Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
13 Июн, 2025   |   17 Зулҳижжа, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:04
Қуёш
04:49
Пешин
12:28
Аср
17:38
Шом
20:00
Хуфтон
21:38
Bismillah
13 Июн, 2025, 17 Зулҳижжа, 1446

Ана энди ГМОнинг фойда-зарари ҳақида

21.02.2018   7297   11 min.
Ана энди ГМОнинг фойда-зарари ҳақида

Давоми...

Мактабнинг биология дарслигида ҳар бир ўсимлик ва ҳайвоннинг бир-биридан фарқли минглаб белгилари бор экани ёзилган. Ана шу нишонада муайян ген, ДНК молекулаларининг кичик парчаси бор. Айнан ўша парча ўсимлик ва ҳайвоннинг ўзига хос хусусиятини намоён этади. Нишонани намоён этувчи ген йўқотилса, ўша заҳоти нишонанинг ўзи ҳам йўқолади. Аксинча, агар ўсимликка янги ген қўшилса, унда янги нишона пайдо бўлади. Ўсимликнинг ана шу тартибда ўзгартирилганини мутант ёки генетик модификация бўлган организм деб аташ мумкин.

Замонавий фан шу қадар илдамлаб кетдики, ҳозирги вақтда икки-уч генни олиб ташлаш ёки қўшиб юбориш унга сира ҳам муаммо эмас. XX аср сўнгида ўсимлик ва ҳайвонларни сунъий равишда ўзгартириш (модификациялаш) тажрибалари кенг ёйилиб кетди. Айтайлик, асл шакли ва мазасининг сифатини йўқотмасдан узоқ вақт сақланиб турадиган помидор яратилиши кимнинг хаёлига келибди дейсиз. 1994 йил АҚШдаги савдо расталарида яшил помидор пайдо бўлди. Бу помидор айнимасдан-чиримасдан ойлар давомида тураверар эди. Дўконда ям-яшил бўлиб турган помидорни харидор уйига олиб келганда у одамнинг кўз ўнгида қип-қизил тус олди. Аён бўлишича, помидор совуққа чидамлиликни қутб қалқонбалиғидан олган экан. Помидор 12 даража иссиқда узоқ вақт яшил ҳолатини сақлаб тура олади, иссиқлик даражаси ошгани заҳоти қизаради. Колорадо қўнғизи картошканинг офати эди. Ген инженерлари унга чаённинг генини қўшгандан кейин қўнғиз картошкага бурилиб ҳам қарамайдиган бўлди. Генетик модификацион фермент қўшилган ноннинг узоқ вақт суви қочмайдиган бўлди, тамакининг заҳарли химикатларга чидамлилиги ортди.

Аллоҳ таоло Ўзининг муборак Каломида шайтони лаъиннинг Одам авлодларини йўлдан оздириб, уларни не куйларга солишини инсонлар ўргансин, унинг алдовларига учмасин, дея Иблиснинг ўзига гапиртириб қўйган:

Уларни адаштираман, хом хаёлларига соламан, уларга амр қилсам, чорваларнинг қулоқларини кесарлар ва уларга амр қилсам, Аллоҳнинг яратганини ўзгартирарлар», деди. Кимки Аллоҳни қўйиб шайтонни дўст тутса, батаҳқиқ, очиқ-ойдин зиёнга учрайдир. (Яъни, Аллоҳ шайтонни лаънатлади, ўз раҳматидан қувди. Шайтон эса, қувилаётган пайтда: «Қасамки, бандаларингдан маълум насибани оламан», деди. Мени шуларнинг сабабидан лаънатлаяпсан, мен булардан маълум миқдорни ўз йўлимга чиқариб, куфр ва исёнга чорлайман, деди. Яъни, бандаларингни тўғри йўлдан–сенинг йўлингдан адаштираман ва уларни хом хаёлларга соламан–умримиз узун бўлади, маза қилиб юрамиз, қайта тирилиш ҳам, ҳисоб-китоб ҳам, қиёмат ҳам йўқ, деб юраверадиган қилиб қўяман, дейди)” (Нисо сураси, 119-оят). 

Танганинг икки томони

 ГМОга қарши бўлганларга “Монсанто” вакиллари “Ҳар доим янгиликларни рад этиш инсон зотининг табиатида бор”, дейди. Биз улар даъво қилгандек, кўр-кўрона эътироз билдирувчилар бўлиб қолмаслик учун ГМОнинг ижобий ва салбий жиҳатларини ўрганиб кейин уни тарози палласига солиб қарайлик. 

 Генетик модификацияланган организмлар аждодлари каби ўсиб ҳосил бериш билан кифояланмайди, анъанавий навлар турли об-ҳаво шароитларида нобуд бўлганда ҳам улар яшайверади. Уларнинг аксарига кутилмаганда тушган совуқлар, сув тошқинлари ёки қурғоқчиликлар ҳам писанд эмас. Баъзи ўсимликлар томири шу қадар яхши ривожланганки, улар намни энг юқори даражада ушлаб туради. Қуйи температурага сезгир бўлган айрим навлар чидамлилиги ортиб эрта баҳорданоқ ҳаракатга кела бошлайди. Шунингдек, буғдойнинг тез етиладиган навлари ҳам яратилди.

 Ўсимликларнинг гени ўзгаришидан уларга етадиган фойдалар:

  • зараркунандаларга қарши бардошлилик, совуққа чидамлилик, ҳосилдорлик ва бошқалар;
  • генетик модификацияланган организм ўзини ҳашаротлар ва зараркунандалардан ҳимоя қила олади;
  • анъанавий технология асосида экиладиган ўсимликлардан кўра пестицидлар кам ишлатилади;
  • вируслар, бактериялар ва замбуруғларга қарши тура оладиган мева ва сабзавотлар пайдо бўлди;
  • олимлар учинчи дунё аҳолиси учун эмлик ва дорилар билан бойитилган помидор ва картошка навлари яратиш устида изланиш олиб бормоқда. Бундай маҳсулотларни сақлаш учун махсус жойларнинг ҳожати бўлмайди;
  • баъзи дарахтлар атроф-муҳит ифлосланишига барҳам бериш учун экилади. 

 Нега кўпчилик ГМОни севмайди

  • Кўплаб давлатларда ГМО маҳсулотлар етиштириш ва истеъмол қилишни тартибга соладиган қонун йўқ.
  • Истеъмолчилар нима сотиб олаётгани ва унинг соғлигига қандай таъсир қилиши мумкинлигини билмайди. Масалан, картошкага колорадо қўнғизига қарши қўшилган бойчечак гени ўсимлик лектинини ошириб юборгани учун қўнғизга ёқмайди. Аммо бундай маҳсулотдан инсоннинг иммунитет тизими зарар кўради, ичакларда, буйракда, жигарда ва бош мияда оғриқ пайдо бўлади.
  • Экологлар агар генетик ўзгартирилган форма ёввойи табиатга тарқалиб кетса, экологик ҳалокат юз беришидан хавотирда. Масалан, ёввойи ўтларнинг бирваракайига чангланиши, заруркунандаларнинг пестицидга генетик мослашуви юз бергудек бўлса, улар шу қадар тез кўпаядики, уни назорат қилиш мумкин бўлмай қолади.
  • Экологик хатардан ташқари озиқ-овқат хавфи ҳам бор. Баъзи маҳсулотлар аллергия чақириши мумкин. Балиқ гени қўшилган помидор балиқ ейиши мумкин бўлмаган одамда аллергия қўзғаши эҳтимоли юқори. Врачларнинг эътироф этишича, соя таркибидаги оқсилга минглаб одамларнинг аллергияси бор.

 2005 йил “Монсанто” компаниясининг 1996 йил трансген соянинг инсон соғлигига қанчалик хавфсизлиги устида олиб борган тадқиқот ишини яширгани фош бўлиб қолди. Бу ахборот қўлга киритилгач, ГМ соя таркибида оқсил ва бошқа тўйимли моддалар сезиларли даражада камлиги, бироқ қовурилган ГМ соя таркибида оқсилнинг икки баробар юксалиб, инсон организмининг бошқа озуқаларни ҳазм қилишига тўсқинлик қилиши маълум бўлди. Боз устига қовурилган ГМ соя таркибида аллергия чақиришнинг асосий манбаи бўлган ингибитор трипсин етти баробар кўп экани аниқланди. Шунингдек, “Монсанто” ҳайвонларни ГМ жўхори билан боқиб кўрган тажрибаси хулосаси натижасини Европа Иттифоқи талаб этганда бу хулосани тижорат сири деган важ билан тақдим этишдан бош тортган. Кейинчалик Германия давлат суди компанияга ўша хулосани эълон қилишни юклаб ҳукм чиқарди.

  • 2002 йил АҚШ ва Швеция олимлари ҳамкорликда қайси давлат ўз маҳсулотларидан кўпроқ заҳарланаётгани устидан тадқиқот ўтказди. Маълум бўлишича, АҚШ аҳолиси Сканданавия давлатлари аҳолисидан кўра беш баробар кўп заҳарланар экан.
  • АҚШ аҳолисининг ёппасига семириш касалига чалингани ва бунинг ўта хатарли тус олганини президент Барак Обама ҳам эътироф этди. Аммо бу касалликнинг асосий сабаби кўп ейиш ва кам ҳаракатлик эмас, ГМО маҳсулотлар  экани аниқланди.

 ГМ маҳсулот савдо расталарида

Соя тозаланган ёғ, маргарин, пишириқлар учун ишлатиладиган мой (жир), майонез ва бошқа салат қайлалари, қайнатилган колбаса, макарон ва ҳатто болалар овқатлари таркибида бор. Соядан пазандалик ишларида қуюқлаштириш учун фойдаланиладиган эмульгатор ҳам олинади. 

Генетик модификация қилинган соя маҳсулотларидан кейингиси – жўхори. Бозорларда, кўча юзида, бекатларда сотилаётган попкорнлар юз фоиз ГМО жўхоридан тайёрланади. 2000 йилнинг кузида ўнлаб америкаликлар тез ёрдам машиналарида касалхоналарга ташилди. Маълум бўлишича, улар балиқ гени қўшилган жўхори чипсидан заҳарланган экан. Аксари  вафот этди.

 Айнан ўша йили Марказий Африканинг энг қашшоқ давлатларидан бири бўлган Замбияда қаттиқ қурғоқчилик бўлди. Ҳар куни юзлаб болалар ва катталар очликдан ўла бошлади. Бунинг оқибатида қишлоқларнинг тўқсон фоизи йўқ бўлиб кетди. БМТ мамлакат аҳолисига ёрдам учун юзлаб тонна ГМО маҳсулотлар ёрдамга юборди. Аммо мамлакат раҳбарлари бу ёрдамни қабул қилишдан бош тортди. Замбиядан ташқари яна 26 та Африка давлатларида ГМ маҳсулотлар олиб кириш тақиқланган. Агар давлат раҳбарлари ўша оғир шароитда кўпроқ одамлар ҳаётини сақлаб қолиш учун ГМО маҳсулотларни мамлaкатига киритганида мақсадига эришган бўларди. Аммо кейин бу маҳсулотлар оқимига ҳеч қачон чек қўя олмас эди. Чунки халқ ГМОни ейишга ўрганиб қоларди ва бунинг оқибати қурғоқчиликдан-да ёмонроқ бўлиб, мамлакат аҳолиси ёппасига қирилиб кетиши мумкин эди.

Тез етиладиган товуқларнинг асосий экспортчилари – АҚШ ва Бразилия. Бу давлатларда етиштириладиган товуқлар кўп йиллардан бери ГМО соя ва ГМО жўхори билан боқилади. Инсон танасига ана шу товуқ гўшти орқали бегона ДНК кириб келади ва вақти етиб ўта салбий таъсирини намоён этади. Ўзи унинг таъсири сезила бошлаганига анча бўлди. Ҳатто оддий одамлар ҳам супермаркетларда, бозорларда сотилаётган “грил”лардан рак касали келиб чиқаётганини гапириб юрибди.

Аслида биотехнология совуқ уруш даврида инсонларни ўлдирувчи қурол сифатида пайдо бўлган эди. Мамлакатлар бир-бирига инсонларнинг уруғини кесишга мўлжалланган ГМО гуруч, соя, жўхори ва бошқа маҳсулотларни экспорт қилар эди... (http://www.gq.ru/taste/social/67226_chem_opasen_gmo.php.)

Туркиянинг Хатай вилояти деҳқончилик ишлари мудири Бестами Забун истеъмолчилар мева ва сабзавотларнинг катта ва чиройлисини эмас, аслиятини талаб қилаётганини, эндиликда фермерлар талаб ва таклифларга биноан генетик инженерия аралашмаган маҳсулотлар етиштиришга эътибор қараётганини айтди. Унинг бу гапларини ўқиб, ўтган йили Истанбулда бир ошпаз одам менинг ўзбеклигимни эшитиб, “Ўзбекистондан беш килогина жўхори уруғи олишим керак-да, томорқамга экмоқчи эдим, яқинда келадиган одам йўқми?” деб сўрагани ёдимга тушди.  “Нега? Бу ерда ҳар қадамда жўхори-ку” деган эдим. У “Булар яхши эмас, американики” деди.

Европа давлатларидаги савдо расталарида генетик ўзгаришга учраган маҳсулотларга ўтган асрдаёқ махсус ёрлиқ ёпиштирилган. Харидор ана шу ёрлиққа қараб нима сотиб олаётганини билиб олади.

2008 йил Россия федерациясида ҳам таркибида ГМО бор маҳсулотларга махсус ёрлиқ ёпиштирилиши ҳақида қонун қабул қилинди.

Маҳсулотнинг қимматроғи ва кўримсизроғи – табиийси, ялтироғи ва арзонроғи – ГМО. Харидор таъбига қараб олаверади.

 

Дамин ЖУМАҚУЛ

ЎМИ Матбуот хизмати

Давоми бор...

 

Мақолалар
Бошқа мақолалар

Қурбонлик: кимларга вожиб, нима мақсадда, қачонгача ва қандай ҳайвонлар қурбонлик қилинади?

06.06.2024   10899   7 min.
Қурбонлик: кимларга вожиб, нима мақсадда, қачонгача ва қандай ҳайвонлар қурбонлик қилинади?

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Аллоҳ таолога беадад ҳамду санолар
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга дуруду салавотлар бўлсин

 

Қурбонлик луғатда “яқинлашмоқ”, “яқин бўлмоқ” маъноларини билдириб, истилоҳда бу сўз Аллоҳга қурбат ҳосил қилиш мақсадида жонлиқ сўйишни англатади.

Қурбонлик Ислом динининг вожиб бўлган улуғ амалларидан биридир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Парвардигорингиз учунгина намоз ўқинг ва қурбонлик қилинг” (Кавсар сураси, 2-оят).

Севикли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қурбон ҳайити куни эрта билан ўзлари қурбонлик қилардилар ва бошқаларни ҳам курбонлик қилишга тарғиб этардилар. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Имконияти бўла туриб, қурбонлик қилмаган кимса намозгоҳимизга яқинлашмасин”, деганлар (Имом Аҳмад, Ибн Можа ривояти). Бошқа бир ҳадисда эса: “Ҳар ким қурбонлик қилишга қодир бўлса-ю, қурбонлик қилмаса, вафотидан кейин мажусийлар ёки насронийлар қаторида тирилади”, дедилар.

 

Қурбонлик тарихига бир назар

Қурбонлик ҳижрий иккинчи йил вожиб бўлган бўлсада, лекин унинг тарихи анча узоқларга – Иброҳим алайҳиссалом замонларига бориб тақалади ва у зотдан бизга қолган амаллардандир. Бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: Қурбонлик қилинглар! Албатта, у отамиз Иброҳим алайҳиссаломнинг суннатларидир, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).

 

Қурбонлик қилишдан мақсад нима?

Қурбонлик қилишдан мақсад банда ўзининг Аллоҳ амрига итоатини, тақвосини намоён этишдир. Аллоҳ таоло банда сўйган ҳайвоннинг гўштига ҳам, қонига ҳам муҳтож эмас: «Аллоҳга (қурбонлик) гўштлари ҳам, қонлари ҳам етиб бормас. Лекин у Зотга сизлардан тақво етар. Аллоҳ сизларни ҳидоят қилгани сабабли – У зотни улуғлашларингиз учун – уларни сизларга бўйсундириб қўйди. Эзгу иш қилувчиларга хушхабар беринг!» (Ҳаж сураси, 37-оят).

Шунингдек, қурбонлик қилиш Аллоҳ таолонинг амрини адо этишга банданинг тайёр эканини кўрсатади ва тўғри йўлга ҳидоят қилгани учун Аллоҳ таолога шукр этиш бўлади.

Аллоҳга ҳар қанча шукр қилсак, шунча оз. Холис Аллоҳнинг Ўзи учун ибодат қилиб, намоз ўқиш, фақат Аллоҳнинг йўлида жонлиқ сўйиб, бева-бечораларни тўйғазиш шукрнинг бир кўринишидир.

Қолаверса, бу амални бажаришда Аллоҳ таолонинг буюклиги ва динининг улуғлиги зоҳир бўлади.

 

Қурбонлик кимларга вожиб?

Қурбонлик зиммага вожиб бўлиши учун 4 нарса топилиши шарт.

  1. Мусулмон бўлиши. Чунки қурбонлик қурбат бандани Аллоҳ таолога яқин қилувчи ибодат бўлиб кофир унга аҳл эмас (Бадоеъус саноеъ).
  2. Озод бўлиш. Чунки қулнинг мулки бўлмайди (Ал баҳрур роиқ).
  3. Нисоб эгаси бўлиш.
  4. Муқим бўлиш. Мусофирга қурбонлик вожиб эмас. Гарчи сафарда нисоб миқдорига эга бўлса ҳам. Ҳазрат Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Мусофир зиммасига қурбонлик вожиб эмас”.

 

Қурбонлик қилинадиган ҳайвонлар

Қурбонлик қуйидаги ҳайвонлардан бирини сўйиш билан адо топади:

Қўй (қўй дейилганда эчки ҳам тушунилади), қорамол ва туядир. Ушбу ҳайвонлардан бошқа ҳайвонлар қурбонлик ўрнига ўтмайди.

Қўйда ёлғиз бир киши, қорамол ва туяда эса бир кишидан етти кишигача шерик бўлиб адо қилишлари мумкин. Қўй олти ойлик ва ундан катта бўлиши шарт. Қорамол икки ёш ва ундан катта бўлиши шарт, туя беш ёш ва ундан катта бўлиши шарт.

Шу билан бирга, қурбонликка сўйиладиган ҳайвон семиз, йўғон ва ёши катта бўлиши афзал саналади. Қурбонликка ярамайдиган айби ёки нуқсони бор ҳайвонларни сўйишдан эҳтиёт бўлиш лозим.

Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг ичимизда туриб: “Тўрт нафар ҳайвон қурбонликка ярамайди: кўзи кўрлиги билиниб турган (айбли) ҳайвон, касали зоҳир касал ҳайвон, чўлоқлиги зоҳир чўлоқ ва ўрнидан тура олмайдиган ўта озғин ҳайвон”, дедилар» (Имом Термизий ривояти).

Курбонлик қилинадиган ҳайвон айбдан холи бўлиши лозим. Қурбонлик қилинадиган ҳайвоннинг қулоғи, ёки думи, ёки кўзининг бир қисмидан кўпроғи йўқ бўлса, қурбонликка сўйиш жоиз эмас.

Касал, чўлоқ ва озғин ҳайвонлар сўядиган жойга ўз оёғи билан юриб бора олмаса, қурбонликка сўйиш жоиз эмас.

 

Қурбонлик қилиш вақти

  • қурбонлик ҳайит намози ўқиб бўлингандан кейин бошланади.
  • ҳайитнинг учинчи куни қуёш ботиши билан тугайди.

 

 Қурбонликнинг қийматини садақа қилиш мумкинми?

Қурбонлик талаб этилган жонлиқлардан бирини сўйиш орқали адо этилади. Жонлиқни сўймай, жонлиқни ёки унинг миқдорига тенг маблағни бериш қурбонлик ҳисобланмайди. Балки садақа ҳисобланади. Алоуддин Косоний раҳматуллоҳи алайҳ бундай дейди: “Бир киши қурбонлик кунларида қўйнинг ўзини ёки қийматини садақа қилса, қурбонлик ўрнига ўтмайди. Чунки қурбонликнинг вожиблиги қон оқизишга боғлиқдир” (Бадоеъус саноеъ).

 

Қурбонлик одоблари

Қурбонлик қилиш вожиб бўлган киши қуйидаги одобларга риоя қилиши лозим:

Аввало – Қурбонлик қилувчи шахс нияти тўғри, амалини холис Аллоҳ таоло учун қилган бўлиши лозимдир. Бошқалар “кўрсин” ёки “эшитсин”, деган ниятдан йироқ бўлади.

Иккинчи одоб – қурбонлик қилувчи соч, соқолига ва баданига ҳеч нарса теккизмаслиги.

Қурбонлик қилишни ирода қилган киши зулҳижжа ойининг биринчи кунидан бошлаб, то ҳайит куни қурбонликни бажаргунга қадар соч-сақолини олмайди ва баданининг бошқа жойларига ҳам тиғ теккизмаслиги мустаҳабдир.

Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон сизлардан бирортангиз қурбонлик қилишни ирода қилса, сочига ва терисига ҳеч нарса теккизмасин”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Учинчи одоб – қурбонлик қилишда айб ва нуқсони бор ҳайвонни қурбонлик қилишдан сақланиш.

Тўртинчи одоб – қурбонликни ўз қўли билан қилиш. Қурбонлик қилувчи ўз қўли билан сўйиши мустаҳабдир. Аммо ўзи сўйишни билмаса ёки бошқа сабабларга кўра ўзи сўймасдан, бошқага сўйдиришнинг зарари йўқ.

Бешинчи одоб – қурбонликнинг вақтини риоя қилиш.

Олтинчи одоб — сўйиш одобларига риоя қилиш.

Ҳайвонларни сўйишнинг ўзига хос одоблари, мустаҳаблари бордир. Туяни тик турган ҳолида олдинги чап оёғини боғлаб, бўйнининг пастидан, кўкраги тамондан сўйиш, қорамол ва қўйларни эса чап томони билан ётқизиб, томоғининг тагидан сўйиш, пичоқнинг ўткир бўлиши, уни сўйиладиган ҳайвоннинг олдида ўткирламаслик, бошқа ҳайвоннинг кўз олдида сўймаслик шулар жумласидандир.

Аллоҳ таоло қилаётган ҳар бир амалимиз қаторида ушбу қурбонликларимизни ҳам Ўзининг ризолиги учун қилинган ибодатлар қаторида қабул айласин!

Даврон НУРМУҲАММАД