12 Июн, 2025, 16 Зулҳижжа, 1446
12 Июн, 2025, 16 Зулҳижжа, 1446
Оила ва фарзанд тарбияси масъулиятли вазифалардан бири ҳисобланади. Бу борада уламоларимиз насиҳатлари, аждодларимиз ўгитлари, айниқса, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг насиҳатлари катта аҳамият касб этади. Зеро, Ул зотнинг оила ва фарзанд тарбияси масаласида айтган сўзлари ва қилган ишлари ҳар биримиз учун сув ва ҳаводек зарур. Чунки бугунги кунда фарзанд тарбияси, оила масалаларида аҳоли орасида кўпроқ тушунтириш ишлари олиб бориш лозим бўлиб турибди.
Тарбия масаласи азалдан ниҳоятда муҳим омил ҳисобланиб келган. Ислом шариатида ҳам фарзанд тарбияси масаласига алоҳида эътибор қаратилган, хусусан, қизлар тарбиясига. Чунки қиз ва ўғил болаларни тарбия қилиш илк дамларданоқ алоҳида эътибор, ўта эҳтиёткорликни талаб қилади. Бу борада йўл қўйилган кичик бир хато ҳам вақти келиб жуда катта афсус-надоматларга сабаб бўлиши мумкин. Бандаларининг ҳалол ва пок яшашини кўзлаб, улар фойдасига “Аллоҳ сизлар учун ўзларингиздан жуфтлар яратиб, жуфтларингиздан сизлар учун ўғиллар ва набиралар пайдо қилди ва сизларни пок нарсалардан ризқлантиради…” деб Аллоҳ таоло Наҳл сурасининг 72-оятида марҳамат қилган.
Башарият ҳидоятчиси, инсоният муаллими, улуғ мураббий, намунали оила бошлиғи, умматнинг ҳақ йўлда барқарор бўлишида беқиёс ҳисса қўшган ҳабибимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ота болага гўзал одобдан яхшироқ нарсани бера олмайди”, деб ота-она учун фарзанд тарбияси қанчалик муҳимлигини баён қилганлар. Фарзанд тарбиясида ҳикояларнинг ўрни беқиёс. Қисса болани узоқ вақт ўзига жалб қилади, унинг ақли ва тафаккурини чархлайди. Ҳикояда болага роҳат ва лаззат бўлгани учун боланинг онгига таъсир қилувчи услубларнинг аввалгиси ҳисобланади. Набавий қиссаларда болалар учун муҳим бўлган кўплаб фойдаларни топамиз. Бу ҳикояларни Набий алайҳиссалом ўзининг ҳузуридаги катта-ю кичик саҳобаларига сўзлаб берардилар. Набий алайҳиссалом ўтган замонларда бўлиб ўтган воқеаларни сўзлаб берган пайтларида, саҳобалар у зотнинг сўзларига эътибор билан қулоқ солардилар. Чунки қиссаларда улар ва қиёматга қадар келадиган кишиларнинг барчаси учун панд-насиҳат бор эди.
Шу ўринда муҳим бир мулоҳаза бор. Албатта, Набий алайҳиссаломнинг қиссалари ўтган замонларда бўлиб ўтган, ишончли ҳақиқатга суянади. Бу қиссалар чўпчак ва афсоналардан йироқдир. Бу тарихий қиссалар боланинг руҳига, олдинга интилиш ва шижоатни зиёда қилиш каби ишончни ҳосил қилади. Болада манбаи қуримайдиган, доимо оқиб турадиган, ислом шиорларини ва бемаъни бўлмаган чуқур ҳиссиётларни пайдо қилади.
Албатта, дунёнинг буюк олимлари ва машҳур солиҳ кишилар қиссалар боланинг нафсида фазилатларни пайдо қиладиган энг яхши воситадир дея зикр қилганлар. Улар болани машаққатларни кўтаришга, вайронкор ғоялардан нафратланишга ва буюк мақсадларга ундайди.
Баъзи уламолар: “Ҳикоялар Аллоҳнинг қўшинларидан бўлган бир қўшиндир. Аллоҳ бу қўшин билан авлиёларининг қалбларини мустаҳкамлаб қўяди”, деганлар. Бу гапни Аллоҳнинг китобидаги қуйидаги оят тасдиқлайди. Аллоҳ таоло Ҳуд сурасининг 120-оятида айтади: “Биз қалбингни саботли қилиш учун сенга Пайғамбарлар хабарининг ҳаммасини қисса қилиб айтмоқдамиз. Бунда (сура) сенга ҳақ ва мўминларга мавъиза ҳамда эслатма келди”.
Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ: “Менга кўп фиқҳдан кўра уламолар ва уларнинг яхши амаллари ҳақидаги ҳикоялар суюклироқдир. Чунки бу ҳикоялар қавмларнинг одобларидир”, деганлар. Бу гапни Аллоҳ таолонинг китобидаги қуйидаги оят тасдиқлайди. Аллоҳ таоло Юсуф сурасининг 111-оятида шундай деб марҳамат қилади:
“Батаҳқиқ, уларнинг қиссаларида ақл эгалари учун ибрат бор эди”
Ҳа, ҳаётда рўй берган бу каби ибратли қиссалар бола қалбидан чуқур ўрин эгаллайди. Инсон табиатида кимгадир эргашиш ва тақлид қилиш сифати бор. Агар унга солиҳ инсонлар ҳақида айтиб берилса, келажакда албатта уларга ўхшашга ҳаракат қилади. Ўз навбатида ота-она ҳам фарзандига бундай услубда тарбия бериши учун илм-у маърифатли бўлиши керак.
Муҳаммад МИРМАҲАМАТОВ
ЎМИ Матбуот хизмати
Ҳар янги куннинг тонгини кўрганингизда қалбингизни зикр ила тўлдиринг. Иймон зикрларига қулоқ тутар экансиз, борлиқ Яратган Зот сари талпинаётганини ҳис қиласиз. Аллоҳ таоло айтади: «...Мавжуд бўлган барча нарса ҳамд билан Унга тасбеҳ айтур...»[1]. Балки уйда, балки кўчада, қаерда бўлсангиз-да, Аллоҳнинг зикрига шошилинг. Зикрларни кўпайтирганингиз сари Аллоҳга бўлган муҳаббатингиз ортиб боради, осмонлару ернинг Холиқи бўлган Аллоҳ таолодек буюк Зот суянчиғингиз эканини англайсиз...
Ушбу мисраларни доим ёдда тутинг:
Гар эрса қалблар Холиқин зикридин мосуво,
Алар жасад ичидин жой олган тош каби гўё.
Қалбингизни забонсиз тошга айлантириб қўйманг.
Тошда на меҳр ва на ҳис бор. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Роббини зикр қиладиган билан зикрдан йироқда бўлган киши худди тирик билан ўлик кабидир” [2], деганлар.
Яна Набий алайҳиссалом: “Сизларга амалларингизнинг энг хайрлиси ва Султонингиз ҳузурида энг покиза, даражангизни юқорилатадиган, сизлар учун тилло-кумушларни эҳсон қилгандан-да, душманингизга йўлиқиб, унинг бошини танасидан жудо қилишингиз, у ҳам сизнинг каллангизни бўйнингиздан узиб ташлашидан-да яхшироқ амал қайси эканини билдириб қўяйми?!” – дедилар. Саҳобалар: ”Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули”, дейишди. У зот: У Аллоҳнинг зикридир”,3] дедилар.
Убайд ибн Умайр айтадилар: “Мўминнинг амал дафтаридаги ҳамд ила тасбеҳ – у билан дунё тоғларича тилло судралиб юришидан хайрлидир”.
Набий алайҳиссалом яна бошқа бир ҳадисда: «Аллоҳ таолонинг фазилат излаб кезиб юрувчи фаришталари бўлиб, улар зикр айтиб ўтирилган давраларни излаб юришади. Шу аснода зикр бўлаётган даврани топишса, фаришталар зикр ҳалқасидагилар билан биргаликда ўтиришади ва бир-бирларини қанотлари билан ўраб олишади, шу тарзда зикрдаги кишилар билан дунё осмонининг ораси фаришталар билан тўлиб кетади. Зикр ҳалқасидаги кишилар тарқалиб кетишса, фаришталар осмонга кўтарилиб кетишади.
Кейин Аллоҳ таоло ҳаммасини билиб тургани ҳолда, улардан: “Қаердан келдинглар? – деб сўрайди. Улар: “Биз ердаги бандаларинг олдидан келдик. Улар Сенга тасбеҳ айтяптилар, такбир, таҳлил айтиб, Сенга мақтов йўллаяптилар ва Ўзингдан сўрашяпти”, деб жавоб қайтаришади.
Аллоҳ таоло: “Улар Мендан нимани сўраяпти?” – дейди. Фаришталар жавобан: “Сендан жаннатингни сўрашяпти”, дейишади. Аллоҳ таоло: “Улар жаннатимни кўришганми?” – дея фаришталардан яна савол сўрайди. Фаришталар жавоб бериб: “Йўқ! Эй Яратган Зот!” – дейишади. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло яна: “Мабодо улар жаннатимни кўрадиган бўлсалар, ҳолат қандай бўлади-я?” – дейди. Фаришталар: “Улар яна Сендан паноҳ тилашяпти”, дейишади. Аллоҳ таоло савол тариқасида: “Нимадан паноҳ беришимни сўрашяпти?” – дейди.
Улар: “Жаҳаннамингдан, эй Яратган Зот!” – деб жавоб қайтаришади. “Улар дўзахимни кўрганми?” – деб сўрайди Аллоҳ таоло. Жавоб қайтариб: “Йўқ!” – дейишади улар.
Аллоҳ таоло: “Улар дўзахимни кўришса қандай бўларкин?” – дейди.
Фаришталар: “Улар яна Сендан мағфират қилишингни сўрашяпти”, дейишади.
Аллоҳ таоло: “Сўзсиз уларнинг гуноҳларини кечирдим, уларга сўровларини ато этдим ва паноҳ тилаган нарсаларидан уларни Ўз паноҳимга олдим”, дейди.
Фаришталар: “Эй Яратган Зот! Улар орасида фалончи, ўта хатокор қул ҳам бор. У ўтиб кета туриб уларнинг олдига ўтириб олди”, дейишади. Аллоҳ таоло шундай дея марҳамат қилади: “Уни ҳам кечирдим! Улар ҳаммажлислари бадбахт бўлмайдиган кишилардир”, дейди»[4], дедилар.
[1] Исро сураси, 44-оят.
[2] Имом Муслим ривояти.
[3] Имом Термизий ривояти.
[4] Имом Муслим ривояти.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа