мусулмон билиши зарур бўлган энг муҳим одоблар жамланган китобни табдил қилдик. Ўқувчига тушунарли бўлиши учун айрим ўринларда изоҳ ҳам бердик. Ахлоқ ойи Рамазонда бу китобни ўқувчиларга ҳам илиндик.
 
Илми ирфон арбобларига равшан ва очиқ, завқу ихлос соҳибларига маълум ва аёнки, яхшиларнинг суҳбати чинакам саодатга элтувчидир. Ёмонларнинг аралашуви эса бахтсизликка бошловчидир. Бунга ҳеч шак-шубҳа йўқ.
 
Яхшиларнинг суҳбати кўп ва хўб фойда беради. Фақат чиройли одоб шарти ила. Бас, модомики, саодат изловчи кишининг зоҳиру ботини одоб ва яхши хулқлар билан безанмаса, кўнгли тоза бўлмаса, истаган нарсаси унга фойда бермайди.
 
Маснавий:
 
Беадаб танҳо на худро дошт бад,
Балки оташ дар ҳама офоқ зад.
 
Яъни:
 
Адабсиз нафақат юзини қорага бўяр,
Балки бутун оламга ҳам ўт қўяр.
 
Бас, саодат истовчилар зоҳирий ва ботиний одобларни билиб, уларга амал қилишлари зарур. Токи улар ҳам ушбу йўлда маънавий фойдалар топиб, улуғларнинг мартабаларига эришсалар.
 
БИРИНЧИ БОБ
 
Биринчи боб изн сўраш, саломлашиш ва кўришиш, қўл бериб сўрашиш одобларини қамраб олган.
 
Биринчи фасл
 
Бир кишининг олдига ҳузурига, уйига кириш учун изн сўрашнинг беш одоби бор.
 
Биринчи одоб. Кимки бирор кишининг уйига киришни истаса, аввал у кишига эшик ортида туриб келганини билдиради. Яъни, эшикни оҳиста қоқади ёки томоғини қиради (йўталади).
 
Иккинчи одоб. Агар ичкаридан овоз чиқса, эшикнинг орқасидан салом бериб: “Ичкарига кирсам бўладими?” деб сўрайди. Уч марта шундай изн сўрайди. Ҳар изн сўрагандан сўнг тўрт ракат намоз ўқиш миқдорича кутиб туради.
 
Учинчи одоб. Агар уй эгаси уч маротабадан сўнг ҳам киришга изн бермаса ва овоз чиқармаса, ортига қайтиб кетади.
 
Тўртинчи одоб. Уй эгаси: “Кимсиз?” деб сўраса, отини, кимлигини айтиш керак. Аммо: “Мен дўстингизман ёки танишингизман” демаслик керак. Акс ҳолда, уй эгасида шубҳа уйғониши мумкин.
 
Бешинчи одоб. Агар уй эгаси унга ҳамроҳ бўлса ва уни уйига бошлаб келса, эшик олдига келганида кириш учун изн талаб қилинмайди.
 
Иккинчи фасл
 
Саломлашишнинг тўққиз одоб бор.
 
Биринчи одоб. Икки мўмин бир-бирига рўбарў келса, хоҳ ошно ва хоҳ ноошно бўлсин, бир-бирига салом беради. Салом бериш суннатдир. Жавоби, агар салом берилган бир киши бўлса, фарзи айндир. Агар кўп киши бўлса, фарзи кифоядир.
 
Иккинчи одоб. “Ассалому алайкум” деб салом бериш керак. “Ассалому алайка” ёки “Салом алайкум” демаслик лозим.
 
Учинчи одоб. Саломга алик олиш фарз. Алик олишда: “Ва алайкум ассалом” дейди. Саломга куттирмасдан алик олиш керак. Агар кечиктириб алик олинса ёки алик олаётганини салом берувчи эшитмаса, фарз соқит бўлмайди.
 
Агар икки киши бир-бирига биринчи бўлиш мақсадида салом берса, агар бири аввал, бири кейин воқе бўлса, алик олинган бўлади. Агар иккала салом ҳам бир пайтда воқе бўлса, алик ўрнига ўтмайди, ҳар қайси алоҳида алик олиши керак.
 
