18 Июн, 2025, 22 Зулҳижжа, 1446
18 Июн, 2025, 22 Зулҳижжа, 1446
Бизга маълумки, Ер Қуёш атрофида бир йилда бир марта тўлиқ айланади. У Қуёш атрофида эллипссимон равишда ҳаракат қилади. Эллипс – тухумсимон шаклни англатади. Физика фанида тортишиш (гравитация) қонуни деган мавзу бор. Осмон жисмлари бир-бири билан шу қонун асосида муайян масофада жойлашади.
Тортишиш қонунининг асоси масофа ва массадир. Осмон жисмининг массаси қанчалик катта бўлса, унинг тортишиш кучи массаси кичик жисмга нисбатан шунча катта бўлади. Шунингдек, жисмлар орасида масофа қисқаргани сари уларнинг орасидаги тортишиш кучи ҳам ортиб боради.
Биз Ернинг Қуёш атрофидаги ҳаракати йўли, орбитаси тухумсимон шаклда дедик. Ушбу орбитанинг иккита қутби бор. Қуёшга энг яқин қутби ва Қуёшдан энг узоқ қутби. Ер Қуёшга яқин қутбга келганда, орадаги масофа жуда қисқаргани учун тортишиш кучи ортиб кетади. Мана шу пайтда Ернинг Қуёшга тортилиб, унга қулаб тушиш эҳтимоли бўлади. Агар Ер Қуёшга тортилиб кетса, олимларнинг айтишича, 1 сония ичида ёниб, буғланиб кетиши мумкин. Ердаги тоғлар борми, водийлар борми, барчаси буғланиб кетар экан. Чунки, Қуёшнинг ядросидаги ҳарорат 15-20 миллион даражани ташкил этади. Бундай иссиқликда барча нарса дарҳол буғланиб кетади. Қолаверса, Қуёшдан очиқ фазога учиб, отилиб турадиган “оловли тиллар”, яъни протуберанецларнинг узунлиги 1 миллион километрдан ортади.
Хўш, у ҳолда нега Ер шари Қуёшга яқинлашганда, унга қулаб тушмайди?
Ер ақлсиз нарса. Аммо у ўзининг ҳаракати давомида Қуёшга энг яқин қутбидан ўтаётганда, ҳаракатини тезлатади. Қуёшнинг тортишиш кучига тенг бўлган марказдан қочиш кучини ҳосил қилиш учун тезроқ ҳаракат қилади. Натижада, Қуёшга тортилиб кетмай, ўз орбитасидан чиқиб кетмай, йўлини давом эттиради.
Ер шари Қуёшга энг яқин қутбдан ўтаётганда, тезлигини оширган эди. У шу тарзда катта тезликда Қуёшдан узоқлашиб боради. Агар у шу тезликда ҳаракатланаверса, орбитанинг узоқ қутбига етиб келганда, Қуёш билан Ер орасидаги масофа узоқлашгани, ўртадаги тортишиш кучи заифлашгани ва марказдан қочиш кучи ўртадаги тортишиш кучидан устун келгани учун Қуёшнинг тортишиш кучини енгиб, унинг тизимидан чиқиб, узоқ-узоқларга кетиб қолиши мумкин. Агар Ер Қуёшнинг тортишиш кучини енгиб, унинг тизимидан узоқлашиб кетса, Ер сайёрасидаги ҳарорат мутлақ 0° даражага тушиб кетади. Бунда ҳарорат −273,15 °C бўлади. Бундай об-ҳавода эса ҳаёт тугайди.
Хўш, у ҳолда нега Ер шари Қуёшнинг тортишиш кучини енгиб, узоқларга кетиб қолмайди.
Ер ақлсиз нарса деб айтдик. Аммо у ўзининг ҳаракати давомида Қуёшдан энг узоқ қутбидан ўтаётганда, ҳаракатини секинлатади. Ернинг марказдан қочиш кучи Қуёшнинг тортишиш кучига тенг бўлиши учун секинроқ ҳаракат қилади. Натижада, Ер Қуёш тизимидан чиқиб кетмай, ўз орбитасидан ҳеч бир тарафга оғмай, йўлини давом эттиради.
Энди мана бу оятни диққат билан ўқийлик:
إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَن تَزُولَا وَلَئِن زَالَتَا إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّن بَعْدِهِ إِنَّهُ كَانَ حَلِيماً غَفُوراً
“Албатта, Аллоҳ осмонлару ерни қулаб тушишларидан ушлаб турур. Агар улар қулайдиган бўлсалар, Ундан ўзга ҳеч ким уларни ушлаб тура олмас. Албатта, У ўта ҳалим ва ўта мағфиратли бўлган зотдир” (Фотир сураси, 41-оят).
Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким, ҳеч бир ташкилот, ҳеч қандай конференция қарори, ҳеч бир олим ўзидаги бор куч-қувват ва имкониятларини ишга солиб, Ерни ўз жойидан кўчириш ёки ўз жойига қайтаришга, унинг ҳаракатини тезлатиш ёки секинлатишга қанча уринсалар-да, бунга қодир бўлолмайдилар! Мутлақо!
Фараз қилайлик, Ер сайёраси Қуёшдан узоқлашиб, унинг тортишиш кучини енгиб ўтди. Бир олим ўзича Ерни ўз орбитасига қайтариш фикрини ўртага ташлади. Шунда инсоният қалинлиги 5 метр бўлган триллион дона пўлат арқон тайёрлаши керак бўлади. Чунки, пўлат дунёдаги энг қаттиқ ва пишиқ моддадир. Бундай арқон 2 миллион тонна юкни кўтара олади. Қолаверса, ҳар бир арқоннинг орасидаги масофа беш метр бўлади. Агар бу ишнинг уддасидан чиқилса, унда дунёни улкан ва оғир арқонлар эгаллаб, шаҳар-у ўрмонларни ва тоғларни вайрон қилиб, натижада, ҳаёт тугайди.
Азизлар, Аллоҳ таоло Латиф ва Роҳийм Зотдир. У Ер шарини арқонларсиз, устунларсиз ушлаб турибди. Биз мана шу сайёрада яшаймиз, нафас оламиз. Ҳеч қандай пўлат арқон ҳам, тоқат қилиб бўлмайдиган иссиқ ҳарорат-у чидаб бўлмас совуқ ҳарорат ҳам бизнинг яшашимизга тўсқинлик қилмайди. Чунки, Аллоҳ таоло Ерни мукаррам ва азиз бўлган инсоният учун қулай ва хавф-хатардан холи қилиб яратган.
Бизга чексиз неъматларни ато этган Аллоҳ азза ва жаллага ҳамду санолар бўлсин!
Муҳаммад Ротиб Набулсийнинг мавъизалари асосида
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.Масала: Балоғатга етмаган болалар нисобга етадиган молни мерос сифатида олсалар, ўз номларидан қурбонлик қилишлари вожиб бўлмайди (41).
Масала: Қурбонлик қилишда ўзидан бошқасини вакил ва ноиб қилиш жоиздир. Агар бир киши бошқа одамни қурбонликка вакил ёки ноиб қилса, жониворни сотиб олиш ва сўйиш вақтида вакил ёки ноиб қурбонликни ният қилиши кифоя қилади (129).
Масала: Сафардаги киши бирор юртда ўн беш ёки ундан ортиқ кун муқим бўлиб қолиб, телефон ёки бирор восита орқали ўз юртидаги кишини мени номимдан қурбонлик қилгин деб вакил қилса, вакилнинг қурбонлиги унинг номидан ўтади(130).
Масала: Вафот этган киши қурбонлик қилишни васият қилган бўлса, бутун бир ёки еттидан бир ҳиссани қурбонлик қилишлиги вожиб бўлади ва қурбонлик гўштини барчасини фақир, мискинларга садақа қилиб юбориш ҳам вожиб бўлади (36).
Масала: Нисоб эгаси қурбонлик кунларида жонивор сотиб олишга нақд пули бўлмаса, қарз олиб қурбонлик қилиши зиммасига вожибдир (131).
Масала: Бир киши бир нечта қурбонлик қилса, улардан биттаси вожиб қурбонлик, қолганлари эса нафл қурбонлик бўлади (37).
Масала: Агар аёл кишини тақинчоқлари ва уйдаги кераксиз нарсалари нисоб миқдорига етадиган бўлса, аёл кишининг зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлади (46).
