Масруқ ибн Аждаъ
Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг исми Абу Оиша Масруқ ибн Аждаъ ибн Молик ибн Умайя ибн Абдуллоҳ Водиъий Ҳамадонийдир.
Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг отаси исломни қабул қилиб, ўғли билан Мадинаи мунавварага кўчиб келади. Масруқ роҳимаҳуллоҳ Мадинада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг асҳобларидан таълим олиб, униб ўсади. Шунинг учун ҳам У зот тобиъинларнинг улуғларидан биридир.
Онаси Бани Зубайднинг чавандози Аъмр ибн Маъд Якрабнинг синглиси эди. Масруқ роҳимаҳуллоҳ Яман чавандозларидан бири бўлиб улғайдилар. Бу зотнинг Масруқ деб номланишларига сабаб, ёшликларида ўғирлаб кетилиб, кейинчалик топилганликларидир.
Масруқ роҳимаҳуллоҳ Оиша бинти Абу Бакр розияллоҳу анҳодан ҳеч ажрамайдилар, доим бирга юрадилар. Шу сабаб Оиша бинти Абу Бакр розияллоҳу анҳо: “Эй Масруқ! Албатта сен мени боламдек бўлиб қолдинг”, деганлар.
Масруқ роҳимаҳуллоҳ Қуддус фатҳида ва ундан бошқа ислом фатҳларида қатнашганлар. Сиффин жангида инсонларга: “Эй инсонлар! Қўлларингизни уруш қилишдан тийинглар!”, деганлар.
Масруқ роҳимаҳуллоҳ Кўфада яшаганлар ва инсонларга фатво берувчи бўлганар. У кишининг аёли Қумайр ибн Аъмр: “Масруқ оёқлари шишиб кетгунга қадар намоз ўқир эди. Гоҳида унинг бу ҳолатини кўриб, уни ортига ўтиб йиғлар эдим” дейдилар.
Масруқ роҳимаҳуллоҳ Умар ибн Хаттоб, Алий ибн Толиб, Абдуллоҳ ибн Масъуд, Хаббоб ибн Арт, Убай ибн Каъб, Абдуллоҳ ибн Аъмр ибн Осс, Оиша бинти Абу Бакр, Убайд ибн Умайр Лайсий, Умму Румон бинти Омир Кинонийя, Муоз ибн Жабал, Усмон ибн Аффон, Абдуллоҳ ибн Умар ибн Хаттоб, Субайъа Асламийя, Маъқал ибн Синон, Муғира ибн Шўъба, Зайд ибн Собит ва Умму Салама розияллоҳу анҳумлардан ҳадис ривоятлар қилганлар.
Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг ана шундай забардаст саҳобий олимларга ва айниқса Ибн Масъуддек устозга шогирд бўлиши Аллоҳнинг каломи маъноларини чуқур билиши ва уни тафсир қилишда пешволик мартабасини топишига сабаб бўлган. Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг эътиқоди кучлилиги ҳақида Абу Исҳоқ шундай ривоят қилган: «Масруқ ҳажга борганда ётиб ухлашдан воз кечган, ухласа ҳам саждага бош қўйиб ухларди.
Масруқ роҳимаҳуллоҳдан Омир Шаъбий, Иброҳим ибн Язид Нахаъий, Яҳё ибн Васоб, Абдуллоҳ ибн Мурраҳ Хорифий, Шақиқ ибн Саламаҳ, Яҳё ибн Жаззор, Абу Зуҳо Муслим ибн Субайҳ, Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн Масъуд, Убайд ибн Нузайла, Макҳул Шомий, Абу Исҳоқ Субайъий, Муҳаммад ибн Мунташир ибн Аждаъ, Муҳаммад ибн Нашр Ҳамадоний, Абу Аҳвас Жашмий, Айюб ибн Ҳоний, Аммораҳ ибн Умайр, Ҳаббол ибн Руфайда, Анас ибн Сирийн Ансорий, Абу Шаъсои Маҳорибий, Қосим ибн Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн Масъуд ва Қумайр ибн Аъмр роҳимаҳумуллоҳлар ривоят қилишган.
Масруқ роҳимаҳуллоҳ устози Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақларида: «Мен ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан тафсир соҳасида кўп илм олдим. Устозимиз бизга аввал Қуръон сураларидан қироат қилиб берардилар. Кейин унинг маъноларини тушунтириб тафсир қилиб берардилар» деганлар.
Масруқ роҳимаҳуллоҳ 62 ҳижрий санада вафот этадилар.
Манбалар асосида Тожжиддинов
Абдусссомад Абдулбосит ўғли тайёрлади
Буни шукр деб бўладими?
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Беҳисоб пул ва бойликларни чекиш-ичиш, кайфу сафо учун сарф қилиш – Аллоҳга шукр қилишми?!
Ёшлик даврини зино ва ҳаром ишлар билан ўтказиш – Аллоҳга шукр қилишми?!
Телефон орқали ўзгаларга зарар етказиш, ҳар хил бўлмағур ишларда фойдаланиш – Аллоҳга шукр бўладими?!
Егуликларни чиқинди қутисига ташлаш, уволни билмаслик – Аллоҳга шукр қилишми?!
Закотни ўз вақтида адо этмаслик, садақадан тийилиш – Аллоҳга шукр қилиш деганими?!
Интернетда фойдасиз нарсалар учун вақт ажратиш, вақтни бекорга зое қилиш – Аллоҳнинг берган неъматларига шукр қилишми?!
Ахир Аллоҳ таоло бизларга шукр қилишни ва У Зотнинг фазлини эътироф қилишга буюрган-ку: «Бас, Мени ёд этингиз, (Мен ҳам) сизларни ёд этурман. Менга шукр қилингиз, ношукрчилик қилмангиз!»[1].
Қолаверса, Аллоҳ таоло шукр қилувчиларни азобламаслиги хабарини ҳам берган: «Агар шукр қилсангиз ва иймон келтирсангиз, Аллоҳ сизларни нега азобласин?! Аллоҳ шукрни қабул этгувчи ва билгувчи Зотдир»[2].
Шукр – Аллоҳ таоло ато этган неъматларнинг давомли бўлишининг гаровидир: «Яна Парвардигорингиз билдирган (бу сўзлар)ни эслангиз: “Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта, (уларни янада) зиёда қилурман. Борди-ю, ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттиқдир”»[3]. «...Агар шукр қилсангиз (ва иймон келтирсангиз) У Зот сизлар учун рози бўлур...»[4].
Бу дунёда борлигимизга шукр қилиш – ота-оналаримизга яхшилик қилишимиздадир. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳнинг розилиги – ота-онанинг ризосидадир” [5], деганлар.
Қариндошчилик муносабатларини йўлга қўйиш, улар билан борди-келди қилиш, узилган ришталарни тиклаш ҳам Аллоҳ бизга қариндош, яқинлар бергани неъматининг шукридир. Набий алайҳиссалом бу борада: “Ризқида кенгчилик бўлиши, ажали ортга сурилиши кимни хурсанд қилса, қариндошчилик алоқаларини боғласин”, деганлар[6].
Садақа бериш – Аллоҳ бизни мол-дунё билан сийлагани учун шукр қилиш демакдир. Садақа Аллоҳ таолонинг ғазабини ўчиради. Набий алайҳиссалом: “Махфий қилинган садақа Яратганнинг ғазабини ўчиради. Қариндошчилик алоқаларини боғлаш умрни узайтиради. Яхшилик қилиш ёмон ўлим топишдан асрайди”, [7] деганлар.
Ҳассон Шамсий Пошонинг
“Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар” номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.
[1] Бақара сураси, 152-оят.
[2] Нисо сураси, 147-оят.
[3] Иброҳим сураси, 7-оят.
[4] Зумар сураси, 7-оят.
[5] Ибн Ҳиббон ривояти.
[6] Имом Бухорий ривояти.
[7] Имом Табароний ривояти.