20 Июл, 2025, 25 Муҳаррам, 1447
20 Июл, 2025, 25 Муҳаррам, 1447
Умму Айман розияллоҳу анҳо асли ҳабашистонлик бўлиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг отаси Абдуллоҳнинг хизматчиси эди. Асли исми Барака бинти Саълаба, олдин Ҳазраж қабиласидан Убайд ибн Зайд никоҳида бўлган. Айман исмли ўғли боис уни “Умму Айман” деб чақиришарди.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам дунёга келганларида, биринчи бўлиб қучоғига олган меҳрибон аёл Умму Айман розияллоҳу анҳо эди. У муборак чақалоқни ўзгача меҳр билан парвариш қилган. Ҳалима онамиз ёш Муҳаммадни оналарига қайтариб берганидан кейин Умму Айман у зотга ҳам хизматчилик, ҳам энагалик қилди.
Ўша йиллари ҳазрат Омина Ясрибга бориб, эри Абдуллоҳнинг қабрини ва у ердаги қариндош-уруғларини зиёрат қилмоқчи бўлади. Ўғли Муҳаммад билан хизматчиси Умму Айманни олиб йўлга чиқади ва бир ойча Ясрибда туриб қолади.
Умму Айман бундай ривоят қилади: «Бир куни яҳудий олимларидан икки киши ёнимга келиб: “Аҳмадни олдимизга олиб келгин, бир кўрайлик”, дейишди. Мен Аҳмадни чақирдим, унга диққат билан назар солиб, қараб чиқишгандан сўнг улардан бири: “Бу бола кутилаётган охирзамон пайғамбари бўлиши мумкин, у кейинчалик бу шаҳарга ҳижрат қилиб келади. Оламшумул ҳодисалар юз беради», деди. Шу воқеадин кейин Умму Айман бошига бир хафалик тушмасин, деган ташвишда бу севимли боланинг ёнидан ҳаргиз айрилмади.
Қайтиш вақти келганида учовлари Макка томон йўлга чиқишди. Абво қишлоғига етганларида ҳазрат Омина оғриб қолди. Шу ерда бир неча кун дам олиб, соғайганидан кейин йўлга чиқмоқчи бўлишди. Лекин ҳазрат Оминанинг касали кундан кун оғирлашди. Умму Айман бир тарафдан Оминага хизмат қилса, яна бир тарафдан ёш Муҳаммад алайҳиссаломга қарар, ундан кўзини узмас эди. Икки дунё қуёши – бўлажак Пайғамбаримиз онасининг қийналаётганини кўриб, унсиз йиғлардилар.
Омина ҳам дард оғриғини унутиб: “Болам етим қоладиган бўлди”, деб ёлғизгина ўғлини ўйлар эди. Дарди оғирлашиб, касали кучаяверди. Ниҳоят она: “Ўғлим! Ҳар бир жон ўлади, ҳар бир янги нарса эскиради, ҳар бир гул қуриб тўзийди, менинг ҳам умрим тугаб боряпти”, деди ва ўғлини энг олдин Аллоҳга, сўнг Умму Айманга омонат қилиб, фоний дунёдан кўз юмди.
Ҳазрат Омина дафн қилинганидан сўнг Умму Айман бўлажак пайғамбарни бир туяга ўтқизиб, ўзи бошқа туяга миниб, чўл-саҳролар, тоғ-тошлардан ўтиб, машаққат билан Маккага етиб келди, Қурайш улуғи Абдулмутталибнинг уйига тушди.
Умму Айман жонидан ҳам кўпроқ яхши кўрадиган Муҳаммад алайҳиссалом улғайиб, оилали бўлгунларича онасидек меҳрибонлик, фидокорлик кўрсатди. У зот ҳам энагасини ҳаргиз унутмай, ҳар доим йўқлаб, хабар олиб турдилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам уни «иккинчи онам» деб алоҳида ҳурмат қилар, жаннат аҳлидан эканининг хабарини берган эдилар.
