1-савол: “Аҳли сунна вал жамоа ақоиди” китобини ўқиб, ундаги бир ҳадис тўғрисида сўрамоқчи эдим: “Умматим етмиш уч фирқага бўлингайдир. Буларнинг ҳаммаси дўзахдадир. Илло, биттаси (нажотдадир)”, дейилган.
Жавоб: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир неча фирқаларнинг пайдо бўлиши тўғрисида башорат қилганлар:
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) марҳамат қилдилар: “Умматим етмиш уч фирқага бўлингайдир. Уларнинг ҳаммаси дўзахдадир. Илло, биттаси (нажотдадир). Шунда улар ким дейилди. У зот: “Менинг ва саҳобаларимнинг йўлини тутганлардир”, дедилар” (Имом Термизий, Ибн Можа ва Абу Довуд ривоятлари).
Ҳадиси шарифда айтилганидек, яҳудий тоифаси етмиш бир, насроний тоифаси етмиш икки, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) умматлари етмиш уч фирқага бўлинган. Ҳар бир мусулмон ботил мазҳабларнинг хато йўлларидан сақланиш учун аҳли сунна вал жамоа ақидасини яхши билиши зарур.
Аҳли сунна вал жамоадан ташқари етмиш икки фирқанинг ўзаги еттита бўлиб, улар мўътазила, шиа, хавориж, хорижия, муржиъа, нажжорийя, жабарийя ва мушаббиҳалардир.
Улар яна ўз ораларида содир бўлган ихтилофлар натижасида беш, ўн ва йигирма фирқага бўлиниб, 72 фирқани ташкил қилади. Ачинарли томони шундаки, адашган фирқаларнинг барчаси бир-бирларини “кофир” деб айблайдилар.
Етмиш икки фирқага бўлиниб кетганлар асосан ўзларининг ҳавойи нафслари ва шайтон иғвосига учганлар бўлиб, улардан мўътазилалар 20, шиалар 22, хаворижийлар 20, муржиъалар 5, нажжорийялар 3, жабарийялар 1, мушаббиҳалар 1 фирқага бўлиндилар ва жами 72 фирқа бўлди. Уларнинг баъзиларини эътиқодлари бидъат, баъзилариники эса куфргача бориб етди.
Юқоридаги тақсимотни Шайх Аҳмад Зиёуддин Кумушхонавий ўзининг “Жомеъул мутун фий ҳаққи анвоис сифотил илоҳиййа ва ақоидил мотуридиййа ва лафзил куфри ва тасҳиҳил аъмолил ажибиййа” (Аллоҳ таолонинг турли сифатлари, мотуридийя ақоиди, куфр сўзлари изоҳи ва амалларни тўғри бажариш ҳақида матнлар тўплами) китобида бошқачароқ кўрсатган. Унда айтилишича, залолатда бўлган мазҳаблар бир неча гуруҳларга бўлинади:
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) вафотларидан кейин ўртага чиққан турли хил оқимлар ўзларининг бидъатчи эканини англаб етишмаган.
Ислом динини ниқоб қилиб олиб, олимлик даъво қилаётган кишилардан эҳтиёт бўлиш зарур. Уларга асло бефарқ бўлмайлик. Динда бефарқ бўлиш асло ярамайди.
2-савол: Бугунги кунда масжидларимизда намозхонлар ҳар хил шаклда намоз ўқишмоқда. Ҳар ким ўз ихтиёри билан хоҳлаган мазҳабига эргашиши мумкинми?
Жавоб: Мутааххир (кейинги) уламолар мусулмонларни муайян бир мазҳабга эргашишлари вожиб, деганлар. Чунки ҳар бир мусулмон ўзи тўғридан-тўғри Қуръон ва ҳадисдан ҳукмларни олиш имкониятига эга эмас. Ва яна ҳар ким ўзи билганича амал қиладиган бўлса, омма ўртасида турли ихтилоф ва низоларнинг келиб чиқишига сабаб бўлади. Мана шундай кўнгилсизликларнинг олдини олиш, жамият барқарорлигини сақлаб қолиш мақсадида уламолар мусулмонларни муайян бир мазҳабга эргашишларини вожиб деганлар.
3-савол: Мен мазҳаблар ўртасидаги намоздаги фарқни сўрамоқчи эдим. Биз қайси ҳадисни олганмиз бошқа мазҳабдагилар қайси ҳадисни олган. Шунга тўлиқ маълумот берсангиз. Аллоҳ рози бўлсин.
Жавоб: Сиз “Кифоя” китобини олиб намоз бобини ўқиб чиқинг. Ушбу китобда мазҳабимизга кўра намоз ўқишнинг далиллари батафсил баён қилинган.
4-савол: Бир дўстим Литва давлатида ишлаяпти у ерда бир масжид бор ва дўстим ишлаётган жойдан анча узоқ ва шу масжиднинг имоми тожик миллатига мансуб домла бўлиб, бошқа мазҳабда экан. Жума намозларини адо этиш учун қандайдир ечим борми?
Жавоб: Ўша бошқа мазҳабда бўлган имомга иқтидо қилган ҳолда ўз мазҳабига мувофиқ адо этаверади. Намозни бошида такбири таҳримада қўл кўтаришда унга эргашади. Қолган ўринларда имом қўл кўтарса ҳам, у кўтармай ўқийверади. Бир мазҳаб вакили иккинчи мазҳаб вакилига иқтидо қилиши дуруст.
5-савол: Мазҳаб нима? Мазҳаб дунё бўйича нечта?
Жавоб: Мазҳаб дегани борадиган йўл деган маънони англатади. Динимизда ҳақ деб эътироф қилинган фиқҳий мазҳаблар тўртта бўлиб, улар ҳанафий, моликий, шофиъий ва ҳанбалий мазҳабларидир.
6-савол: Мен масжидда ёнимда намоз ўқиётган кишини кўрсатгич бармоғини юзлантираётганига кўзим тушти. Бу бизнинг ҳанафий мазҳабимизга тўғри келадими?
Жавоб: Бу амални “ишорату саббоба”дейилади, ҳанафий уламоларимиз ҳам уни намознинг суннатларидан деб ҳисоблайдилар.
7-савол: Нега мазҳаблар ҳар хил намоз ўқийди? Қайси ҳадисларни ҳужжат қилиб олишган. Ҳамма мазҳабларнинг қайси ҳадисни ҳужжат қилиб олишганини қисқа қилиб тушунтириб берсангиз. Мазҳаб ўзгартириш гуноҳ эмасми.
Жавоб: Сизга Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳнинг “Ихтилофлар ҳақида”, “Ихтилофлар, сабаблар, ечимлар”, “Мазҳаблар бирлик рамзи” номли китобларидан бирини, энг камида биринчиси – энг кичик ҳажмлисини ўқиб чиқишни тавсия қиламиз. Батафсил маълумот ва тушунчага эга бўласиз, иншааллоҳ!
ЎМИ Матбуот хизмати
Инсон ҳаётида энг қимматбаҳо неъматлардан бири вақтдир. У ниҳоятда тез ўтади, бирор нарсага боғлаб, тўхтатиб, ортга қайтариб бўлмайди. Ҳар лаҳза инсон умридан бир бўлакдир. Шунинг учун вақтни самарали ўтказиш, уни қадрлаш ҳар бир ақлли инсон учун жуда муҳим.
Ҳар инсонга бир умр берилган. У йиллар, ойлар, кунлар, дақиқалар билан ҳисобланади. Бир соат бекорга кетса, умримиздан бир қисм бекор кетган бўлади. Кўпинча биз "эртага қилиб қўяман", "кейинроқ бошлайман" дея ўзимизни алдаб қўямиз. Аниқ режа асосида ҳаёт кечириш, ҳар бир кунни мақсадли ва мазмунли ўтказиш вақтдан унумли фойдаланишнинг асосий йўлидир. Илм ўрганиш, меҳнат қилиш, соғлиққа эътибор қаратиш, оила ва яқинларга вақт ажратиш — буларнинг бари вақтнинг тўғри тақсим қилиниши билан бўлади.
Тан олиш керак, замонавий технологиялар, ижтимоий тармоқлар ва ахборот оқими вақтимизни ўғирлаб, бизни чалғитмоқда. Лекин айб ўзимизда. Баъзан кераксиз нарсаларга соатлаб вақт сарфлаймиз, кейин эса "вақтим етмади" деб шикоят қиламиз. Шунинг учун ҳам ҳаётда "нималар муҳим, нималар эса вақт сарфлашга арзимайди" деган саволга аниқ жавоб топиб олиш лозим. Вақтга эътиборли инсон – масъулиятли инсондир. У ҳар бир вазифани ўз вақтида бажаради, орзулари сари қатъият билан интилади ва ҳаётини назорат қила олади.
Ислом динида ҳам вақтга алоҳида аҳамият берилган. Қуръони каримдаги Аср сурасида Аллоҳ таоло аср (вақт)га қасам билан инсоннинг зарарда экани таъкидлаган. Бу эса вақтнинг беқиёс эканини яна бир бор ёдга солади. Фақат иймон келтирган ва яхши амаллар қилган, бир-бирларига Ҳақ (йўли)ни тавсия этган ва бир-бирларига (мана шу Ҳақ йўлида) сабр-тоқат қилишни тавсия этган зотларгина нажот топиши айтилиб, улгуриб қолишга даъват этилган. Демакки, вақтни тўғри сарфлай олган инсонгина ютуққа эришади. Ҳаётимиздаги ҳар бир дақиқа – бебаҳо хазина. Ундан оқилона фойдаланиб қолиш керак, азизлар.
Абдулвоҳид ИСАҚОВ,
Наманган шаҳридаги
“Мирёқуббой Мирҳакимбой”
жоме масжиди имом хатиби