02 Июл, 2025, 7 Муҳаррам, 1447
02 Июл, 2025, 7 Муҳаррам, 1447
Савол: Салавот қачон ва қандай айтилади?
Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Алҳамдулиллаҳи Роббил ъаламийн! Вассолату вассаламу ъала ашрофил мурсалийн!
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтишга Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло амр қилган. Бу ҳақда Аҳзоб сурасининг 56-оятида қуйидагича марҳамат қилинган:
إِنَّ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا
«Албатта, Аллоҳ ва Унинг фаришталари Пайғамбарга салавот айтурлар. Эй иймон келтирганлар! Сиз ҳам унга салавот айтинг ва салом юборинг».
Аллоҳнинг амри бандалар учун фарз-вожиб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам уламоларимиз ҳар бир киши умри давомида бир марта Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтиши фарздир, дейдилар.
Шофеъий мазҳабида намознинг сўнгида (ташаҳҳудда) салавот айтмоқлик вожиб амал ҳисобланади. Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳи: «Ташаҳҳудда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтилмаса, намоз намоз бўлмайди» деганлар. Ҳанафий мазҳабида эса, бу амал суннат ҳисобланади.
Намоздан ташқарида барча вақтларда салавот айтиш мустаҳабдир. Лекин Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг исмлари, кунялари [1] (Абул Қосим) ёки Расулуллоҳ, Пайғамбаримиз, Набий каби лафзлар билан у зот алайҳиссалом зикр қилинсалар, салавот айтиш лозим бўлади. Бир мажлисда исмлари бир неча марта тилга олинса, бошида бир марта саловот айтмоқлик вожибдир, қолганлари эса суннат. Баъзи уламолар ҳар сафар салавот айтмоқ вожиб деганлар. Салавот айтиш «Солаллоҳу алайҳи васаллам», «алайҳиссалом» ёки бошқа лафзлар билан бўлади.
«Соллаллоҳу алайҳи васаллам» дегани «Унга Аллоҳнинг салавоти ва саломи бўлсин!» деганидир.
Араб тилида «Салавот» сўзи «салот»нинг жаъми бўлиб, «дуо» маъносини англатади. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳматуллоҳи алайҳи «Салот» Аллоҳ таоло томонидан бўлганда «дуо» маъносини йўқотади. Аллоҳ таолонинг Пайғамбаримиз солаллоҳу алайҳи ва салламга салавот айтиши у зот солаллоҳу алайҳи ва салламга Ўз раҳматини юбориши, улуғлаши, мақомларини кўтариши ва фаришталар ҳузурида шаънларига мақтовлар айтишини англатади, деганлар.
Сийрат илми бўйича мутахассис бўлган Абдул Азим Зиёуддин домла «Сиз Пайғамбарни кўрганмисиз?» деган китобида қуйидагиларни келтиради: Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз алайҳиссаломга салавот айтиши ҳақида уламоларимиз бир қанча таъриф берганлар. Ўша таърифларнинг энг яхшиси ва кенг қамровлиси улуғ тобеъин Абул Олия айтган мазкур таърифдир: «Соллаллоҳу алайҳи васаллам» дегани «Аллоҳ Ўз Пайғамбарини фаришталари ҳузурида мақтасин ва салом юборсин», деганидир. Аллоҳ таолонинг Пайғамбаримизга айтадиган салавотини «Унинг раҳматидир» деб, тафсир қилиш заифдир. Зеро, Аллоҳнинг раҳмати ҳар бир мўминга бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам уламоларимиз: «Фалончига Аллоҳнинг раҳмати бўлсин», дейишнинг жоиз эканига иттифоқ қилган. Аммо «фалончига Аллоҳнинг салавоти бўлсин», дейиш ҳақида ихтилоф қилган. Бу эса салавот бошқа, раҳмат бошқа нарса эканини билдиради.
Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламнинг исмлари зикр қилинганда салавотни ичда айтиш жоиз. Лекин овоз чиқариб айтган афзалдир. Албатта, сўзловчи Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак исмларини одамларга эштиладиган қилиб зикр қилса, уларга эшитиладиган тарзда салавот айтади. Ўзи эшитадиган даражада зикр қилса, салавот ҳам шундай айтилади.
Уламолар барча анбиёларга салавот айтиш жоизлигини таъкидлаганлар. Бир Пайғамбарнинг исми зикр қилинганда «алайҳиссалом» (Унга салом бўлсин) дейилса, бир неча пайғамбарларнинг исмларини кетма-кет зикр қилиб, алайҳумуссалом (Уларга салом бўлсин) дейиш ҳам мумкин.
Шу ўринда бир эслатма: Муҳаммад, Иброҳим, Исо ва бошқа пайғамбарларнинг исмлари ила исмланган оддий инсонларнинг исми тилга олинганда салом ва салавотлар айтилмайди. Чунки бу исмни айтиш билан пайғамбар алайҳумуссаломлар эмас оддий инсонлар қасд қилинган бўлади. Шунингдек, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг исмлари зикр қилинган оятларни намозда ўқилганда ҳам салавот айтилмайди, соқит бўлади.
Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг муборак исмлари Маданий суралардан бўлмиш 5 та сурада зикр қилинган:
Юқоридагиларнинг дастлабки тўрттасида Муҳаммад исмлари зикр қилинган бўлса, бешинчисида Аҳмад исмлари зикр қилинган.
Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтишнинг фойдаси ва самаралари:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтиладиган ҳол ва жойлар:
Ғиёсиддин Муҳаммад Юсуф тайёрлади
[1] Куня деб отага фарзандининг исмига «Абу» қўшиб айтилиши, «Абу Фалончи» дегани «Фалончининг отаси» дегани. Онага фарзандининг исмига «Умму» қўшиб айтилиши. «Умму Фалончи» дегани «Фалончининг онаси» дегани. Куня фақат бош фарзанднинг исми билан бўлиши шарт эмас, шунингдек, ўзини фарзанди йўқ киши яқин кишисиининг боласи билан ҳам куняланиши мумкин. Оиша онамиз жиянларининг исми билан «Умму Абдуллоҳ» деб куняланганлар.
[2] Ҳасана – яхшилик.
[3] Мағфират авфдан кўра анча юқори нарсадир. Мағфират қилиш гуноҳдан кечиб савоб бериш бўлгани учун ҳам фақат Аллоҳга хос ҳисобланади.
[4] «Ат-таҳийяту»даги «Ассаламу алайка айюҳан набийю...» жумласи.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Саҳобаи киромлар иймону Ислом, шариату тариқат, ахлоқу одоб ва шунга ўхшаш барча керакли нарсаларда ҳар бирлари биз учун муқтадо бўлган ажойиб инсонлар жамоасидир.
Ушбу мавзуга киришдан аввал «саҳоба» ва «фазл» сўзларининг маъноларини яхшилаб ўрганиб олишимиз лозим.
«Саҳоба» сўзи «саҳиба» ўзагидан олинган бўлиб, луғатда «суҳбатдош бўлмоқ» ва «соҳиб бўлмоқ» деган маъноларни англатади.
Истилоҳда эса Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни мусулмонлик ҳолларида кўрган одамга саҳоба дейилади.
Мусулмон одам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрса бўлди, суҳбатлашиб ўтирмаса ҳам саҳоба бўлаверади.
Уламолар бу масалада кўплаб батафсил баёнотлар, турли фикр-мулоҳазаларни келтирганлар. Лекин мазкур тортишувларнинг барчасининг натижаси юқоридаги таърифга бориб тақалади.
«Фазл» сўзи луғатда «зиёда», «ортиқлик», «устунлик» деган маъноларни англатади.
Шундан «Саҳобаларнинг фазли» иборасининг маъносини тушуниб олиш мумкин.
Пайғамбар алайҳиссалом ҳазрати Жобир розияллоҳу анҳуга ва «Байъатир-Ризвон»да иштирок этган бошқа саҳобийларга қарата: «Сизлар ер юзидаги энг яхши одамсизлар», деганлар.
Шунга биноан, ҳар бир мусулмон мазкур бахтиёр шахсларни севиши, ҳурматлаши ва эъзозлаши лозимдир.
Аллоҳ таоло уларга «яқин фатҳ»ни мукофот қилиб берди. Ҳудайбиядан сўнг тезда бутун дунёни фатҳ қилиш бошланди. Икки ойдан кўп вақт ўтмай, биринчи, энг муҳим фатҳлардан бири – Хайбар фатҳи бўлди. Ундан кейин эса навбатдаги фатҳлар кетма-кет содир бўлаверди.
Мусулмонлар Ислом жамиятининг асл мағзини, жавҳарини ташкил этар эдилар. Улар уч қисмдан иборат бўлиб, биринчи қисм пешқадам муҳожирлар эди.
«Биринчи пешқадам муҳожирлар».
Улар Маккаи Мукаррамада ҳеч ким иймонга келмаган пайтда иймонга келган, кофирларнинг озорларига чидаган, уларнинг зулмларига бардош берган улкан саҳобийлардир.
Уламолар: «Ушбу оятда «олий мақом эгалари» деб сифатланаётган муҳожирлар Бадр урушига қадар Маккаи Мукаррамадан Мадинаи Мунавварага ҳижрат қилган саҳобалардир», дейдилар. Чунки улар энг қийин вақтда иймонга келиб, энг қийин вақтда ҳижрат қилган шахслардир. Бадр урушида мусулмонлар ғолиб келиб, Ислом жамияти юзага чиқиб, ўз таянчига эга бўлганидан кейин ҳижрат қилиш ҳам осон бўлиб қолган.
Иккинчи қисм – «ансорийлар», яъни Мадина аҳлларидан биринчи бўлиб Исломга келган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга «Ақаба»да байъат қилган, дин қардошларини ўз юртлари – Мадинага таклиф этган, маккаликлар ҳижрат қилиб борганларида ўзлари емай, уларга едирган, ўзлари киймай, уларга кийдирган, уйларини, молу мулкларини бўлиб берган, дину диёнатлари учун молу жонларидан кечишга тайёр турган мадиналик пешқадам мусулмонлардир.
Учинчи қисм – «уларга яхшилик билан эргашганлар», яъни пешқадам муҳожир ва ансорийларга яхшилик билан эргашганлардир. Улар васф қилинмиш пешқадам муҳожир ва ансорийлардан кейин, мазкур машҳур воқеалардан кейин мусулмон бўлиб, худди пешқадам мусулмонлар каби ихлосли, ибодатли ва тақводор кишилар бўлганлар. Уларга фақат пешқадамлик, яъни энг қийин дамда сафда бўлмаганликлари етишмайди, холос. Аллоҳ ана шу уч тоифадаги мусулмонларнинг барчасидан «рози бўлди, улар ҳам Аллоҳдан рози бўлдилар».
Банда эришиши мумкин бўлган энг юқори мартаба Аллоҳнинг розилигидир. Зотан, ҳар бир банданинг олий мақсади ҳам мана шу. Банданинг Аллоҳдан розилиги Унинг қадарига ишониши, қазосидан яхшилик кутиши, неъматларига шукр қилиши, бало-офатларига сабр қилишидир.
Аллоҳ улардан рози эканлиги учун: «Уларга остидан анҳорлар оқиб турган жаннатларни… тайёрлаб қўйди».
Улар мазкур жаннатга вақтинчаликка кирмаслар, балки «улар у (ер)ларда абадий мангу қолувчи бўлган ҳолларида».
Аллоҳ таоло улардан рози бўлмаганида, уларни бундай икромга сазовор қилмас эди.
«Ана ўша улкан ютуқдир».
Бундан ортиқ ютуқ бўлиши мумкинми?
Аллоҳ «Ҳашр» сурасида саҳобаи киромларни шундай мадҳ этади:
«Диёрларидан ва мол-мулкларидан жудо қилинган, Аллоҳдан фазл ва розилик умид қиладиган ҳамда Аллоҳга ва Унинг Расулига ёрдам берадиган фақир муҳожирларгадир. Ана ўшалар содиқлардир» (8-оят).
Муҳожирлар аслида маккалик кишилар бўлиб, дину иймон йўлида она юртларини, мол-мулкларини, қариндош-уруғларини ташлаб, Мадинаи Мунавварага ҳижрат қилганлар (кўчиб ўтганлар). Шу сабабли уларнинг кўпчилиги мискин, фақирга айланганлар.
Улар фақатгина Аллоҳ берадиган фазлни деб, Унинг розилигини топамиз, деб бу машаққатларга бўйин эгдилар. Қийин аҳволга қарамасдан, Аллоҳнинг ва Расулининг ишига қўлларидан келган барча ёрдамларини аямадилар. Шунинг учун ҳам Аллоҳ уларни «Иймонларида содиқ кишилар» деб мақтамоқда.
«Ҳадис ва ҳаёт» китобининг 21-жузидан олинди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа