Қайси бирини айтсак, тўғри бўлади?
Турк ҳукмдорларидан Султон Маҳмуд Ғазнавий тақвоси, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларига уйғун яшагани ва адолатпарварлиги билан машҳур эди. Унинг бир вазири бўлиб, вазирнинг Муҳаммад исмли ўғли Султонга котиблик қиларди.
Бир куни Маҳмуд Ғазнавий котибни исми билан эмас, “Эй вазирнинг ўғли”, деб чақиради. Бу ҳолдан котиб сергакланиб, подшоҳни ранжитадиган бирор иш қилдимми, дея хавотирга тушади. Воқеани отасига айтиб, маслаҳат ҳам сўрайди.
Аммо подшоҳ кейинроқ унинг ўғлини яна исми билан чақирганини кўриб, минг андишада подшоҳдан: «Ўғлим хатосини ўнгладими, уни яна ўз исми билан чақиряпсиз?» деб сўрайди. Подшоҳ: «Ташвишланма, доим ўғлингнинг отини айтиб чақирганимда таҳоратли бўлар эдим. Ўша сафар таҳоратим йўқ бўлгани учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак исмларини тилга олгим келмади», деб жавоб берди («Сиз Пайғамбарни кўрганмисиз» китобидан).
Оламлар сарвари таваллуд топган ой – Рабиъул аввал ойи кириб келгани муносабати билан иймонлашмоқни ният қилиб ўқиганим ана шу ибратли воқеани Сиз азизларга ҳам илинишга журъат қилдим.
Бинобарин, бу воқеа Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак исмларига боболаримиз нечоғлик ҳурмат кўрсатганини намоён этади.
Яна мўътабар манбаларда Аллоҳ таолога энг кўп ёқадиган исмлар “Муҳаммад” ва “Абдурраҳмон” экани айтилган. Шунингдек, қайсики, ота-она фарзандига олижаноб орзулар, эзгу истаклар билан “Муҳаммад” деб от қўйса, ўша болага исм ҳурматидан ножўя гаплар айтмасин, дейилган.
Миллатимизда “Маммади”, “Мамат” деган от бўларди. Истиқлол йилларида илмимиз кўпайиб, диний тасаввурларимиз тиниқ тортиб, ўша “Маммади” ва “Мамат” деган отларни тўғрилаб “Муҳаммад” дейдиган бўлдик. Аммо бу ишимиз ҳам қизиқ бўлганга ўхшайди...
Гап шундаки, юртимизга зиёратга келган бир туркиялик меҳмон билан Ҳазрати Имом мажмуасида учрашиб гаплашиб қолдик. Гап айланиб Истанбул фотиҳи Султон Муҳаммадга борганда у “Султан Меҳмет” деб гапирди. Унинг бу гапи менга эриш туйилди. Ахир Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳамда Истанбул фотиҳининг исмини шунчаки “Меҳмет” деб гапириб бўладими!
Ўйланиб туриб унга: “Биз ҳам бир вақтлар “Муҳаммад” исмини “Маммади” ёки сизларга ўхшаб “Мамат” деб айтар эдик, энди тўғрилаб “Муҳаммад” деб айтадиган бўлдик”, дедим. У эса: “Биз атайлаб “Меҳмет” деймиз. Агар “Муҳаммад” деб чақирсак, тўғридан-тўғри жаноби Пайғамбаримизнинг исми ҳосил бўлади, “Меҳмет” деганда эса ўзимизга ўхшаган оддий одам тушунилади. Агар у бирор ноўрин иш қилса, уришиб бериш ҳам мумкин бўлади, тўғрими?” деди.
“Билмадим, балки шундайдир”, деб қўйдим.
Тўғриси, ўша чоқда унинг гапининг қанчалик тўғри эканини билмадим-у, аммо менга ўринлидек туйилди. Чунки “Муҳаммад” исмли болакайларни оналари авра-астарини ағдариб қарғаб ётганини кўп кўрганман-да.
Яна ўзимча ўйлаб юриб шундай фикрга келдим: ота-боболаримиз болага Пайғамбар алайҳиссаломнинг исмини андеша юзасидан қўймасдан, у зотнинг муборак исмидан янги исмлар ҳосил қилиб, боласини ўша исмлар билан атаган экан-да.
Демак, болага от қўйиш борасида ҳам боболарнинг ҳикматларини ўргансак кўп нарсани билиб олар эканмиз.
Бу борада муҳтарам олимларимиз нима дейди?
Дамин ЖУМАҚУЛ
Катта жамоага эргашиш
“Мазҳаб” сўзи арабча сўз бўлиб, “йўл”, “йўналиш” маъноларини билдиради. Шаръий истилоҳда эса, “бирор диний масала, муаммо бўйича муайян мужтаҳид олимнинг фатво чиқариш йўлидир”. Саҳоба ва тобеъинлар даврида мазҳаблар кўп бўлган. Аммо вақт ўтиши билан улар орасида тўрт йирик: ҳанафий, моликий, шофеий, ҳанбалий мазҳаблари ривож топган. Мазкур тўрт мазҳаб вужудга келишининг асосий омили – булар қолган мазҳабларнинг таълимотини ҳам тадқиқ қилиб, қамраб олганидир.
Бу ҳақда аллома Ибн Ражаб ўзининг “Тўрт мазҳабдан бошқага эргашганга раддия” асарида қуйидаги сўзни айтганлар: “Кўплаб мазҳаблар орасидан айнан тўрт мазҳаб сақланиб қолиши худди Қуръони каримнинг етти қироатидан фақат биттаси қолганига ўхшайди. Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламга Қуръони карим етти хил лаҳжада нозил бўлган. Кейинчалик ислом дини атрофга кенг ёйилиб, мусулмонларнинг сони ортиб борди ва қироат борасида улар ўртасида баъзи ихтилофлар келиб чиққач, Усмон ибн Аффон разияллоҳу анҳу мусҳафни етти қироатдан фақат биттасининг лаҳжасида ёздиришга қарор қилди. Оқибатда бугун ер юзи мусулмонлари Қуръонни фақат битта мусҳафдан яъни, Усмон мусҳафида ёзилган хатидан ўқийдиган бўлди. Демак, кўплаб мазҳаблар орасидан фақат тўрттасининг сақланиб қолгани асрлар давомида инсонларни турли зиддиятлар ва ихтилофлардан ҳимоя этишда асос бўлган”.
Мазкур тўрт мазҳабнинг тўғрилиги ва ҳақ эканлиги ҳақида барча мусулмон уммати ижмо, иттифоқ қилганлар.
Аллома Ибн Ражаб раҳматуллоҳи алайҳ яна шундай дейди: “Аллоҳ таоло шариатни сақлаш ва динни муҳофаза қилиш учун ўз ҳикмати билан одамлар ичидан тўрт забардаст имомларни чиқариб берди. Уларнинг илму маърифатда бир мартабага эришганларини ва чиқарган фатво ва ҳукмларини ҳақиқатга ўта яқинлигини барча уламолар бир овоздан эътироф қилганлар. Барча ҳукмлар ўшалар орқали чиқариладиган бўлди. Бу нарса мўмин бандалар учун Аллоҳ таолонинг лутфу карами ва марҳамати бўлди”.
Уламоларимиз фиқҳий мазҳаблар имомларини ва уларнинг ишларини қуйидаги мисол билан тушунтирадилар: “Аллоҳнинг розилигига эришиб, жаннатий бўлиш худди тоғнинг чўққисига чиқишдек бўлса, мазҳаб имомлари – Қуръон, ҳадис ва шуларга асосланган манбалардан фойдаланиб, чўққига чиқишнинг энг осон ва бехатар йўлини топиб, белги қўйиб, осонлаштириб қўйган кишилардир. Чўққига чиқувчилар мазкур буюк тўрт имом кўрсатган йўлдан бирини тутсалар осонгина, қийналмасдан мақсадига эришади”.
Имом Бадруддин Заркаший “Баҳрул муҳит” китобида шундай ёзади: “Мусулмонларнинг эътироф қилинган тўрт мазҳаби ҳақдир ва ундан бошқасига амал қилиш жоиз эмас”.
Имом Али ибн Абдуллоҳ Самҳудий ўзларининг “Иқдул фарид фи аҳкомит-тақлид” номли асарларида шундай деганлар: “Билингки, ушбу тўрт мазҳабдан бирини ушлашда катта фойда бор. Ундан юз ўгиришда эса, катта муаммо ва ихтилофлар бор. Бир мазҳабда юришдаги фойдалардан бири – саҳоба ва тобеъинларнинг шариат илмини ўрганишдаги одатларига эргашишдир. Чунки, тобеъинлар шариат ишида бир-бирларига ёки саҳобаларга эргашар эди, саҳобалар эса, бир-бирларига ёки Расулуллоҳга эргашганлар”.
У зот яна шундай деганлар: “Бир мазҳабда юришдаги фойдалардан яна бири – Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилган қуйидаги ҳадисга амал қилиш бор: яъни: “Агар ихтилофни кўрсангиз, ўзингизга кўпчилик томонини лозим тутинг” (Имом Ибн Можа ривояти).
Тўғри мазҳаблардан фақат мана шу тўрттаси қолган экан, уларга эргашиш катта жамоага эргашиш ҳисобланади.
Шамсуддин Хапизов,
Наманган тумани "Ҳалил ҳожи" жоме масжиди имом-хатиби
Манба: @Softalimotlar