Масала: Одамлар қурбонлик мақсадида бозордан сотиб олмай уйда боқаётган қўйларини қурбонлик қилишни хоҳласа, улардан биттасини тайин қилиб қурбонлик қилишни ният қилади ва унинг бу нияти билан ўша жониворни қурбонлик қилиши лозим бўлиб қолмайди. Уни сотиб юбориб, ўрнига бошқасини қурбонликка сотиб олиши жоиз бўлади, яъни кимни мулкида аввалдан қўй-моллари бўлиб, уларни қурбонлик қилишни ният қилсада, уларни қурбонлик қилиш лозим бўлиб қолмайди (47).
Масала: Бой одам қурбонлик кунлари ичида қурбонлик қила олмаса, бир қўй ёки эчкини қийматини садақа қилиши вожиб бўлади. Агар қурбонликка жонивор сотиб олган бўлса, ўша жонворни тириклигича садақа қилиши вожиб бўлади. Агар билмай қурбонлик кунлари ўтиб кетган бўлса ҳам сўявераман деб сўйиб қўйган бўлса, гўштини ўзи емай фақирларга садақа қилиши вожибдир (57).
Масала: Фақир одам қўй сотиб олаётган пайтда қурбонликни ният қилмай сотиб олгандан кейин қурбонлик қилишни ният қилса, ўша жониворни қурбонлик қилиши вожиб эмас (58).
Масала: Бир неча киши ўртага пул ташлаб бирор тижорат ёки ишлаб чиқариш қилса ва уларнинг барчасини ўртадаги пули нисобга етса, лекин ўртадаги пулдаги ҳар бирининг улуши нисобга етмаса, бирортасини зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлмайди (62).
Масала: Бир кишини учта ёки тўртта ўғиллари бўлиб, улар билан биргаликда тижорат қилсалар ва уларни еб-ичиши, турар жойлари бир жойда бўлса, асл мол отаники бўлиб, фарзандлар отага ёрдамчи бўлсалар, бундай ҳолатда отанинг зиммасига қурбонлик вожиб бўлади. Фарзандларга эса, қурбонлик вожиб бўлмайди. Агар фарзандлари нисоб эгалари бўлсалар, уларнинг зиммасига ҳам қурбонлик қилиш вожиб бўлади (62).
Масала: Қурбонлик қилувчи киши қурбон ҳайитини ўқиб, қурбонлик қилганидан кейин сочи ва тирноқларини олиши мустаҳаб бўлади (63).
Масала: Вожиб бўлган қурбонликни ўзгалар томонидан қилишлик учун уларнинг ижозати зарур. Акс ҳолда уларнинг қурбонликлари адо бўлмайди. Агар ака-укалар йўқлигида бири бошқаси томонидан қурбонлик қилиб қўйиш одати бўлса, ижозат беришидан олдин қурбонлик қилиши жоиз бўлади. Ўзгалар томонидан нафл қурбонлик қилинаётган пайтда уларнинг ижозатини сўрашлик шарт эмас. Тирикларга ва ўликалар номидан нафл қурбонликлар қилиш жоиз. Уларнинг ижозатлари шарт эмас. Чунки, қурбонликнинг эгаси ҳайвоннинг эгаси бўлиб, у бошқаларга савобини бағишламоқда (78).
Масала: Бир неча кишилар битта ҳайвонни қурбонлик қилаётганларида сўювчи ҳаммаларини номма-ном санаб фалончи ва фалончилар номидан деб тилга олиши шарт эмас. Лекин, улар томонидан сўйилаётганини қалбдан ўтказилади (82).
Масала: Бир неча киши шерик бўлиб, қурбонлик қилинаётган суратда судхўр ва шу каби ҳаромдан мол топгувчиларни шерик қилинса, ҳеч бир кишининг қурбонлиги дуруст бўлмайди. Лекин улар бирортасидан ҳалол пул олиб шерик бўлсалар, жоиз бўлади. Шунингдек, шериклардан бирортаси гўшт арзон тушиши мақсадида шерик бўлса, бирортасини ҳам қурбонлиги жоиз бўлмайди (91).
Масала: Ҳозирги кунда жуда кўп аёллар тақинчоқ ва ортиқча нарсалари ҳамда ўлик моллари ҳисобланса, нисоб соҳибига айланадилар. Гарчи закот бермасаларда, уларнинг зиммаларига қурбонлик қилиш вожиб бўлади. Ўлик молларга уламоларимиз уч сидра кийимдан ортиқчасини ҳам ҳисобга олганлар. Ундан ташқари уйда ишлатилмай турадиган идиш-товоқлар, сувенирлар нархи 85 г тилло 612 г кумушнинг қийматига етса, зиммаларига қурбонлик қилиш вожиб бўлади (96).