Умму Айман розияллоҳу анҳонинг эри вафот этиб, тул қолди. Жаноби Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни саҳобалар билан ўтирганларида: «Жаннат аҳлидан бўлган аёл билан оила қуришни хоҳлаган киши Умму Айманни никоҳига олсин», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу таклифини асраб олган ўғиллари Зайд ибн Ҳориса қабул қилди. Пайғамбар алайҳиссалом Умму Айманни саҳоба Зайдга никоҳлаб бердилар. Икковларидан Исломнинг энг ёш қўмондони, улуғ саҳобий Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳу дунёга келди.
Умму Айман розияллоҳу анҳо Аллоҳ таолога таваккал қиладиган, сабрли аёл эди. Энг қийин вазиятда ҳам умидсизликка тушмас, Аллоҳ таолонинг раҳмати, мадади келишига ишонарди.
Бир куни Умму Айман сафарга чиқиб, Равҳа деган жой яқинида дам олгани тўхтади. Қаттиқ чанқаган, бир қултум ҳам суви қолмаган эди. Шундай ҳолсизланиб турганида, осмондан оқ арқонга боғланган бир челак осилиб тушганини кўрди. Челак тўла муздек тотли сув экан, қонгунича ичди. Чанқоғи босилиб, роҳатланди. Кейинчалик Умму Айман бу воқеани баён қиларкан: «Шу сувдан ичганимдан сўнг ҳаргиз чанқоқ нималигини ҳис қилмадим», дейди.
Саййида Умму Айман розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни катта қилгани учун ўз боласидек кўриб, ўрни келганида койиб ҳам қўярди. Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг сўзини ҳаргиз оғир олмаганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидан кейин ҳазрат Абу Бакр бир куни ҳазрат Умарга: “Умму Айманни зиёрат қилиб келайлик, Пайғамбар алайҳиссалом уни зиёрат қилиб турардилар”, деди. Умму Айман уларни кўриб, йиғлади. Абу Бакр ва Умар: “Нега йиғлайсиз, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳнинг даргоҳида эканлари яхшироқ эмасми?” деб тасалли бермоқчи бўлишди. Умму Айман: “Мен Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг Аллоҳ таоло даргоҳида экани яхшилигини билмаганим учун эмас, ваҳий тушмай қолгани учун йиғлаяпман”, деди. Унинг бу сўзи Абу Бакр ва Умар розийаллоҳу анҳумларни ҳам қаттиқ ҳаяжонга солди, улар ҳам йиғлашди.
Аллоҳ таоло Умму Айман розияллоҳу анҳога узоқ умр ато қилди. У уч улуғ саҳобий бошқарган даврларни кўрди. Ҳазрат Усмон розияллоҳу анҳу даври бошланган йили вафот этди.
“Хадичаи Кубро” аёл-қизлар ислом ўрта махсус билим юрти талабаси
Мадина ҚОСИМОВА
тайёрлади.
“Ҳозир ким ҳам китоб ўқирди?”. Бугунги кунда китоб мутолаасини унутган одамлар жамият номидан ана шу гапни гапиришга ўрганиб қолган.
Ростдан ҳам китоб ўқишдан юз ўгирдикми ёки ўқишга тўсиқлар борми? Балки муаммо ўқимасликда эмас, мутолаа маданияти ва тарғиботнинг пасайганидадир?
Одамлар китоб мутолааси ҳақида қандай фикрда?
Бу ҳақда мақола ёзишдан аввал ижтимоий тармоқда ва аҳоли ўртасида “Нега китоб ўқишга одатланмай қўйдик?” саволи билан сўровнома ўтказдик.
Сўровнома натижасига кўра, иштирокчиларнинг энг катта улуши — 29 фоизи “Мунтазам китоб ўқиб бораман” жавобини танлаган. Бу яхши, аммо 26 фоиз иштирокчи китоб ўқишга вақти йўқлиги, 25 фоиз қатнашчи китобдан кўра телефон қулайлиги, 2 фоизи китоб ўқиш зерикарли эканини билдирди. 13 фоиз респондентлар эса китоб ўқишга сабри етмаслигини таъкидлади. Шунингдек, айрим фуқаролар эринчоқ бўлиб кетгани, китоб ўқимасликка турли баҳоналар топилиши, қизиқарли китоблар камлиги, аудио ва электрон китоблар қулайлигини қайд этди.
Бундан ташқари, кузатувчиларнинг асосий қисми илгари метро ва автобусларда ҳам китоб ўқилиши, ҳозир эса нафақат уйда, балки овқатланганда, йўлда юрганда, чорраҳада, ишхонада, хуллас, аксарият ҳолларда энг кўп вақтимиз телефонга тикилиш билан ўтаётгани, айниқса, ёшлар телефондан бўшамаслигини кам китоб ўқилишининг асосий сабаби сифатида айтишди.
Сўровнома натижасидан кўриш мумкинки, жамиятда китоб ўқишга бўлган қизиқиш сақланиб қолган. Бироқ кўпчилик вақтини телефон, интернет ёки бошқа технология ва юмушларга сарфлаётгани ёмон. Бу китоб ўқиш маданиятини шакллантириш зарурлиги, қулай муҳит яратиш ва оммавий тарғибот ишларини кучайтириш, шунингдек, мутолаа фақат шахсий истак эмас, балки муҳит ва ҳаёт тарзига боғлиқ эканини англатади.
Китобхонликни ривожлантиришга берилаётган эътибор натижа беряпти(ми)?
Маълумотларга кўра, энг тараққий этган мамлакатлар эмас, сўнгги йилларда тез ривожланаётган давлатлар аҳолиси кўпроқ китоб ўқир экан. Хусусан, ҳиндистонликлар фақат қўшиқ куйлайди ёки кино кўради, десак адашамиз. Улар дунёда энг кўп китоб ўқийдиган халқ. Ҳиндлар ҳафтасига 10,7 соат вақтини китоб ўқишга сарфлайди. Умуман, энг кўп китоб ўқийдиган давлатлар ўнталигига эътибор берадиган бўлсак, кейинги ўринларда Таиланд - ҳафтасига 9,4 соат, Хитой - ҳафтасига 8 соат, Филиппин - ҳафтасига 7,6 соат, Миср - 7,5 соат, Чехия - 7,4 соат, Россия - 7,1 соат, Швеция – ҳафтасига 6,9 соат, Франция - 6,9 соат, Венгрия аҳолиси эса ҳафтасига 6,8 соат китоб ўқир экан.
Хўш, юртмизда китобхонлик маданиятни шакллантириш борасида амалга оширилаётган ишлар қандай самара беряпти?
Ахборот оқимининг тезлашиши ва рақамлашувнинг кенгайиши натижасида китобхонлик маданиятини юксалтириш нафақат ижтимоий, балки маънавий тараққиёт учун ҳам муҳим вазифага айланмоқда. Юртимизда ҳам ушбу йўналишда бир қанча қарорлар, фармонлар ва дастурлар қабул қилиниб, самарали ишлар амалга ошириляпти. Хусусан, давлатимиз раҳбари ташаббуси билан ёшлар орасида китобхонликни ривожлантириш ва тарғиб қилиш мақсадида ташкил этилган “Ёш китобхон” танлови орқали китоб ўқиётган ёшлар сезиларли ошди. Ёшлар ишлари агентлиги маълумотларига кўра, 2017 йилдан буён анъанавий тарзда ўтказилаётган “Ёш китобхон” танлови орқали қарийб 5 миллионга яқин ёшлар қамраб олинган. Китоб дўконлари ва кутубхоналарда энг кўп изланаётган китоблар ҳам “Ёш китобхон” танловида эълон қилинган 140 номдаги адабиётлар экан. Бу ўз ўрнида китоб бозорида талаб ва таклифнинг ортишига ҳам хизмат қилмоқда.
2017-2024 йилларда 280 нафар ёшлар “Ёш китобхон” танловининг республика босқичида иштирок этган бўлса, шундан 20 нафари ғолибликни қўлга киритиб, Президент совғаси совриндори бўлган. Эътиборлиси, танловда ғолиб бўлган 17 нафар қизнинг 7 нафари кейинчалик Ўзбекистон Президенти томонидан давлат мукофотлари билан тақдирланган. Демак, китоб ёшларнинг кейинги тақдирига ҳам ижобий таъсир кўрсатмоқда. Айниқса, китоб ўқиб, ота-онасига автомобиль совға қилаётган ёшлар сафи кенгаймоқда. Мисол учун, ўтган йил ушбу танловнинг республика босқичида 10-14 ёш тоифасида қирқдан ортиқ бадиий-оммабоп китобларни ўқиган Жомбой туманидаги 12-умумтаълим мактаби ўқувчиси Наргиза Муҳаммадиева биринчи ўринни эгаллади. Унга Президент совғаси – “Cobalt” автомашинаси совға қилинди.
Албатта, китобхонликни тарғиб қилиш ишлари шу билан тўхтаб қолгани йўқ. Давлат дастурлари, маҳаллий ва халқаро лойиҳалар орқали китобга бўлган қизиқишни ошириш, ёш авлодни маънавий жиҳатдан бойитиш учун кенг кўламли ишлар давом этмоқда. Жумладан, Вазирлар Маҳкамасининг “2020 — 2025 йилларда китобхонлик маданиятини ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш миллий дастурини тасдиқлаш тўғрисидаги қарори ҳамда “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг асосий мақсадларидан бири ёшлар орасида китобхонликни ривожлантириш ва тарғиб қилиш вазифаси сифатида белгилангани ҳам ушбу масалага жиддий эътибор қаратилаётганини кўрсатади.
Ёшлар китоб ўқияпти, сиз ҳам ўқинг
Бугун ёшларнинг китоб ўқишга бўлган қизиқиши камайгандек туюлса-да, аслида улар турли хил форматларда ва платформаларда китоб ўқияпти. Ёшларнинг китоб ўқишга қизиқиши камайганини таъкидлашдан олдин, уларнинг китоб ўқиш учун имкониятларини ва китоб ўқишга одатланмасликка нима сабаб бўлаётганини эътиборга олиш лозим. Бу ҳақда Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийси, филология фанлари доктори, профессор Суюн Каримовнинг мулоҳазаларини келтирамиз.
- “Ёшлар китоб ўқимай қўйди”. Кейинги пайтда бу гапни мунтазам китоб мутолаа қиладиганлар ҳам, ўқимайдиганлар ҳам айтадиган бўлди, - дейди С.Каримов. - Тўғри, халқимиз маънавияти учун куйиниб гапирадиганлар бор. Аммо мен бу гапга қўшилмайман. Албатта, ёшлар доим китоб ўқияпти, дейишдан йироқман, лекин улар китоб ўқимай қўйгани йўқ, ўқияпти. Электрон китоблар, аудиокитоблар ва онлайн платформалар ёшлар учун китоб ўқишни осонлаштиряпти. Ёшларни кўряпмиз, халқаро фан олимпиадаларида ғолиб ва совриндор бўляпти, хориждаги нуфузли университетларда таҳсил оляпти, ихтиролар қиляпти, жаҳон ареналарида юртимиз байроғини баланд кўтаряпти, давлат мукофотларига сазовор бўляпти. Агар ёшлар китоб ўқимаётган бўлса, бундай натижаларга қандай эришяпти? Балки кимнингдир фарзанди китоб ўқимаётгандир ёки тарбияси “бузилиб” тўғри йўлдан адашгандир, лекин ҳамманинг ҳам эмас. Бунинг сабаби битта - оиладаги муҳит ва ота-онанинг фарзанд тарбиясидаги эътиборсизлиги.
Дейлик, бир оилада 4 фарзанд туғилиб, вояга етди. Уларнинг ҳаммасини ҳам китобга, илмга қизиқтириш мушкул. Биттаси спортчи бўлишни хоҳласа, бошқаси уста, шифокорликни танлайди. Албатта, бу жараёнда бола, аввало, ота-онасидан кейин ён-атрофидагилардан ўрнак олиб, ўрганганларини амалиётда қўллайди. Ўшанда биз, ота-оналар ҳар бир ишнинг самарали ва натижадор бўлиши учун фарзандларимизга ўрнак бўлишимиз, уларда ижобий таассурот қолдириб, маърифатга ундашимиз керак бўлади.
Масаланинг иккинчи томонини ҳам бор. Баъзилар «Ёшлар китоб ўқимай қўйди”, деб кўпинча бадиий адабиётни назарда тутади. Бадиий адабиёт ҳам ахборот манбаи. Айни пайтда, инсонга бадиий-эстетик завқ бағишловчи, руҳиятига ижобий таъсир ўтказувчи ноёб манба. Интернет тармоқларида медиа оламнинг ахборот таъминоти ғоятда кучайиб кетган, бутун инсоният ундан фойдаланишни афзал деб билаётган бир пайтда ёшларни китоб ўқишга қизиқтириш осон иш эмас. Фақат тарғибот-ташвиқот билан бу муддаога эришиб ҳам бўлмайди. Бадиий китоб ўқиш кўнгил иши, ёш қалбни тарбиялаш эса аввало ота-онанинг, кейин эса устозлар ва жамиятнинг зиммасида бўлади. Шундай экан, ўзгаришни ҳар биримиз ўзимиздан бошлайлик.
“Тирик китоб” нега танқидга учради? Ёхуд маънавиятли инсонларга эргашиш керак
Ахборот технологиялари ривожланиб, электрон қурилмалар ҳаётимизнинг асосий ажралмас қисмига айланиб қолди ва китоб мутолаасига жуда кам вақт ажратадиган бўлдик. Аммо шундай инсонлар борки, улар китобнинг қадрини эслатиб, жамиятни маърифатга чорламоқда. Улардан бири ижтимоий тармоқларда “Тирик китоб” номи билан машҳур бўлган китоб сотувчиси Хайрулла Асадов. У китобга даъват этувчи чиқишлари, ижтимоий тармоқлардаги фаоллиги ва маънавият ҳақидаги нутқлари орқали минглаб инсонларни, айниқса, ёшларни кўпроқ китоб ўқишга ундамоқда.
Бироқ у ҳам ҳар бир оммавий шахс сингари танқидларга дуч келди. Албатта, танқидлар табиий ҳол, айниқса, жамоатчилик диққат марказида бўлган инсон учун. Хайрулла Асадов китобга бўлган муҳаббатни кенг оммага етказишда замонавий, халқона ва таъсирли усулларни қўлламоқда. У олим эмас, маърифат йўлида фидойилик қилувчи шахс. Кўпчилик унинг қарашларида илмий ёндашув ва исботлар йўқлигини таъкидламоқда. Бу бир томондан тўғри. Лекин у ўз ҳаёт тажрибаси ва ўқиган китоблари орқали хулоса чиқаряпти, мисоллар келтиряпти. Бу амалиётга асосланган, халққа яқин услуб.
Ижтимоий тармоқларда китоб сотувчиси машҳур бўлиш билан бирга, китобни эмас, ўзини ва фаолиятини тарғиб қилаётгани ҳақида ҳам танқидий фикрлар билдирилди. Бугунги ахборот технологиялари асрида рақамли тўлқинда ажралиб туриш учун ҳар қандай шахснинг аудиторияга мос визуал ва муҳокамабоп форматда чиқиши талаб этилади. Чунки бу замон талаби. Шунингдек, Хайрулла Асадовнинг шахси китобга бўлган садоқат билан танилган. Агар шахс орқали китобга муҳаббат уйғонса, бу маърифат улашишда энг самарали усул.”Тирик китоб” ўзини эмас, шахсий намунаси орқали китобни ҳаёт тарзи сифатида ҳамда китобларни шунчаки ўқиш эмас, балки ўқилган ғояларни ҳаётда татбиқ қилишни тарғиб қилмоқда.
Албатта, танқидлар ривожланиш ва холислик учун керак. Бироқ китоб ўқиш, уни тарғиб қилиш, жамиятни маърифатга етакловчи, илмли инсонларни қўллаб-қувватлаш, уларга эргашиш ва тўғри хулоса чиқариш керак. Зеро, китоб инсон онгини уйғотади, маънавий дунёсига нур олиб киради.
Фазлиддин Рўзибоев.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа