16 Июн, 2025, 20 Зулҳижжа, 1446
16 Июн, 2025, 20 Зулҳижжа, 1446
Давоми...
Мактабнинг биология дарслигида ҳар бир ўсимлик ва ҳайвоннинг бир-биридан фарқли минглаб белгилари бор экани ёзилган. Ана шу нишонада муайян ген, ДНК молекулаларининг кичик парчаси бор. Айнан ўша парча ўсимлик ва ҳайвоннинг ўзига хос хусусиятини намоён этади. Нишонани намоён этувчи ген йўқотилса, ўша заҳоти нишонанинг ўзи ҳам йўқолади. Аксинча, агар ўсимликка янги ген қўшилса, унда янги нишона пайдо бўлади. Ўсимликнинг ана шу тартибда ўзгартирилганини мутант ёки генетик модификация бўлган организм деб аташ мумкин.
Замонавий фан шу қадар илдамлаб кетдики, ҳозирги вақтда икки-уч генни олиб ташлаш ёки қўшиб юбориш унга сира ҳам муаммо эмас. XX аср сўнгида ўсимлик ва ҳайвонларни сунъий равишда ўзгартириш (модификациялаш) тажрибалари кенг ёйилиб кетди. Айтайлик, асл шакли ва мазасининг сифатини йўқотмасдан узоқ вақт сақланиб турадиган помидор яратилиши кимнинг хаёлига келибди дейсиз. 1994 йил АҚШдаги савдо расталарида яшил помидор пайдо бўлди. Бу помидор айнимасдан-чиримасдан ойлар давомида тураверар эди. Дўконда ям-яшил бўлиб турган помидорни харидор уйига олиб келганда у одамнинг кўз ўнгида қип-қизил тус олди. Аён бўлишича, помидор совуққа чидамлиликни қутб қалқонбалиғидан олган экан. Помидор 12 даража иссиқда узоқ вақт яшил ҳолатини сақлаб тура олади, иссиқлик даражаси ошгани заҳоти қизаради. Колорадо қўнғизи картошканинг офати эди. Ген инженерлари унга чаённинг генини қўшгандан кейин қўнғиз картошкага бурилиб ҳам қарамайдиган бўлди. Генетик модификацион фермент қўшилган ноннинг узоқ вақт суви қочмайдиган бўлди, тамакининг заҳарли химикатларга чидамлилиги ортди.
Аллоҳ таоло Ўзининг муборак Каломида шайтони лаъиннинг Одам авлодларини йўлдан оздириб, уларни не куйларга солишини инсонлар ўргансин, унинг алдовларига учмасин, дея Иблиснинг ўзига гапиртириб қўйган:
“Уларни адаштираман, хом хаёлларига соламан, уларга амр қилсам, чорваларнинг қулоқларини кесарлар ва уларга амр қилсам, Аллоҳнинг яратганини ўзгартирарлар», деди. Кимки Аллоҳни қўйиб шайтонни дўст тутса, батаҳқиқ, очиқ-ойдин зиёнга учрайдир. (Яъни, Аллоҳ шайтонни лаънатлади, ўз раҳматидан қувди. Шайтон эса, қувилаётган пайтда: «Қасамки, бандаларингдан маълум насибани оламан», деди. Мени шуларнинг сабабидан лаънатлаяпсан, мен булардан маълум миқдорни ўз йўлимга чиқариб, куфр ва исёнга чорлайман, деди. Яъни, бандаларингни тўғри йўлдан–сенинг йўлингдан адаштираман ва уларни хом хаёлларга соламан–умримиз узун бўлади, маза қилиб юрамиз, қайта тирилиш ҳам, ҳисоб-китоб ҳам, қиёмат ҳам йўқ, деб юраверадиган қилиб қўяман, дейди)” (Нисо сураси, 119-оят).
Танганинг икки томони
ГМОга қарши бўлганларга “Монсанто” вакиллари “Ҳар доим янгиликларни рад этиш инсон зотининг табиатида бор”, дейди. Биз улар даъво қилгандек, кўр-кўрона эътироз билдирувчилар бўлиб қолмаслик учун ГМОнинг ижобий ва салбий жиҳатларини ўрганиб кейин уни тарози палласига солиб қарайлик.
Генетик модификацияланган организмлар аждодлари каби ўсиб ҳосил бериш билан кифояланмайди, анъанавий навлар турли об-ҳаво шароитларида нобуд бўлганда ҳам улар яшайверади. Уларнинг аксарига кутилмаганда тушган совуқлар, сув тошқинлари ёки қурғоқчиликлар ҳам писанд эмас. Баъзи ўсимликлар томири шу қадар яхши ривожланганки, улар намни энг юқори даражада ушлаб туради. Қуйи температурага сезгир бўлган айрим навлар чидамлилиги ортиб эрта баҳорданоқ ҳаракатга кела бошлайди. Шунингдек, буғдойнинг тез етиладиган навлари ҳам яратилди.
Ўсимликларнинг гени ўзгаришидан уларга етадиган фойдалар:
Нега кўпчилик ГМОни севмайди?
2005 йил “Монсанто” компаниясининг 1996 йил трансген соянинг инсон соғлигига қанчалик хавфсизлиги устида олиб борган тадқиқот ишини яширгани фош бўлиб қолди. Бу ахборот қўлга киритилгач, ГМ соя таркибида оқсил ва бошқа тўйимли моддалар сезиларли даражада камлиги, бироқ қовурилган ГМ соя таркибида оқсилнинг икки баробар юксалиб, инсон организмининг бошқа озуқаларни ҳазм қилишига тўсқинлик қилиши маълум бўлди. Боз устига қовурилган ГМ соя таркибида аллергия чақиришнинг асосий манбаи бўлган ингибитор трипсин етти баробар кўп экани аниқланди. Шунингдек, “Монсанто” ҳайвонларни ГМ жўхори билан боқиб кўрган тажрибаси хулосаси натижасини Европа Иттифоқи талаб этганда бу хулосани тижорат сири деган важ билан тақдим этишдан бош тортган. Кейинчалик Германия давлат суди компанияга ўша хулосани эълон қилишни юклаб ҳукм чиқарди.
ГМ маҳсулот савдо расталарида
Соя тозаланган ёғ, маргарин, пишириқлар учун ишлатиладиган мой (жир), майонез ва бошқа салат қайлалари, қайнатилган колбаса, макарон ва ҳатто болалар овқатлари таркибида бор. Соядан пазандалик ишларида қуюқлаштириш учун фойдаланиладиган эмульгатор ҳам олинади.
Генетик модификация қилинган соя маҳсулотларидан кейингиси – жўхори. Бозорларда, кўча юзида, бекатларда сотилаётган попкорнлар юз фоиз ГМО жўхоридан тайёрланади. 2000 йилнинг кузида ўнлаб америкаликлар тез ёрдам машиналарида касалхоналарга ташилди. Маълум бўлишича, улар балиқ гени қўшилган жўхори чипсидан заҳарланган экан. Аксари вафот этди.
Айнан ўша йили Марказий Африканинг энг қашшоқ давлатларидан бири бўлган Замбияда қаттиқ қурғоқчилик бўлди. Ҳар куни юзлаб болалар ва катталар очликдан ўла бошлади. Бунинг оқибатида қишлоқларнинг тўқсон фоизи йўқ бўлиб кетди. БМТ мамлакат аҳолисига ёрдам учун юзлаб тонна ГМО маҳсулотлар ёрдамга юборди. Аммо мамлакат раҳбарлари бу ёрдамни қабул қилишдан бош тортди. Замбиядан ташқари яна 26 та Африка давлатларида ГМ маҳсулотлар олиб кириш тақиқланган. Агар давлат раҳбарлари ўша оғир шароитда кўпроқ одамлар ҳаётини сақлаб қолиш учун ГМО маҳсулотларни мамлaкатига киритганида мақсадига эришган бўларди. Аммо кейин бу маҳсулотлар оқимига ҳеч қачон чек қўя олмас эди. Чунки халқ ГМОни ейишга ўрганиб қоларди ва бунинг оқибати қурғоқчиликдан-да ёмонроқ бўлиб, мамлакат аҳолиси ёппасига қирилиб кетиши мумкин эди.
Тез етиладиган товуқларнинг асосий экспортчилари – АҚШ ва Бразилия. Бу давлатларда етиштириладиган товуқлар кўп йиллардан бери ГМО соя ва ГМО жўхори билан боқилади. Инсон танасига ана шу товуқ гўшти орқали бегона ДНК кириб келади ва вақти етиб ўта салбий таъсирини намоён этади. Ўзи унинг таъсири сезила бошлаганига анча бўлди. Ҳатто оддий одамлар ҳам супермаркетларда, бозорларда сотилаётган “грил”лардан рак касали келиб чиқаётганини гапириб юрибди.
Аслида биотехнология совуқ уруш даврида инсонларни ўлдирувчи қурол сифатида пайдо бўлган эди. Мамлакатлар бир-бирига инсонларнинг уруғини кесишга мўлжалланган ГМО гуруч, соя, жўхори ва бошқа маҳсулотларни экспорт қилар эди... (http://www.gq.ru/taste/social/67226_chem_opasen_gmo.php.)
Туркиянинг Хатай вилояти деҳқончилик ишлари мудири Бестами Забун истеъмолчилар мева ва сабзавотларнинг катта ва чиройлисини эмас, аслиятини талаб қилаётганини, эндиликда фермерлар талаб ва таклифларга биноан генетик инженерия аралашмаган маҳсулотлар етиштиришга эътибор қараётганини айтди. Унинг бу гапларини ўқиб, ўтган йили Истанбулда бир ошпаз одам менинг ўзбеклигимни эшитиб, “Ўзбекистондан беш килогина жўхори уруғи олишим керак-да, томорқамга экмоқчи эдим, яқинда келадиган одам йўқми?” деб сўрагани ёдимга тушди. “Нега? Бу ерда ҳар қадамда жўхори-ку” деган эдим. У “Булар яхши эмас, американики” деди.
Европа давлатларидаги савдо расталарида генетик ўзгаришга учраган маҳсулотларга ўтган асрдаёқ махсус ёрлиқ ёпиштирилган. Харидор ана шу ёрлиққа қараб нима сотиб олаётганини билиб олади.
2008 йил Россия федерациясида ҳам таркибида ГМО бор маҳсулотларга махсус ёрлиқ ёпиштирилиши ҳақида қонун қабул қилинди.
Маҳсулотнинг қимматроғи ва кўримсизроғи – табиийси, ялтироғи ва арзонроғи – ГМО. Харидор таъбига қараб олаверади.
Дамин ЖУМАҚУЛ
ЎМИ Матбуот хизмати
Давоми бор...
Юртимизда ҳайит байрамлари қадимдан ўзгача шукуҳ, халқимизга хос меҳр-мурувват, бағрикенглик ва саховат ифодаси бўлиб келган. Айниқса, сўнгги йилларда Янги Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Рамазон ва Қурбон ҳайитини кенг миқёсда нишонланиши ва дам олиш куни деб эълон қилиниши муқаддас динимизга бўлган чуқур ҳурмат ва эътиборнинг натижасидир.
Қурбон ҳайити – мусулмонларнинг энг мўътабар байрамларидан бири ҳисобланиб, Зулҳижжа ойининг ўнинчи куни нишонланади. Бу муборак кунларда Аллоҳ таолонинг кўплаб хайру баракаси ер юзидаги бандалари узра ёғилади. Қурбон ҳайити ҳаж ибодатлари тамом бўлганлиги муносабати билан ҳамда Аллоҳ йўлида қурбонлик қилиш палласи бўлган айёмдир. Қурбон ҳайити намози ўқилгач, имкони бор инсонлар қурбонлик қилишлари вожиб амаллардандир.
Қуръони Каримнинг “Кавсар” сурасида: “Бас, Роббингиз учун намоз ўқинг ва (туя) сўйиб, қурбонлик қилинг”- дейилади. (Кавсар сураси, 2-оят).
Қурбонлик ҳақида Баро ибн Озиб разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:
عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "اِنَّ اَوَّلَ مَا نَبْدَاُ بِهِ فىِ يَوْمِنَا هَذا اَنْ نُصَلِّىَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ فَمَنْ فَعَلَ فَقَدْ اَصَابَ سُنَّتَنَا وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلاَةِ فَاِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِاَهْلِهِ لَيْسَ مِنَ النُّسُكِ فىِ شَيْءٍ" (رواه الإمام البخاري).
яъни: “Дарҳақиқат, бугунги кунда ишимизни аввал ийдул азҳо (қурбон ҳайити) намозини ўқиш, сўнгра (уйларимизга) қайтиб, қурбонлик билан бошлашимиз керак. Кимки, шуларни бажарса, у суннатимизга мувофиқ иш қилибди. Кимдаким, ҳайит намозидан олдин сўйса, у қурбонлик эмас, балки ўз аҳли учун тақдим қилган гўштдир” (Имом Бухорий ривояти).
Айтиш жоизки, ҳанафий мазҳаби бўйича қурбонлик қилиш – вожибдир. Қурбонлик қилиш ҳур, балоғат ёшига етган, оқил, муқим, яъни сафарда бўлмаган ва гарчи бир йил айланмаган закот нисобига эга бўлган мусулмон шахсга вожиб бўлади. Қурбонликни Зулҳижжа ойининг ўн, ўн бир ва ўн иккинчи куннинг (яъни, ҳайитнинг биринчи, иккинчи ва учинчи куннинг) Шом намози вақти киргунигача амалга оширилади.
Шунингдек, Қурбон ҳайити куни мусулмонлар бир-бирларини қутлаб, сўйилган қурбонликларини ўзаро баҳам кўрадилар, бу эса албатта, меҳр-мурувват ва саховат ҳисларини яна-да орттиради.
Қуръони каримда бу ҳақда: “Яхши кўрган нарсаларингиздан эҳсон қилиб бермагунингизгача, сира яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар. Ҳар қандай нарсани инфоқ қилсангиз, албатта Аллоҳ уни билур”, дейилган (Оли Имрон сураси, 92-оят).
Инсонларнинг ўзаро меҳр-мурувватли ва саховатли бўлишлари ҳақида Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: “То мўмин бўлмагунингизгача жаннатга киролмайсизлар, то бир-бирларингизга меҳр-мурувватли бўлмагунингизгача комил мўмин бўла олмайсизлар”. (Имом Муслим ривояти)
Мазкур оят ва ҳадислар барчамизни ўзаро меҳр-мурувватли бўлишга чақиради. Аввало меҳрибон ота-оналаримиз ҳамда ёши улуғ яқинларимизни Ҳайит айёми билан табриклаб дуоларини олиб, сўнгра фарзандларимизни ҳам кўнгилларини шод қилишимиз фазилатлидир.
Қурбон ҳайити кунларида биз эътибор берадиган яна бир жиҳат – меҳрга ташна инсонларга байрам шодлигини ва яхши кайфият улашишдир. Бу борада юртимизда кенг кўламли ишлар амалга оширилади, байрам арафасида кам таъминланган ва кўмакка муҳтож оилалар ҳолидан хабар олинади.
Минг афсуслар бўлсинки, “гуруч курмаксиз бўлмаганидек” ҳайит кунлари бир қатор бидъатлар кўзга кўринади, хусусан, яқинлари вафот этган хондонларда дастурхон тузалиб “янги ҳайит” маросимини ўтказиш, никоҳ тўйлари бўлиб ўтган хонадонларда “ҳайит йўқлови” каби исрофгарлик амалларини ҳалигача давом эттираётган айрим инсонлар топилади. Уларга ҳайит кунларини қандай ўтказиш борасида тушунтиришлар олиб бориш бизнинг зиммамиздаги вазифалардан биридир.
Қурбон ҳайити - улуғ байрамдир. Бу кунларда яна ҳам меҳрибон ва мурувватли бўлиб, етимлар бошини силаб, ёши улуғлар, касалманду муҳтожлардан хабар олинади, уларнинг кўнгилларига ҳам байрам шукуҳини олиб кирамиз. Бу кунда гина-кудратларни унутиб, кечиримли бўлишимиз мақсадга мувофиқдир.
Бу йил ҳам Қурбон ҳайити байрами муносабати билан мамлакатимизнинг барча ҳудудларида алоҳида тайёргарлик ишлари амалга оширилди. Масжидлар, диний марказ ва хонадонларда махсус тадбирлар ўтказилди. Ҳар йили бўлгани каби, бу йил ҳам юртимизда катта шодлик ва фараҳ билан кутиб олинадиган ушбу кун, халқимизнинг бирлиги, меҳр-оқибати ва бағрикенглигининг яна бир бор ёрқин ифодаси бўлди.
Аллоҳ таолодан сўраймизки, Қурбон ҳайити юртимизда тинчлик ва фаровонликда хайру баракали ўтсин!
Абдуқаҳҳор домла Юнусов,
Тошкент шаҳар бош имом-хатиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 