26 Июл, 2025, 1 Сафар, 1447
26 Июл, 2025, 1 Сафар, 1447
بسم الله الرحمن الرحيم
الحَمْدُ للهِ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ وَجَعَلَهُ أُسْوَةً حَسَنَةً لِلْمُؤْمِنِيْنَ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى نَبِيِّنَا الرَّؤُوفِ بِالْمُؤْمِنِيْنَ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ
МАВЛИДУН НАБИЙ МУБОРАК!
Муҳтарам жамоат! Аллоҳ таолонинг ҳабиби, сарвари коинот, оламларга раҳмат қилиб юборилган суюкли Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо саллаллоҳу алайҳи васалламнинг таваллуд ойлари барчамизга муборак бўлсин! Маълумки, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам милодий 571 йили Рабиул аввал ойининг 12 куни Маккаи Мукаррамада Қурайш қабиласида таваллуд топганлар. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам – пайғамбар ва расулларнинг охиргиси, Ҳавзи кавсар соҳиби, умматлари жаннат аҳлининг учдан бир қисмини ташкил қиладиган Зотдирлар. Ҳатто пайғамбарлар ҳам У Зотга уммат бўлишни орзу қилганлар.
Дарҳақиқат, Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам – пайғамбарларнинг энг улуғи ва хотималовчиси, бутун оламга раҳмат қилиб юборган элчи, инсоният фахри, одамларнин энг яхшиси, энг яхши хулқлиси ва комилидирлар. Аллоҳ таоло Ўз Расулига хитоб қилиб, уни бутун оламга раҳмат элчиси эканини тасдиқлаб, Қуръони каримда бундай деган:
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ
яъни: “(Эй, Муҳаммад!) Биз Сизни (бутун) оламларга айни раҳмат қилиб юборганмиз” (Анбиё сураси 107-оят).
Оятдаги “раҳмат” жуда кенг маънони англатади. Уларни билиш учун Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг одоб-ахлоқлари, сийрат ва шамоиллари, шариатларининг бағрикенглиги, ғайридинларга ҳам зулмни раво кўрмаслиги, меҳр-оқибат, эзгулик каби фазилатлар манбаи эканидан хабардор бўлиш зарур.
(Имом-хатиблар мавъизанинг мана шу ўрнида ўз сўзи, аниқ мисоллар, ривоятлар билан Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари ва ахлоқлари ҳақида гапириб берадилар...).
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг мартабалари сабабли ўтган барча пайғамбар ва расуллар Қиёмат куни Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг байроқлари остида бўладилар. Бу ҳақда ҳадиси шарифда шундай дейилган:
أَنَا سَيِّدُ وَلَدِ آدَمَ يَوْمَ القِيَامَةِ وَلَا فَخْرَ، وَبِيَدِي لِوَاءُ الحَمْدِ وَلَا فَخْرَ، وَمَا مِنْ نَبِيٍّ يَوْمَئِذٍ آدَمُ فَمَنْ سِوَاهُ إِلَّا تَحْتَ لِوَائِي
(رواه الإمام أحمد والإمام الترمذي عن أبي سَعِيدٍ رضي الله عنه)
яъни: “Қиёмат куни мен – Одам фарзандининг саййидиман ва фахрланиш эмас-ку, қўлимда ҳамд байроғи бўладир. Ўша кунда ҳеч бир набий йўқки, Одам(алайҳиссалом) ҳам, бошқа ҳам менинг байроғим остида бўлади” (Имом Термизий ва Имом Аҳмад ривоятлари).
Биринчи бўлиб қабрдан чиқадиган ва биринчи бўлиб шафоат қилишни бошлайдиган Зот ҳам жаноб Пайғамбаримиз алайҳиссалом бўладилар. Бу ҳақда шундай деганлар:
أَنَا سَيِّدُ وَلَدِ آدَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَأَوَّلُ مَنْ يَنْشَقُّ عَنْهُ الْقَبْرُ، وَأَوَّلُ شَافِعٍ وَأَوَّلُ مُشَفَّعٍ
(رواه الإمامُ مسلمٌ عن أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه)
яъни: “Қиёмат куни мен – Одам фарзандининг саййидиман. Қабрдан биринчи чиқадиган шахсман. Биринчи шафоат қилувчиман. Биринчи шафоати қабул қилинувчиман” (Имом Муслим ривоятлари).
Ҳурматли азизлар! Аллоҳ таолога беадад ва беҳисоб ҳамду санолар бўлсинки, сизу бизни мана шундай улуғ Зотнинг уммати қилди.
Саҳобаи киромлар Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг юксак мартабалари ва улуғликларини яхши билганликлари учун ҳам У Зотга муносиб муомала ва муносабатда бўлиб, қаттиқ муҳаббат қўйганлар.
Тарихдан маълумки, Макка мушриклари элчиси Урва ибн Масъуд ас-Сақафий Ҳудайбия сулҳи куни саҳобаларнинг Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган муносабатларини, У Зотни қандай ҳурмат-эҳтиром қилишларини диққат билан кузатгач ва қавмига қайтиб боргач шундай деди:
وَاللهِ لَقَدْ وَفَدْتُ عَلَى الْمُلُوكِ عَلَى قَيْصَرَ وَكِسْرَى وَالنَّجَاشِي فَوَاللهِ مَا رَأَيْتُ مَلِكًا يُعَظِّمُهُ أَصْحَابُهُ مَا يُعَظِّمُ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ مُحَمَّدًا،... وَإِذَا أَمَرَهُمْ أَمْرًا اِبْتَدَرُوا أمْرَهُ، وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ، وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفِضُوا أَصْوَاتَهُمْ عَنْهُ، وَمَا يُحِدُّونَ النَّظَرَ إِلَيْهِ تَعْظِيْمًا لَهُ
яъни: “(Эй қавмим), қасамки, мен кўп подшоҳлар, жумладан, Қайсар, Кисро ва Нажоший ҳузурида бўлганман. Аллоҳга қасамки, бирон-бир подшоҳнинг аёнлари Муҳаммаднинг асҳоби Уни улуғлаганидек улуғлаганини кўрмаганман... Агар бир ишга буюрса, уни адо этишга шошилишади. У гапирса, овозларини чиқармай, жим қулоқ солишади. Уни ҳурмат қилганларидан юзига тик боқишмайди” (Шу мазмундаги ҳадисни Имом Бухорий ривоят қилганлар).
Бир киши Набий саллаллоҳу алайҳи васаламнинг ҳузурларига келиб: “Қиёмат қачон бўлади?” – деб сўради. Шунда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалам унга:
"مَاذَا أَعْدَدْتَ لَهَا؟" قَالَ: لاَ شَيْءَ، إِلاَّ أَنِّي أُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ صَلَّى اللهُ عليه وَسَلَّمَ، فَقَالَ: "أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ
(رواه الإمامُ البخاري والإمامُ مسلمٌ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عنه)
яъни: “Қиёмат учун нима тайёрлагансиз ўзи?” – дедилар. У “Ҳеч нарса. Лекин мен Аллоҳ ва Унинг Расулини яхши кўраман”, – деди. Шунда Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сиз ўзингиз яхши кўрганлар билан бирга бўласиз!”, – дедилар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаламнинг ходимларидан бўлмиш Савбон разияллоҳу анҳу бир куни Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ҳузурларига ранги ўзгарган, хафа ҳолида келди. Шунда Расулуллоҳ унга: “Сизга нима бўлди?” – дедилар. Савбон разияллоҳу анҳу: “Ё Расулуллоҳ, менда ҳеч қандай беморлик ва оғриқ йўқ, лекин бироз Сизни кўрмасам соғиниб, оғир аҳволга тушаман. Ё Расулуллоҳ! Кейин Сизни жаннатдаги мақомингизни ўйладим. Сиз пайғамбарлар билан энг олий мартабада турасиз. Мен жаннатга кирган тақдиримда ҳам паст мартабада бўламан. Мабодо жаннатга кира олмасам, Сизни абадул-абад кўра олмайман. Шундан ғамгинман, ё Расулуллоҳ!” – деди. Шунда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бирор нарса демай, жим қолдилар. Бир оздан сўнг қуйидаги ояти карима нозил бўлди:
وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ
وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا. ذَلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ عَلِيمًا
яъни: “Кимда-ким Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат этса, айнан ўшалар Аллоҳнинг инъомига эришган зотлар, яъни пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳ кишилар билан биргадирлар. Улар ҳамроҳ сифатида нақадар гўзалдир! Бу Аллоҳдан (бўлган) фазлдир. Аллоҳ етарли (даражада) билимдондир” (Нисо сураси 69-70 оятлар).
Оятдаги “Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат этса” дегани – динимиз кўрсатмаларига амал қилса, деганидир. Демак, шариатда буюрилган амалларни бажариб, қайтариқлардан қайтиш – Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат қилиш ҳисобланади. Бундай кишига Қиёмат куни пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳ қишилар билан бирга бўлишдек мартаба ато этилади.
Қайси бир мусулмон Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаламни чин дилдан яхши кўрса, албатта жаннатда У Зот билан ҳамроҳ бўлиш бахтига муяссар бўлади. Уламоларимиз кишининг Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган муҳаббати қанчалик чин эканлигига бир нечта амаллар далолат қилади, деганлар. Қуйида улардан энг зарурларини келтирамиз:
Пайғамбаримиз алайҳиссаломга салавот айтишни Аллоҳ таоло Қуръони каримда биз умматларга буюриб, шундай деган:
إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا
яъни: “Албатта, Аллоҳ ва Унинг фаришталари Пайғамбарга салавот айтурлар. Эй, мўминлар! (Сизлар ҳам) унга салавот ва салом айтингиз!” (Аҳзоб сураси 56-оят).
“Умматим!” деб яшаган суюкли Пайғамбаримиз алайҳиссаломга Аллоҳ таоло ва фаришталар салавот айтиб турганда, биз айтмасак, умматлик вазифамизни гўзал ҳолатда адо қилган бўлмаймиз. Қолаверса, салавот айтиш жуда савобли амал ҳисобланиб, ҳадисларда ҳам унга тарғиботлар бисёрдир. Жумладан, ҳадиси шарифда салавотнинг фазилати ҳақида шундай дейилган:
مَنْ صَلَّى عَلَيَّ صَلَاةً وَاحِدَةً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ عَشْرَ صَلَوَاتٍ وَحُطَّتْ عَنْهُ عَشْرُ خَطِيئَاتٍ وَرُفِعَتْ لَهُ عَشْرُ دَرَجَاتٍ
(رواه الإمامُ أحمدُ والإمامُ النسائي عن أنسٍ رَضِيَ الله عنه)
яъни: “Ким менга бир марта салавот айтса, Аллоҳ унга ўн марта раҳмат йўллайди. Унинг ўнта гуноҳи ўчирилади. Ўн даража мартабаси кўтарилади” (Имом Аҳмад ва Имом Насоий ривоятлари). Яна бир ҳадиси шарифда шундай марҳамат қилинган:
مَنْ صَلَّى عَلَيَّ حِيْنَ يُصْبِحُ عَشْرًا، وَحِيْنَ يُمْسِيْ عَشْرًا، أَدْرَكَتْهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ
(رواه الإمامُ الطبراني عن أبي الدرداء رَضِيَ الله عنه)
яъни: “Ким менга эрталаб ўн марта, кечқурун ўн марта салавот айтса, Қиёмат куни мен уни шафоат қиламан” (Имом Табароний ривоятлари).
Демак, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаламга бўлган муҳаббатларимизни исботлаб, доимо имкон қадар салавот айтиб юришга одатланишимиз мақсадга мувофиқдир. Ҳеч бўлмаганда энг қисқа салавотларни турган ва юрганимизда айтишимиз керак. Энг қисқа салавотлар:
اَللَّهُمَّ صَلِّى وَسَلِّمْ عَلَى نَبِيِّنَا مُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمْ
Ҳар биримиз Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг сийратлари ва ҳаётларини янада кенгроқ ўрганиб, барча иш ва амалимизда У Зотга эргашиш, У Зотнинг хулқларига мувофиқ ҳаёт кечиришимиз керак. Чунки, қанча Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратларини ўргансак, ўз-ўзидан У Зотга бўлган муҳаббатимиз яна ҳам ортади. Шу билан бирга шариатимизнинг баъзи ҳукмларини янада яхшироқ англаймиз.
(Имом-хатиблар мавъизанинг мана шу ўрнида ўз сўзи, аниқ мисоллар, ривоятлар билан Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари ва ахлоқлари ҳақида гапириб берадилар...).
Шундай экан, бу улуғ ойни ғанимат билиб, ота-оналар фарзандлари билан китобхонликларни ташкил қилсалар, айни муддао ва муҳаббатнинг бир нишонаси бўлади. Беадад шукрлар бўлсинки, ҳозирги кунда китоб дўконларида юртимиз уламолари томонидан ёзилган Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг тарихларига доир, ўзбек тилидаги адабиётлар етарлича мавжуд. Фақат ундан фойдаланишимиз керак, холос.
Маълумки, бу улуғ ойда юртимизда мавлуд маросимлари ўтказилади. Мусулмон оммаси тақрибан минг йиллардан буён бу хайрли маросимни ўтказиб келмоқдалар. Мавлуд маросимида Қуръон тиловат қилиниб, саловотлар айтилади. Пайғамбаримизнинг ота-боболари, насл-насаблари, туғилишлари, хулқ-атворлари ва ҳаётлари ҳақида назм ва қасидалар ўқилади. Бу эзгу иш – Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг сийратларини ўрганишга яна бир туртки бўлади.
Мавлуд маросимини ўтказиш фазилатлари ва асослари ҳақида бир қанча далиллар мавжуд бўлиб, улардан фақат биттасини эътиборингизга ҳавола қиламиз:
“Мажмуатул фатово” китобида Абдулҳай Лакнавий ҳазратлари мавлид ўқишга далил келтириб шундай деганлар: “Пайғамбаримиз даврларида яшаб ижод қилган шоир Ҳассон разияллоҳу анҳуга Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Ўзларининг мадҳлари битилган байтларини ўқитганлари мавлид ўқишга далил бўлади. Чунки, унинг қасидаларида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифатлари, мўъжизалари, насл-насаблари, туғилишлари борасида сўз юритилган эди. Шу ерда таъкидлаш лозимки, буюк саҳоба ва шоир Ҳассон разияллоҳу анҳу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан кейин ҳам одамлар тўпланган жойларда, хусусан, масжидда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам қурдирган минбарда туриб, ўз қасидаларини одамларга ўқиб берганлар. Бу борада саҳиҳ ҳадис тўпламларидаги далиллар етарлидир. Мавлид ўқишнинг мустаҳаб ва мандуб амал эканига Ҳазрати Билол разияллоҳу анҳунинг ўша даврда кўчаларда ва бозорларда одамларни тўплаб, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламни зикр қилиб, айтиб бериб юрганларини ҳам далил сифатида келтириш ҳам мумкин”.
Одатда инсонлар ўз миллати, юрти инсонлари учун кўп яхши ишлар қилган, одамларга фақат фойда келтириб, жамият равнақига ҳисса қўшган давлат арбоблари, юрт қаҳрамонлари, саркардаларнинг туғилган кунларини нишонлашни одат қилиб оладилар. Бунда ўша инсоннинг шу юрт тақдирига битилганидан қувониш, у сабаб юз берган яхшиликларни эслаш, қадрига етиш каби мақсадлар кўзланади.
Энди бир ўйлаб кўрайлик, бутун оламларга раҳмат ўлароқ юборилган, арабу ажам, руму форснинг ҳидоятига сабаб бўлган, Аллоҳ таоло бутун инсониятни жаҳолатдан қутқарилишига восита қилган Зот – Пайғамбар, Ислоҳотчи, Раҳбар, Тақводорлар имоми, Меҳрибон эр, Раҳимдил ота, Буюк муаллим, Инсоният тарбиячиси, Юксак хулқлар ва камтарлик тимсоли бўлган, Аллоҳ таолонинг Ўзи “буюк хулқ узрадирсиз!” деб мақтаган Зотнинг туғилган кунидан шодланиш, бу кунни салавоту салом билан ўтказиш, ўз Шафоатчиси, Пайғамбари, Йўлбошчиси бўлган Энг комил инсонни мўминларга танитиш, Аллоҳ унда жамлаган гўзал сифат ва хулқларини эслатиб, уларни мазкур хулқлар билан зийнатланишга чақириш –наҳотки жиноят, ножоиз ва мўминни адаштирадиган амал бўлса?!
Қайси соғлом ақл, Расулуллоҳга муҳаббатни даъво қиладиган қайси қалб буни ҳазм қила олади?! Ахир хориждаги бир ҳовуч эсипастларнинг алжирашига учиб, мавлид ҳақида бу каби пуч даъволарни кўтариб юрган кишилар шу ишлари билан шайтонни қувонтирмаяптиларми?! Бутун уммат минг йиллар давомида гўзал суратда қилиб келган мандуб амални “ҳаром” деб эълон қилиб, мусулмонларнинг ўртасидаги ихтилоф, жанжал ва дилхираликлардан бошқа нимага эришдилар?!
Энг ачинарлиси шундаки, мавлидни бидъат, мазҳабни залолат деб айюҳаннос соладиган ўша жоҳиллар мусулмонлар орасига кириб, ўзини-ўзи портлатишни “шаҳидлик” деб талқин этадилар. Куни кеча тинч бўлиб турган юртга қўлда қурол билан кириб бориб, ҳўлу қуруқни баробар ёқаётган, болаларни етим, аёлларни бева қилаётганларни “мужоҳид” ва шу жирканч иши асносида хор-зор бўлиб, ўлим топганларни эса “шаҳид” деб жар солмоқдалар. Булар динимизни дўстларими ё душманларими?
Бу каби нодон кимсалар бу билан нафақат ўзларини, балки кўплаб айбсиз кишиларнинг ҳалок бўлишига сабаб бўлмоқдалар. Ҳолбуки, ноҳақ одам ўлдириш ёки ўзини-ўзи ўлдириш Ислом шариатида қаттиқ қораланган ва энг катта гуноҳ деб саналган. Зеро Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:
وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا
яъни: “(Эй, имон келтирганлар!) ўзларингизни ўлдирмангиз! Албатта, Аллоҳ сизларга раҳм-шафқатлидир” (Нисо сураси 29-оят).
Демак, бу иддаолар осийликдан бошқа нарса эмас!
Шундай экан, азизлар, мўмин-мусулмонларнинг бошида қанчадан-қанча муаммо, алам ва қийинчиликлар кўланка бўлиб турган бир вақтда фаолияти фақатгина мусулмонларни аҳли бидъатга чиқариш, Пайғамбарга муҳаббатни шариатга зид деб сифатлашдан нарига ўтмайдиган нусхаларнинг гапларига учиб тубан кетишдан ўзимизни сақлайлик!
Аллоҳ таоло барчаларимизнинг қалбимизга Расулининг муҳаббатини жо қилсин! Қиёматда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг “ҳамд” байроқлари остида туриш ва У Зотнинг муборак шафоатларига эришиш ҳамда жаннатда Расулига қўшни бўлиш бахтини насиб этсин! Омин!
Муҳтарам имом домла! Рабиъул аввал ойи кириб келганлиги муносабати билан имкониятингизга қараб, мана шу ойнинг бирор жумасида Имом Барзанжийнинг “Мавлидун Набий” китобидан ўқиб беришингиз мақсадга мувофиқ бўлади.
Муҳтарам имом-домла! Келгуси жума маърузаси “ИСЛОМДА АЁЛЛАРГА МУНОСАБАТ” мавзусида бўлади.
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 