Масала: Кўпчилик бўлиб қурбонлик қилинаётган суратда шериклардан бири ўтган йилни қазосини ният қилса, шерикларнинг қурбонлиги адо бўлади. Лекин, қазони ният қилган кишининг қурбонлиги нафл бўлиб, қазо қурбонлик ўрнига ўтмайди ва жониворни гўштини ҳаммасини садақа қилиб юбориш вожиб бўлади. Қазо қурбонлик эвазига бошқа қурбонлик қилиши вожиб бўлади (133).
Масала: Нисобга эга бўлган киши маҳбус бўлса, зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлади. Хоҳ ётган жойида бўлсин ёки ташқарида бўлсин. Ташқарида бўлган суратда ўзидан бошқасини вакил ёки ноиб қилади (133).
Масала: Агар маҳбус ўз юртидан ташқарида сафар масофасича узоқликда бўлса, зиммасига қурбонлик вожиб бўлмайди (133).
Масала: Нисобга эга бўлган киши қурбонлик кунлари қурбонлик қилишдан аввал вафот топса, зиммасидан қурбонлик соқит бўлади ва меросхўрлар мулкига жонлиқ ўтиб кетади. Агар меросхўрлар ичида балоғатга етмаган болалар бўлмаса ва оталари номидан фарзандларқурбонлик қилишга ижозат беришса, оталари номидан қурбонлик дуруст бўлади. Агар меросхўрлар ичида балоғатга етмаган бола бўлса, унинг ижозати эътиборга олинмайди ва ўша ҳайвонни қурбонлик қилиш жоиз бўлмайди (98).
Масала: Нисобга эга бўлган киши қурбонлик қилишидан олдин ва қурбонлик вақти чиқишидан олдин фақирга айланиб қолса, зиммасидан қурбонлик соқит бўлади (99).
Масала: Қурбонлик қилиш фақат закот берувчиларнинг зиммасига эмас, балки садақаи фитр вожиб бўлган кишиларга ҳам вожибдир (99).Масала: Нисобдан деб ҳисобланмайдиган нарсалар ҳожати аслиялар деб номланади. Улар: еб ичадиган, уч сидра киядиган кийим, яшаш жойи, хунармандларнинг асбоб-анжомлари, миниб турган улови, фабрика-заводларнинг станоклари кабилардир. Улардан ташқарисининг қиймати ҳисобланиб, нисобга етса, қурбонлик вожиб бўлади (100).
Масала: Шериклардан баъзиси қурбонликни ва яна баъзиси ақиқани ният қилиши жоиздир (102).
Масала: Аксарият кишилар вафот этувчилар томонидан қурбонлик қилаётганларида фотиҳага келганлар таомланиб кетсинлар деб ҳайт намоздан аввал ёки арафа куни жонлиқни сўйиб қўядилар. Бу суратда сўйилган ҳайвон қурбонлик ўрнига ўтмайди (105).
Масала: Нисобга эга бўлмаган киши қурбонлик қилганидан кейин қурбонлик кунлари чиқиб кетишидан аввал бой бўлиб қолса, яна бошқа қурбонлик қилиши вожиб бўлади (107).
Масала: Нисоб эгаси бўлмаган киши қурбонлик қилиш ниятида ҳайвон сотиб олса, уни қурбонлик қилиши вожибдир. Лекин, қурбонлик қилишдан аввал жонивор йўқолиб ёки вафот этиб қолса, вожиб зиммасидан соқит бўлади. Ўрнига бошқа олиб қурбонлик қилиши вожиб эмас. Йўқолган жонивор кейинчалик топилиб қолса, қурбонлик қилиши зиммасига вожиб бўлади.
Масала: Қурбонлик оқил, болиғ, муқим, закот ёки мулкида ҳожати аслийсидан ортиқча 85 г тилла ёки (612) 595 г кумуш қиймати баробарида нарсаси бор кишиларга вожиб бўлади. Ҳожати аслийдан ташқариларга яшаб турган ҳовлисидан ташқари ҳовлилар, пулни банд қилиш учун сотиб олинган уйлар, уловлар, тижорат моллари, астатка таврлар барчаси кириб кетади. Шунингдек, нисобга эга бўлганига бир йил тўлиши ҳам шарт эмас.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа