21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
Аллоҳ таоло Ўз каломи Қуръони каримнинг Қалам сураси 4- оятида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни мақтаб шундай марҳамат қилади:
“Албатта, сен буюк хулқ узрасан”.
Уламоларнинг таъкидлашларича инсон ҳаёти давомида кўплаб муаммолар ва одамлар билан ўзаро низоларга боришининг энг катта сабаби бу – ахлоқида кўплаб нуқсонлар борлигидадир.
Бугунги замонавий илм-фан тадқиқотлари ҳам бу фикрни қўллаб қувватламоқда.
Яқинда АҚШнинг Шимолий Каролина Дюк университети тиббиёт маркази профессори Свитен Бойл ўзининг кўп йиллик илмий изланишлари натижасини эълон қилди: “Биз феъл-атвор (ахлоқ) соғлиққа таъсир кўрсатишини илмий жиҳатдан асосладик ва бу таъсирнинг даражасини ҳам тўлалигича англадик” – дейди профессор.
Унга кўра, узоқ яшаш учун одам салбий иллатлардан воз кечмоғи, атрофидагиларга кўпроқ яхшилик қилмоғи лозим экан. Профессор бугун узоқ йиллик тадқиқотлар натижасида аниқлаган маълумотлар динимизда бундан бир ярим минг йил аввал таъкидлаб ўтилган.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким умрининг узайишини, ризқининг зиёда бўлишини истаса, ота-онасига яхшилик ва қариндошларига силаи раҳм қилсин”, дедилар”
Хўш, қандай сабаблар инсонни аста-секинлик билан таназзулга олиб келади?
1-САБАБ. Салбий муносабат. Ҳаётга ва атрофдагиларга салбий муносабатда бўлиш – яширин душманлик ҳисси билан яшаш, дегани. Бундай одамлар бошқаларни ёқтирмайди. Доимо яқинлари уларга нотўғри муносабатда бўлаётганидан нолийди. Аслида бундай одамларнинг ўзи атрофдагиларга нисбатан янглиш муносабатда яшайди! Натижада юрак, қон-томир, қандли диабет касалликларига чалиниш мумкин. Асабийлашиш оқибатида иммун тизимида салбий ўзгаришлар юз беради.
Аввало, қандай вазият бўлишидан қатъий назар бу дунёда барча нарса ўткинчи эканлигини АНГЛАБ яшаш лозим. Имом Ғаззолий таъкидлаганларидек: “Биз билан нима рўй бермасин у албатта ўтиб кетади”.
2-САБАБ. Мақсадсизлик. Яшашдан мақсад бўлмаса, умр қисқа бўлади. Яшашдан маъни йўқ, деб ўйлаган одамлардан кўра, мақсад сари интилувчанларнинг иммун тизими ва юраги бақувват бўлади. Уларнинг саломатлигига даромадининг миқдори ҳам, одамларнинг салбий муносабати ҳам таъсир қилмайди. “Ҳаётдан мақсад сари фойдаланиш лозим” – дейди Бойл. “Акс ҳолда, қисқа умр кўриш эҳтимоли кучаяди. Аввалига интеллектуал, кейин эса жисмоний ўлим юз беради. Мақсадсиз яшаш – ақлнинг заифлашувига олиб келади. Руҳий касалликларнинг ривожланиш эҳтимоли 50 %га ошади. Демак, нима учун яшаётганингизни дарҳол аниқланг!
Фазилатли Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари, инсоннинг бу дунёда яшашдан мақсади нима деган саволга қуйидагича жавоб қилган эканлар: “Яшашдан мақсад, Аллоҳ таолога бўлган иймоннинг ер юзида қарор топишига ҳисса қўшиш. Аллоҳ таолонинг айтганини қилиб, қайтарганидан қайтиш. Ушбу ҳар бир инсон учун шараф бўлган ишларни амалга ошириб икки дунёнинг саодатига эришиш”.
3-САБАБ. Жиззакилик. Жиззаки, айниқса арзимаган сабаб туфайли кўп асабийлашадиганлар, доимо жазавага тушадиганлар ўзларини “еб битиришади”. Шунинг учун тинчланиш даркор! Унутманг асабларнинг тикланиши учун 10 йил керак бўлар экан.
Бир киши Пайғамбар алайҳиссаломдан насиҳат сўради: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга насиҳат қилиб ушбу оятни ўқидилар: “Авф-марҳаматли бўлинг, яхшиликка буюринг ва жоҳиллардан юз ўгиринг”. (Аъроф, 199).
Жиззакилик ҳам жоҳилликнинг бир тури.
4-САБАБ. Тартибсизлик. Иш столингиз, автомобиль салонингиз, хонангиз доимо бетартибми? Кўп кеч қоласизми? 9000 киши иштирокида ўтказилган 20 дан ортиқ илмий тадқиқотлар натижаси тартибсизлик – умрни қисқартиради, деган хулосани берди.
Тартиб динимиз биздан талаб этадиган асосий омиллардан биридир. Биз барча нарсани тартиб вва интизом билан бажаришга чақирилганмиз. Ҳатто, намозни ҳам тартиб билан адо этамиз.
Зеро, Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ бирортангиз бирор ишни қилганда уни пухта қилишини яхши кўради”, деганлар (Абу Яъло ривояти, “Мажмаъу-з-завоид”; Суютий, “Ал-жомеъ ас-сағир”).
Қолаверса тартиб бор жойда поклик бўлади, поклик эса ИСЛОМнинг устунларидандир.
5-САБАБ. Тушкунлик. Узоқ давом этган стресс, қаттиқ ҳаяжон умрни қисқартиради. Қон босимининг кўтарилиши, юракнинг тез-тез безовта бўлиши, сурункали шамоллаш – тушкунлик аломатлари. Бирор мусибат етганда ёки яқинингиз ўлганидан кейин тақдирга тан бермасдан, тушкун ҳолатда асабийлашиш саломатлик учун жиддий зарар. Ғам-қайғуларни унутиш керак!
Одатда ғам-қайғу ва тушкунлик Аллоҳнинг қадарига рози бўлмасликдан, ношукрликдан келиб чиқади. Агар биз Аллоҳнинг неъматларига шукр қилсак, Қуроъни каримда “Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта, (уларни янада) зиёда қилурман” дея вада қилинганидек, яна ҳам зиёда бўлади. Аксинча, ношукрлик қилиб, итоатсизлик ила, қайтариқларидан қайтмасак, оятнинг давомида марҳамат қиладики: “Борди-ю, ношукрлик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттиқдир” (Иброҳим, 7).
Тиб илмининг улуғ устозларидан бўлган ватандошимиз Абу Али ибн Сино ҳазратлари ҳам ушбу оятдан шундай хулоса қилган: “Инсондаги кўплаб дардлар руҳий мувозанатнинг бузилишидан келиб чиқади. Руҳий мувозанат эса аксарият ҳолда ношукрлик туфайли бузилади”.
6-САБАБ. Дам олмаслик. Дам олмаслик, шу жумладан, таътилга чиқмасдан ишлаш, тинимсиз равишда компьютер қаршисида ўтириш зиён! Шунинг учун, ҳафтада биир кун, йилда бир бор берилган таътилда бир ой тўлиқ дам олинг! Табиат қўйнида кўпроқ вақт ўтказинг.
Аллоҳ таоло Бақара сурасида бундай деб марҳамат қилади:
“Аллоҳ ҳеч бир жонга имкониятидан ташқари нарса юкламас” (286-оят).
Аллоҳ таоло биз бандаларига раҳм-шафқат ва меҳр билан вазифа юклаганда, биз ҳам танамизга раҳм қилайлик. Уни то тугаб, яроқсиз ҳолатга келгунга қадар қийнаб ишлатмайлик. Базан жамиятда кимларгадир ёқиш мақсадида тинимсиз “меҳнат” қилиб, қолганларни ҳам шунга тарғиб этаётган, “озгина дам олинг” десангиз “қабрда дам оламиз” дейдиганлар ҳам учраб туради. Бундайларга ҳам уламолар дам олишни маслаҳат бериб: қабрда дам олинмаслигини, у ерда Аллоҳ таоло берган неъматларнинг жавобини бериб, маҳлум ҳолатда ётишини шунингдек, тана ҳам инсонга омонат берилганлигини таъкидлашган.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг олдиларига кирганларида, ҳузурларида бир аёл бор эди. У зот:
“Бу аёл ким?” – дедилар.
“Фалона”, дея унинг намози ҳақида гапира кетдилар.
“Бас! Сизлар тоқатингиз етадиган нарсани лозим тутинглар. Аллоҳга қасамки, сиз малол олмагунингизча Аллоҳга малол келмайди. Диннинг Аллоҳга маҳбуби, соҳиби унда бардавом бўлганидир”, – дедилар”.
7-САБАБ. Ёлғон ва хиёнат. Кўп ёлғон гапирадиганларнинг ошқозон ости бези ва юрак қон томир тизимида жиддий муаммолар вужудга келар экан. Шунингдек хиёнат қиладиганларда сурункали касалликлар ва хавфли дардлар ривожланиш эҳтимоли кўпроқ бўлар экан.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб: “Мўмин киши табиатида ҳар бир хислат бўлса ҳам, лекин хиёнат ва ёлғончилик бўлмайди”.
Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади
Шукуҳ
Мамлакатимизда муборак Қурбон ҳайитини кўтаринки кайфиятда нишонлаш яхши анъанага айланган. Байрам кунлари юртимизда меҳр-оқибат, инсонпарварлик, шукроналик, саховат ва бағрикенглик каби халқимизга хос эзгу фазилатлар янада ёрқин намоён бўлади.
Ушбу муборак айёмда қариндош-уруғлар, яқинлар, ёлғиз кексалар ҳолидан хабар олинади, кўмакка муҳтож инсонларга ёрдам берилади, қисқача айтганда, жамиятда бирдамлик ва аҳиллик муҳити яна ҳам мустаҳкамланади.
Кези келганда, бугун мамлакатимиз янги тараққиёт босқичига чиққанини, барча соҳалар қатори диний-маърифий жабҳада ҳам кўплаб ислоҳотлар амалга оширилаётганини, ютуқларга эришилаётганини алоҳида қайд этиш лозим.
Янги Ўзбекистондаги бу муваффақиятлар замирида фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқларини таъминлаш борасидаги янгилик ва енгилликларни алоҳида қайд этиш, хусусан, икки муҳим ҳужжатни эслаб ўтиш лозим.
Биринчиси — “Ўзбекистон Республикасида фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш ва диний соҳадаги давлат сиёсати концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги Қонун, иккинчиси — Президентимизнинг “Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони. Ушбу икки муҳим ҳужжат том маънода диний-маърифий соҳа самарадорлигини янги босқичга олиб чиқишнинг мустаҳкам ҳуқуқий асоси бўлди.
Фармонга асосан, кўҳна Бухорода Баҳоуддин Нақшбанд илмий-тадқиқот маркази ташкил этилди. Бу халқимиз, хусусан, диний-маърифий соҳа вакиллари учун катта хушхабардир. Ушбу марказ том маънода буюк аждодимиз Баҳоуддин Нақшбанд ва нақшбандийлик тариқати алломаларининг юксак инсонпарварлик ғояларини илмий асосда ўрганиш, ёш авлодни бағрикенглик ҳамда ўзаро ҳурмат руҳида тарбиялашда муҳим ўрин тутади. Шунингдек, тасаввуф таълимоти тарихи ва унинг бугунги кундаги аҳамиятини илмий тадқиқ этиш, “Етти пир” алломалари ва азиз авлиёларнинг бой илмий-маънавий меросини халқаро майдонда кенг тарғиб қилиш каби асосий вазифаларни бажаради. Нақшбандийлик таълимотининг эзгу ғояларини тадқиқ этиш учун илмий-назарий ва услубий масалаларга бағишланган анжуман, конференция, кўргазма, семинар-тренинг, танловлар ҳамда бошқа маданий-маърифий тадбирлар ташкил этади. Тасаввуф таълимотининг илмий асосланган ғояларини тарғиб қилади ва сохта тариқатчиликнинг олдини олиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқади.
Сирасини айтганда, ушбу марказ ҳам Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказлари ҳамда Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази сингари учинчи Ренессансни қарор топтириш йўлидаги яна бир мустаҳкам илм ва ақл маркази бўлади, албатта.
Шу ўринда, Ўзбекистон Президентининг Қурбон ҳайити муносабати билан йўллаган табригида таъкидланганидек, буюк тарихимиз ва маданиятимиз дурдоналарини, машҳур алломаларимизнинг бой меросини тўплаш ва кенг тарғиб этишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Жумладан, кўҳна Шарқ мўъжизаси — Самарқанд шаҳри 2025 йилда Ислом маданияти пойтахти, деб эълон қилинди, улуғ ватандошимиз Имом Мотуридийнинг 1155 йиллик таваллуд санаси юртимиз бўйлаб кенг нишонланмоқда.
Пойтахтимизда бунёд этилаётган Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий-маънавий йўналишдаги улкан ва ноёб лойиҳа сифатида эл-юртимиз ҳамда халқаро жамоатчиликда катта қизиқиш уйғотмоқда. Бу муаззам маскан кўп минг йиллик қадимий тарихимиз, бой ва бетакрор миллий маданиятимизнинг ёрқин тимсоли сифатида янги Ўзбекистон ҳаётидаги ғоят муҳим воқеага айланажак, албатта.
Шукрки, мақтансак арзийдиган бу каби хушхабар ва янгиликлар бисёр. Айниқса, айни ҳайит кунларида бу юртдошларимиз кайфиятини янада кўтариши, байрамга ўзгача шукуҳ қўшиши муқаррар.
Кези келганда айтиш жоизки, муборак Қурбон ҳайитининг аҳамияти янги Ўзбекистонда ижтимоий давлат барпо этиш жараёнлари ҳал қилувчи босқичга кираётган бугунги шароитда тобора ортиб бормоқда. Бу муборак кунда яқинлар билан кўришиш, узоқлашган дўстлар билан ярашиш, қариндош-уруғларга зиёратга бориш — барчаси меҳр-оқибат ва инсонлар ўртасидаги узвий алоқаларни мустаҳкамлайди.
Ҳайит фақат байрамгина эмас, балки минг йиллар давомида шаклланган қадриятларимиз тараннуми ҳисобланади. Одатда ушбу айёмда ҳамма бир-бирини байрам билан самимий муборакбод этади, қурбонликлар қилинади. Қурбонлик гўштидан ва таомидан эҳтиёжманд, кам таъминланган инсонлар, турли миллат ва дин вакилларига улашилади. Бу, ўз навбатида, сахийлик, шукроналик, жамиятдаги тенгликни таъминлашга қаратилган улкан ибрат ҳамда муҳтожлар, етим-есирлар ва эътиборга муҳтож инсонлар ҳақида қайғуришнинг амалий ифодаси, қолаверса, ўзаро меҳр-оқибат ришталарининг янада мустаҳкамланишига сабаб бўлади.
Ҳайит айёмингиз муборак бўлсин!
Ҳомиджон ИШМАТБЕКОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 