17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
Оила ва фарзанд тарбияси масъулиятли вазифалардан бири ҳисобланади. Бу борада уламоларимиз насиҳатлари, аждодларимиз ўгитлари, айниқса, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг насиҳатлари катта аҳамият касб этади. Зеро, Ул зотнинг оила ва фарзанд тарбияси масаласида айтган сўзлари ва қилган ишлари ҳар биримиз учун сув ва ҳаводек зарур. Чунки бугунги кунда фарзанд тарбияси, оила масалаларида аҳоли орасида кўпроқ тушунтириш ишлари олиб бориш лозим бўлиб турибди.
Тарбия масаласи азалдан ниҳоятда муҳим омил ҳисобланиб келган. Ислом шариатида ҳам фарзанд тарбияси масаласига алоҳида эътибор қаратилган, хусусан, қизлар тарбиясига. Чунки қиз ва ўғил болаларни тарбия қилиш илк дамларданоқ алоҳида эътибор, ўта эҳтиёткорликни талаб қилади. Бу борада йўл қўйилган кичик бир хато ҳам вақти келиб жуда катта афсус-надоматларга сабаб бўлиши мумкин. Бандаларининг ҳалол ва пок яшашини кўзлаб, улар фойдасига “Аллоҳ сизлар учун ўзларингиздан жуфтлар яратиб, жуфтларингиздан сизлар учун ўғиллар ва набиралар пайдо қилди ва сизларни пок нарсалардан ризқлантиради…” деб Аллоҳ таоло Наҳл сурасининг 72-оятида марҳамат қилган.
Башарият ҳидоятчиси, инсоният муаллими, улуғ мураббий, намунали оила бошлиғи, умматнинг ҳақ йўлда барқарор бўлишида беқиёс ҳисса қўшган ҳабибимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ота болага гўзал одобдан яхшироқ нарсани бера олмайди”, деб ота-она учун фарзанд тарбияси қанчалик муҳимлигини баён қилганлар. Фарзанд тарбиясида ҳикояларнинг ўрни беқиёс. Қисса болани узоқ вақт ўзига жалб қилади, унинг ақли ва тафаккурини чархлайди. Ҳикояда болага роҳат ва лаззат бўлгани учун боланинг онгига таъсир қилувчи услубларнинг аввалгиси ҳисобланади. Набавий қиссаларда болалар учун муҳим бўлган кўплаб фойдаларни топамиз. Бу ҳикояларни Набий алайҳиссалом ўзининг ҳузуридаги катта-ю кичик саҳобаларига сўзлаб берардилар. Набий алайҳиссалом ўтган замонларда бўлиб ўтган воқеаларни сўзлаб берган пайтларида, саҳобалар у зотнинг сўзларига эътибор билан қулоқ солардилар. Чунки қиссаларда улар ва қиёматга қадар келадиган кишиларнинг барчаси учун панд-насиҳат бор эди.
Шу ўринда муҳим бир мулоҳаза бор. Албатта, Набий алайҳиссаломнинг қиссалари ўтган замонларда бўлиб ўтган, ишончли ҳақиқатга суянади. Бу қиссалар чўпчак ва афсоналардан йироқдир. Бу тарихий қиссалар боланинг руҳига, олдинга интилиш ва шижоатни зиёда қилиш каби ишончни ҳосил қилади. Болада манбаи қуримайдиган, доимо оқиб турадиган, ислом шиорларини ва бемаъни бўлмаган чуқур ҳиссиётларни пайдо қилади.
Албатта, дунёнинг буюк олимлари ва машҳур солиҳ кишилар қиссалар боланинг нафсида фазилатларни пайдо қиладиган энг яхши воситадир дея зикр қилганлар. Улар болани машаққатларни кўтаришга, вайронкор ғоялардан нафратланишга ва буюк мақсадларга ундайди.
Баъзи уламолар: “Ҳикоялар Аллоҳнинг қўшинларидан бўлган бир қўшиндир. Аллоҳ бу қўшин билан авлиёларининг қалбларини мустаҳкамлаб қўяди”, деганлар. Бу гапни Аллоҳнинг китобидаги қуйидаги оят тасдиқлайди. Аллоҳ таоло Ҳуд сурасининг 120-оятида айтади: “Биз қалбингни саботли қилиш учун сенга Пайғамбарлар хабарининг ҳаммасини қисса қилиб айтмоқдамиз. Бунда (сура) сенга ҳақ ва мўминларга мавъиза ҳамда эслатма келди”.
Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ: “Менга кўп фиқҳдан кўра уламолар ва уларнинг яхши амаллари ҳақидаги ҳикоялар суюклироқдир. Чунки бу ҳикоялар қавмларнинг одобларидир”, деганлар. Бу гапни Аллоҳ таолонинг китобидаги қуйидаги оят тасдиқлайди. Аллоҳ таоло Юсуф сурасининг 111-оятида шундай деб марҳамат қилади:
“Батаҳқиқ, уларнинг қиссаларида ақл эгалари учун ибрат бор эди”
Ҳа, ҳаётда рўй берган бу каби ибратли қиссалар бола қалбидан чуқур ўрин эгаллайди. Инсон табиатида кимгадир эргашиш ва тақлид қилиш сифати бор. Агар унга солиҳ инсонлар ҳақида айтиб берилса, келажакда албатта уларга ўхшашга ҳаракат қилади. Ўз навбатида ота-она ҳам фарзандига бундай услубда тарбия бериши учун илм-у маърифатли бўлиши керак.
Муҳаммад МИРМАҲАМАТОВ
ЎМИ Матбуот хизмати
“Мазҳаб” сўзи арабчада “йўл”, “йўналиш”, шаръий истилоҳда эса “диний масала бўйича муайян мужтаҳид олимнинг фатво чиқариш йўли” маъноларини билдиради.
Машҳур аллома Ибн Ражаб (1335-1393 м.й.): “Кўплаб мазҳаблар орасидан фақат тўрттасининг сақланиб қолгани асрлар давомида инсонларни турли зиддиятлар ва ихтилофлардан ҳимоя этишда асос бўлган”, деб ёзган (“Тўрт мазҳабдан бошқага эргашганга раддия” китоби).
Уламолар мазҳабларга эргашиш Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қуйидаги ҳадисига амал қилишдир, деб таъкидлайдилар: “Агар ихтилофни кўрсангиз, ўзингизга кўпчилик томонини лозим тутинг” (Имом Можа, 3950-ҳадис).
Мазҳаблардаги битта масалага нисбатан турлича ёндашишлик ислом шариатида мусулмонлар учун кенг имкониятлар мавжудлигидан далолат беради. Мазҳабларда у ёки бу масала ислом аҳкомлари, муайян жамият, халқ ёки миллатнинг урф-одатлари, қадриятлари ҳамда ижтимоий муносабатларнинг мазмунини ҳам ҳисобга олган ҳолда, энг маъқул шаклда ҳал қилинган.
Ислом уламолари шаръий ҳукмни ва унинг далилини билмайдиган мусулмон одам (муқаллид)мужтаҳид олимга тақлид қилиши зарурлигини таъкидлайдилар. Бунга Қуръондаги ушбу оятни далил сифатида келтириш мумкин: “Агар билмасангиз зикр аҳлларидан сўранг” (Наҳл сураси, 43-оят).
Мазҳабларда Қуръон, суннат, ижмо ва қиёсдан далил сифатида фойдаланишнинг ўзига хос қоидалари, усул ва тамойилларига асосланган муайян тизим мавжуд. Масалалар тизимли равишда ҳал бўлган. Мазҳабсизларда эса ҳеч қандай ижтиҳод усул ва қоидалари йўқ бўлиб, “Қуръон ва Суннатга мурожаат қиламиз” қабилидаги далилсиз даъво билан ҳукмлар берилмоқда. Мақсадига, раъйига ва нафсига тўғри келган далилларни олиб, қолганларини ташлаш эса ёмон оқибатларни келтириб чиқармоқда.
Бемазҳаблар омма мусулмонлар ичида кўплаб нотўғри талқин қилинган ақидавий ва фиқҳий масалаларни тарқатмоқдалар. Ваҳоланки, бу масалалар Аҳли сунна олимлари томонидан аллақачон ҳал қилинган.
Мазҳабсизлар тарафдорларининг айрим иддаоларидан уларнинг даъволари асоссиз эканига ишонч ҳосил қилиш мумкин:
– бемазҳаблар “Қуръон битта ва Пайғамбар битта бўлса, тўрт мазҳаб орасида фиқҳий ихтилофлар бор, ҳақ битта эмасми?” дейдилар.
Мазҳаблар бир манба – Қуръон ва суннатга асосланади. Мазҳабларнинг бирига эргашган киши Қуръон ва суннатга эргашган бўлади.
– Мазҳабсизлик тарафдорлари “Имом Бухорий бемазҳаб бўлган”, деб далил қилади. Ваҳоланки, Имом Бухорий яшаган даврда у кишига ўхшаш илми ижтиҳод даражасига етган, ўзи ижтиҳод қилганлар кўп бўлган. Ҳамма уламолар илми мужтаҳидликка етган одам, ўзи ижтиҳод қилади, деганлар. Ҳозир эса ўша даврдаги каби мужтаҳидлар йўқ эканини ҳисобга олмайдилар.
Аксинча, Қуръон ва суннатдан ҳар ким ўзбошимча янги ҳукм чиқариш, фитна қўзғаш каби исломда қатъиян ман қилинган хатти-ҳаракатларга сабаб бўлмоқда. Шу нуқтаи назардан, марҳум Шайх Муҳаммад Саид Рамазон Бутий қайд этганидек: “Мазҳабсизлик ислом шариатига таҳдид соладиган хатарли бидъатдир”.
Минг афсуслар бўлсинки, мана шундай етук олимлар бир мазҳабни маҳкам ушлаб, тўғрилигини эътироф қилиб турган бир пайтда баъзи юртдошларимиз ҳали дастлабки илмий кўникмаларни ҳосил қилмаган бўлсаларда: “Мен Қуръон ва ҳадисдан ўзим ҳукм оламан” деб, даъво қилиб, турли ихтилофларни келтириб чиқармоқдалар. Баъзида ўзлари адашгани етмагандек, ўзгаларни ҳам йўлдан урмоқдалар.
Аллоҳ таоло ҳаммамизни Ўз ҳидоятида собит қилсин.
Ғуломов ФАТҲУЛЛОҲ,
Ал-Ҳудайбия жомеъ масжиди имом ноиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 