14 Август, 2025, 20 Сафар, 1447
14 Август, 2025, 20 Сафар, 1447
Закоти бериладиган молга қўйиладиган шартлардан бири бандалар тарафидан талаб қилинадиган қарздан ортиқ бўлишидир.
“Бандалар тарафидан талаб қилинадиган қарз бўлмаслик” деганда – қарзлар икки қисмга бўлинади: Аллоҳ таоло томонидан талаб қилинган қарзлар; бандалар томонидан талаб қилинадиган қарзлар;
Бир кишининг зиммасида назр, каффорат, садақаи фитр, таматтуъ ҳажининг қурбонликлари, қурбон ҳайитининг қурбонлиги каби қарзи бор бўлса ва закот нисобига етадиган маблағи ҳам бўлса, аввал закотини адо қилади, чунки бу қарзлар банданинг ҳаққи эмас, Аллоҳдан талаб қилинадиган қарзлардир. Закот фарз бўлиши учун мол эгасининг нисобини камайтириб юборадиган даражада қарзи бўлмаслиги керак. Бир одамнинг қўлида нисобга етадиган моли бор. Шу билан бирга, бошқа одамлардан қарзи ҳам бор. Агар қарзни берганидан кейин ҳам қолган моли нисоб миқдорида бўлса, закот беради. Аммо қарзни берганда ўзига мол қолмайдиган ёки моли нисоб миқдоридан камайиб қоладиган бўлса, закот бериш фарз бўлмайди. Чунки одамлардан қарзи бор одам бой ҳисобланмайди.
Қарз борасида мазҳаб уламолари турлича баён қилишган:
Ҳанафийлар: “Қарз уч қисмга бўлинади: Биринчи қисми – бандаларга хос қарз. Иккинчи қисми – Аллоҳ таолога хос қарз. Учинчи қисми – Бандалар томонидан талаб қилинмаган қарз.
Қарзни бандалар томонидан талаб қилувчиси (йиғиб олувчи) бўлади. Ҳудди ўтган йилда берилмаган закот қарзи каби. Зоҳирий (кўриниб турувчи) молларни, яъни чорва моллари ва ердан чиққан нарсаларни ўша пайтда талаб қилувчи бошлиқ бўлган. Ёки олтин ва кумушга ўхшаш тижорат моллари каби ботиний молларни талаб қилувчи бошлиқ ёрдамчиси бўлган. Бошлиқ ёрдамчилари закотни идора қилувчилардир. Чунки бошлиқ Усмон розияллоҳу анҳу замонларигача закотни йиғиб олар эди. Бас, у зот розияллоҳу анҳу ботиний молларда закот беришни ўз эгаларига топширганлар. Учинчи қисми – уни бандалар томонидан талаб қилувчиси бўлмаган назр, каффорат, фитр садақаси ва ҳажнинг нафақаси каби Аллоҳ таолога хос бўлган қарзлардир. Закотни фарз бўлишини ман қиладиган қарзлар аввалги икки қисм қарзларидир. Агар бир киши закот нисобига эга бўлиб, сўнг ўша нисоб бир йил айланса, ўша йили ундан закот чиқармай, бошқа йилга ўтиб кетса, иккинчи йили унга закот фарз бўлмайди. Чунки ўша қарз ана шу йилнинг нисобидан камайтирадиган, ўтган йилги закотнинг қарзи эди. Шунингдек, молга эга бўлса ва унинг зиммасида бошқа шахсга қарзи бўлиб, қарз – олди-сотди пул ё нақд пул ёки ўлчов моллари бўладими ёхуд ҳайвонларми ёки булардан бошқа қарзлар бўладими, уларнинг орасида ҳеч қандай фарқ йўқ. Мазкур қарзларнинг барча навлари закот фарз бўлишлигини ман қилади. Илло, зироат ва меваларнинг закоти – ушр ва хирож бундан мустасно. Аммо учинчи қисми закот фарз бўлишлигини ман қилади”, деганлар.
Моликийлар: “Бир кишини нисобини камайтириб юборадиган даражада қарзи бўлса, яшаш жойига ўхшаш заруриятда унга эҳтиёжи тушмайдиган нарсалардан бошқа закот молларидан ўзида қолган нисоб тўлиқ бўлмай қолса, ўзидаги молда закот фарз бўлмайди. Бу шарт олтин ва кумуш закотларига тегишлидир. Маъдан олтин ёки кумуш рудасидан бўлмагани учундир. Аммо чорва ва экинларда закот фарз бўлади”, деганлар.
Шофеъийлар: “Молнинг қарздан фориғ бўлишлиги шарт қилинмайди. Бас, кимнинг зиммасида қарзи бўлса, унга закот фарз бўлаверади. Агар ана шу қарз нисобни камайтириб юбормаса”, деганлар.
Ҳанбалийлар: “Зиммасидаги қарзни берганда ўзига мол қолмайдиган ёки нисоб миқдоридан камайиб қоладиган кишига закот фарз бўлмайди. Гарчи қарз закоти бериладиган молнинг жинсидан бошқа бўлса ҳам. Агар қарз хирож ёки ўриб йиғилган ё ер ижараси ёхуд ҳайдалган ер бўлса ҳам (закот фарз бўлмайди). Қарз нақд пуллар, тижорат молларининг қиймати ёки маъдан каби ботиний молларда, мевалар, донлар ва чорва моллари каби зоҳирий молларда закот фарз бўлишлигини ман қилади. Бир одамнинг нисобга етган моли бор. Шу билан бирга, қарзи ҳам бор. Аввал қарзига етадиган миқдори ундан чиқарилади. Агар қарзни берганидан кейин ҳам қолган моли нисоб миқдорида бўлса, закот беради”, деганлар.
“Ал-Фиқҳу алал-Мазоҳибил-арбаъа” китоби асосида
Янгийўл тумани “Имоми Аъзам” жоме масжиди
имом ноиби Нуриддин Акромов тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Сабаблари кўп...
Нега эркаклар ўз жонига қасд қилишмоқда? Оила бошлиғининг ҳаётдан тўйишига сабаб нима? Баъзилар уни оилавий можаролар билан боғлайди. Афсуски сабаб фақат шу эмас, унинг омиллари жуда кўп.
Бутун дунёдаги ҳолат шу...
Дунёдаги барча ўз жонига қасд қилишларнинг тўртдан уч қисми эркаклар ўртасида содир бўлмоқда. Афсуски, юртимизда ҳам ўз жонига қасд қилиш ҳолатлари кўпроқ эркаклар билан юз бермоқда, яъни аёлларга нисбатан эркаклар кўпроқ суицидга қўл урмоқда.
Муаммонинг илдизи қаерда?
Асосий сабаб – оиладаги нотўғри тарбияга бориб тақалади. Фарзанд тарбиясига бефарқ, ҳар куни уруш-жанжал, ичкиликбозлик бўладиган оилаларда улғайганлар орасида ўз жонига қасд қилиш ҳолатлари кўпроқ кузатилади.
Бола тарбияси учун фақат Она масъул(ми?)...
Афсуски аксар оилаларда фарзанд тарбияси билан фақат оналар шуғулланади ва шунга масъул саналадилар. Барча машаққатлар ожизалар зиммасига юкланади. Отанинг вазифаси эса пул топиш, рўзғорни бус-бутун қилиш, хуллас оилани фақат моддий тарафдан таъминлаши керак деган нотўғри тушунча кенг тарқалган.
Агар фарзанд ота меҳри ва эътиборисиз улғайса....
Ўғил боланинг эркаклик фазилатларининг шаклланишида отанинг ўрни беқиёс. Чунки ҳар бир ўғил бола ўз отасини қаҳрамон деб билади. Фарзанд учун ҳаётидаги энг мукаммал инсон бу унинг отасидир.
Ҳаётидаги қаҳрамонидан намуна олмаган фарзанд жамиятда ўз ўрнини топишга, мақсад сари интилишга, машаққатларни енгиб ўтишга, синовларда сабрли ва иродали бўлишга қийналади. Бундай вазиятлардан қандай қутилишни, мусибатлани енгишни, кимдан маслаҳат олишни ёки кимга эргашишни билмай қолади.
Оғир кунларда яқинларининг, хусусан, отасининг қўллаб-қувватлашини, далда бўлишини, тасалли беришини, ишончини кутади. Афсуски бу бўшлиқ айрим оталар томонидан тўлдирилмайди.
“Кучли портлаш”га олиб келади
Аксинча жуда кўп оталар фарзандига берадиган ягона тасаллиси: “сен ўғил боласан”, “ўғил бола йиғламайди”, бўлади. Наҳотки, ўғил бола йиғламаса ёки унга йиғлаш мумкинмас бўлса?
Йўқ, асло. Аслида ўғил бола ҳам ўз муаммолари ёки ҳиссиётлари сабабли йиғлаши мумкин. Аксинча кечинмаларни ичга ютиш бир кун келиб “кучли портлаш”ларга сабаб бўлади. Шу тариқа муаммолар бартараф этилишининг ўрнига, фарзанд ўз ёғига янада баттар қовурилади.
“Жонимга тегди”
Эркак киши бир кунда ўз жонига қасд қилиш қарорига келмайди. У ёшликдан муаммолар гирдобидан чиқа олмаган, ўзини ҳатто ота-онасига ҳам керакли деб ҳис қилмаган бўлади. Ҳаётда ўз ўрнини топишга, муаммоларини ечишга ҳаракат қилади. Аммо ҳеч кимдан далда топа олмаганидан кейин шу қарорга келади. Унгача анча босқичларни босиб ўтган, лекин ҳеч ким унга эътибор бермаган бўлади. “Ҳаммаси жонимга тегди”, “Яшагим келмаяпти”, “Эплолмаяпман” деган гапларини эса афсуски яқинлари “эшитмаган” бўлишади.
Тушкунлик – ташвиш келтиради
Шу тариқа эркак киши муаммолар, мусибатлар ёки қийинчиликларининг ечимини топа олмай ичини кемиради. Биров уни эшитмайди ёки тасалли бермайди. Натижада яна бир ташвиш – касалликка чалинади.
Ўлим – сўнгги чора эмас
Оғир вазиятларда муаммолар ечимсиз туюлади. Бундай ҳолатда баъзилар муаммонинг ечимини топишга ҳаракат қилмайди, балки муаммони оғирлаштирни ўйлайди. Масалан, қарзга ботган ёки иши юришмай турган бўлиши мумкин. Айримлар ушбу муаммоларнинг “ечими”ни – ўлим деб билишади.
Мусибатлар ҳеч кимни четлаб ўтмайди, аяб ўтирмайди ҳам...
Ҳамма гап унга муносабатда, уни қандай қабул қилишда. Сиз учун дунё зимзиё, қоронғими? Сабрли бўлинг, тонг отишига оз қолди, қуёш ҳам ҳадемай чарақлаб чиқади!
Қарзга ёки ғамга ботган бўлсангиз
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларидан бирига: “Аллоҳ ғамларингни кетказадиган ва қарзларингни узадиган калималарни ўргатиб қўяйми?” дедилар. “Ҳа, ё Аллоҳнинг Расули!” деди у. Набий алайҳиссалом: “Тонг отганда ва кеч кирганда: Аллоҳим! Сендан ғам босишидан, маҳзунликдан, ожизликдан, дангасаликдан, қўрқоқликдан, бахилликдан, қарзга ботишдан ва одамларнинг ғолиб келишидан паноҳ сўрайман, дегин”, дедилар.
Барча муаммолар ечими, барака калити
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким истиғфор айтишни ўзига лозим тутса, Аллоҳ унинг мушкулини кушойиш қилади, оғирини енгил қилади ва ўзи ўйламаган томондан ризқ беради”, деганлар.
Ҳали ҳаммаси яхши бўлади...
Агар солиҳларнинг амал қилишида беллаша олмасангиз, гуноҳкорларнинг истиғфор айтишида мусобақалашинг! Шунда ҳаммаси яхши бўлади, инша Аллоҳ.
Даврон НУРМУҲАММАД
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 