Тўртинчи одоб. Агар киши бир жамоа мўминларнинг олдига кирса, бир кишини хослаб (алоҳида ажратиб) салом бермайди. Балки барчага бирдай салом беради. Аммо кўчада ва бозорда бир кишини хослаб салом берса бўлади.
 
Агар жамоа бир кишига салом берса, ўша киши алик олишда жамоанинг ҳамма аъзоларини назарда тутиши керак. Агар улардан бирини хослаб алик олса, қолганларнинг саломига алик олинмаган ҳамда фарз соқит бўлмаган бўлади. Агар бир киши танишига бошқа кишидан салом айтиб юборса, хабарчи у кишининг саломини етказган заҳоти алик олиши вожибдир. Хабарчининг жавобини саломга қўшмаслик мустаҳабдир. “Ва алайка ва алайҳи, ва алайкумус салом” дейиш керак. Агар мактубда салом битилган бўлса, худди шу шаклда жавоб қайтариш лозим.
 
Бешинчи одоб. Салом бераётиб бошни қуйи қилмаслик керак. Қўл, кифт (елка) ёки бош билан ҳам ишора қилмайди. Агар шундай қилса, бу жуда хунук ҳолатдир.
 
Олтинчи одоб. Рўпарадаги киши эшитиши учун саломни баланд овозда бериш керак. Салом берувчига эшиттириб алик олиш керак. Агар кар кишига салом берилса, ҳам овоз чиқариш, ҳам қўл билан ишора қилиш зарур. Агар қўл билан ишора қилинмаса ва кар киши буни эшитмаса, унга жавоб лозим эмас. Агар кар киши салом берса, жавобда ҳам талаффуз, ҳам ишора қилинади. Агар гунг кишига салом берилса, у киши қўл билан ишора қилиб алик олса, фарз соқит бўлади. Агар гунг киши салом берса, тил билан алик олиниб, ишора ҳам қилинса, фарз соқит бўлади.
 
Еттинчи одоб. Ёши улуғ киши кичикка, отлиқ пиёдага, юриб кетаётган киши ўтирган кишига, озчилик кўпчиликка салом беради.
 
Саккизинчи одоб. Номаҳрам киши ёш, соҳибжамол аёлга салом бермайди, агар у аёл салом берса, алик олинмайди. Агар аёл соҳибжамол эмас, яъни кампир бўлса, салом берса бўлади. Агар у салом берса, алик олиш лозим.
 
Хотинига ва маҳрамлари (она, опа-сингил, амма-хола ва ҳоказо)га, улар ҳарчанд чиройли бўлса-да, салом бериш жоиздир. Улар ҳам алик олишлари шарт.
 
Агар бир киши нотаниш соҳибжамол аёллар жамоасига салом берса, зарари йўқ. Улар ҳам саломга алик олишади. Аёллар жамоаси бегона эркакка салом берса, у алик олади.
 
Тўққизинчи одоб. Ўн бир ҳолатдаги кишига салом бериш макруҳдир. 1) Ҳожатхонадаги кишига. 2) Жунуб кишига. 3) Ухлаётган кишига. 4) Ҳаммомда ювинаётган (жунуб) кишига. 5) Овқатланаётган кишига (агар оғзида таом бўлмаса, салом берилади. У ҳам алик олади). 6) Хутба ўқиётган имомга. 7) Азон ва иқомат айтаётган муаззинга. 8) Намоз ўқиётган кишига. 9) Қуръони карим ўқиётган кишига. 10) Дуо қилаётган кишига. 11) Эҳромга кирган, талбия айтаётган кишига.
 
Учинчи фасл
 
Мўминлар учрашувларида қўл бериб, икки кафт билан кўришишлари керак. Қўл учида кўришилмайди. Чунончи, “мусофаҳа” сўзи луғатда кафтларни бир-бирига теккизишни англатади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шунга буюрганлар. Кўришишга биринчи киришган киши то ҳамроҳи қўлини тортмагунча ўзи ҳам қўлини тортмаслиги керак. Кўришиш вақтида очиқюзли, табассумли бўлиш зарур.
 
Тўртинчи фасл
 
Қучоқлашиб кўришишнинг тўрт одоби бор. Биринчиси, сафардан қайтган киши яқинлари, қавм-қариндошлари билан қучоқлашиб кўришади. Ёш болаларнинг пешонасидан ўпиб, бошини силаб қўяди. Иккинчиси, муқим кишилар ҳар куни учрашадиган кишилари билан қучоқлашиб кўришмайди. Учинчиси, олим, солиҳ ва фазилатли кишилар билан қучоқлашиб кўришганда, уларнинг қўлини ўпиш жоиз. Тўртинчиси, улуғ шайхларга ҳам шундай эҳтиром кўрсатилади.
 
Иброҳимжон ИНОМОВ, 
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари
Мақолалар
Бошқа мақолалар
Мақолалар

Ўзбекистон ҳожиларининг Президент Шавкат Мирзиёевга Қурбон ҳайити муносабати билан йўллаган табриги

05.06.2025   19662   4 min.
Ўзбекистон ҳожиларининг Президент Шавкат Мирзиёевга Қурбон ҳайити муносабати билан йўллаган табриги

 

Ўзбекистон Республикаси Президенти

Шавкат Мирзиёев Жаноби Олийларига

 

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим

Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва баракотуҳ

Муҳтарам Президент Жаноби Олийлари!

 

Аллоҳ таолога беҳисоб шукрки, Сизнинг бевосита ташаббусларингиз ва саъй-ҳаракатларингиз билан ҳаж амалларини юқори савияда ташкил этишга муваффақ бўлмоқдамиз.

Бундай эътибор ва эҳтиромни биз ҳожилар чин юракдан ҳис этиб, яратилган барча қулайликлар учун Сизга чуқур миннатдорлик изҳор этамиз.

Ҳурматли Президент Сизни ва Сиз орқали юртдошларимизни ҳаж ибодатини адо этаётган ҳамюртларимиз номидан мусулмон уммати учун энг улуғ байрам – Қурбон ҳайити билан самимий муборакбод этамиз.

Биз, ўзбекистонлик ҳожилар шундай файзли кунлар учун шукроналар айтиб, Ҳақ таолодан жонажон юртимизга қут-барака, азиз халқимизга фаровонлик ва фарзандларимизга баркамоллик сўраб эзгу дуолар қилмоқдамиз.

Зеро, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам) “Дуоларнинг энг яхшиси арафа куни қилинган дуодир”, деб хушхабар берганлар.

Аллоҳ таолонинг байти жойлашган муқаддас заминда – Мино, Арафот каби муборак манзилларда улуғ амалларни ихлос ила бажармоқдамиз.

Сизни вақт ажратиб, муборак ҳаж зиёрати учун яратилган шароитлар ва саломатлигимиз ҳақида сўраганингиз ҳамда ҳар куни ҳолимиздан хабардор бўлиб турганингиз ибодат билан юрган биз ҳожиларни чексиз даражада мамнун этди.

Бундай эътибор ва эҳтиромни Саудия Арабистонининг мутасаддилари ҳам юқори баҳолаб, Сиз Жаноби Олийларига ҳурмат ва дуоларини изҳор этмоқдалар.

Муборак масканларда ҳар бир зиёратчи Сизнинг ғамхўрлигингизни юракдан ҳис қилиб, кўзларида ёш билан дуолар қилаётганини алоҳида айтиб ўтмоқчиман.

Сизга айтадиган яна бир хабаримиз, Саудия Арабистонида бўлиб турган юртимизнинг диний соҳа вакиллари ҳамда зиёратчилари томонидан мавсум давомида Қуръони карим 10 минг маротаба хатм қилиниб, юртимизга тинчлик, халқимизга фаровонлик тилаб дуолар қилинди.

Ҳурматли Президент, Сиз яратиб берган имкониятлардан руҳланиб, ўзбекистонлик ҳожилар юртга қайтганимиздан кейин “Янги Ўзбекистоннинг тинчлик ва маънавият тарғиботчилари” деган эзгу ташаббусни бир овоздан илгари суриб, Учинчи ренессанс яратувчиларини тарбиялашда Сизга кўмакчи бўлмоқчимиз.

Сиз бошчилигингизда юртимизда тинчликни мустаҳкамлаш, халқимизнинг маънавиятни юксалтириш, айниқса ёшларнинг сифатли таълим олиши, касб-ҳунар эгаллаши, керак бўлса дунёни эгаллаши каби масалалар энг устувор вазифага айланди.

Шундай экан, биз ҳожилар юртимизга қайтгач, қуйидаги ишларни амалга оширмоқчимиз:

– она-Ватанимиз тараққиётига холис хизмат қилиш, маҳаллаларда тинчлик ва бирдамликни мустаҳкамлаш, аҳоли орасида тинчлик-осойишталикни қадрига етиш, халқимизни маънан юксалтириш, жамиятдаги ислоҳотларга дахлдорлик ҳиссини ошириш кабиларга тарғиб этиш;

– китобхонлик маданиятини юксалтириш, илмни қадрлаш ва илм-маърифатга ҳомийликда намуна бўлиш;

– тўйлар, оилавий тадбирлар ва маросимларда меъёрийликка амал қилган ҳолда камхарж ва ихчам ўтказишда бош-қош бўлиш;

– кийинишда ва муомалада оддийлик ва камтаринликка амал қилиш, дабдабабозлик, исрофгарчилик, маишатбозлик каби иллатлардан йироқ бўлишни тарғиб қилиш;

– ёшларни муваффақиятларга фақат ўқиб-ўрганиб, илм билан эришиш мумкинлигини ўргатиш;

– устозлар, ўқитувчи ва мураббийларга доимо эҳтиром кўрсатиш, уларни моддий қўллаб-қувватлаш ишларига кўмак бериш;

– маҳаллалардаги нотинч оилалар, шу жумладан тарбиясида муаммоси бор ёшлар ўртасида тушунтириш ишларини олиб бориш;

– ҳудудлардаги мактабларнинг таъмирга муҳтож қисмини жорий таъмирлаш ишларига кўмаклашиш;

– хайрия, меҳр-мурувват ва ёрдам кўрсатиш ишларини кўпайтириш.

Барча ҳожиларимиз юртимизга қайтгандан сўнг ушбу ташаббусларни қатъий амалга оширишга ваъда берамиз.

Зеро, жонажон Ватанимиз келажаги, халқимиз фаровонлиги ва юртимиз шону шуҳрати Сиз айтганингиздек ёшларимиз қўлидадир. Улар эртага Ўзбекистонни янада кучли, юксак тараққий этган давлатга айлантириш учун ўзларининг бор билими, иқтидори ва куч-ғайратини сафарбар қилса, кўзлаган барча эзгу мақсадларимизга, албатта эришамиз.

Юсуф Хос Ҳожиб бобомиз айтганларидек:

“Заковат бор жойда улуғлик бўлади,

Билим бор жойда буюклик бўлади”.

 

 

Ҳурматли Президент Жаноби Олийлари!

 

Биз, 15 минг ҳожи дуолар ижобат бўладиган Арафотда туриб, Аллоҳ таолодан Сизга мустаҳкам соғлик, узоқ умр ва улкан муваффақиятлар тилаб, олиб бораётган барча ишларингизда мададкор бўлишини сўраб илтижолар қиляпмиз.

Аллоҳ таоло бутун дунё мўмин-мусулмонларига Қурбон ҳайитини муборак айласин, тинчлик-хотиржамлик ато этсин, ибодатларимизни Ўз даргоҳида ҳусни қабул айласин, она Ватанимизни обод, халқимиз ҳаётини янада фаровон қилсин!

Қурбон ҳайити муборак бўлсин!

 

Ҳурмат ва камоли эҳтиром ила,

 

Ўзбекистон ҳожилари,

Макка шаҳри Арафот водийси,

2025 йил 5 июнь

Мақолалар