01 Октябр, 2025, 9 Рабиъус сони, 1447
01 Октябр, 2025, 9 Рабиъус сони, 1447
САБЗИ (Daucus) — соябонгулдошлар оиласига мансуб икки, қисман бир йиллик ўтсимон ўсимликлар туркуми, сабзавот экини. Сабзининг 60 дан ортиқ тури бор. Бир тури (Daucus carota) — маданий сабзи. экилади. Бу тур Ғарб (Ўрта Ер денгизи ҳавзасидан келиб чиққан 4 тур-хил — каротинли, сариқ, оқ, бинафшаранг сабзилар) ва Осиё (Афғонистон ва унга яқин ҳудудлардан келиб чиққан 6 тур-хил — сариқ, бинафшаранг, қизил, тўқ бинафшаранг, пушти, оқ сабзилар) кенжа турига бўлинади.
Уруғи майда, 1000 донаси 1—1,5 г. Илдизмеваси серсув, навига қараб думалоқроқ, цилиндрсимон, ранги сариқ, оқ ва баъзан қизғиш, оч кизил, узунлиги 8—17 см, вазни 30—200 г ва ундан ортиқ. Сабзиси (илдизмеваси)да 10—12 % қанд, 9,2% углеводлар, 1,1% азотли моддалар ва С, В,, В2, РР витаминлари, 9,0 (20—25 гача) мг% каротин бор. Сабзи инсон озиқ-овқат рационида муҳим ўринда туради. Янгилигида истеъмол қилинади, консервалар тайёрланади, тиббиётда эса сабзидан турли дори-дармонлар тайёрланади. Шимолий районларда ва Европа мамлакатларида, асосан, қизил, Марказий Осиё мамлакатларида сариқ сабзи экилади. Ўзбекистонда халқ селекциясида сабзининг жуда кўп навлари яратилган. Ҳозирги даврда сабзининг Мушак 195 (эртапишар) ва Нурли (ўртапишар), Мирзой қизил 228, Мирзой сариқ 304 (ўрта эртаги), Нант 4, Шантанэ 2461 (ўртаги) ва Зийнатли, Каскаде Ғ, Пума Ғ, ва бошқа навлари ва дурагайлари экилади.
(“ЎзМЭ”дан)
Унинг шифобахш хусусиятлари қадимдан маълум. Ўрта асрларда ундан юрак, қон-томир, жигар касалликларини, шунингдек сариқ ва йўтални даволашда кенг фойдаланилган.
Бугунги кунда сабзи камқонлик, меъда-ичак йўллари, ёғ босган организм, буйрак касалликлари ва бошқа қатор иллатларни даволашда муолажавий овқатланиш таркибида асосий ўринлардан бирини эгаллайди.
Сабзи каротин моддасига жуда бой бўлган сабзавотдир.Организмни бу модда запаси билан 2 кунга етарли таъминлаш учун ўртача катталикдаги битта сабзини истеъмол қилиш етарли бўлади. Бундан ташқари бу сабзавот тури В, РР, К, Е витаминлари, кальций тузи, калий, фосфор, натрий, темир, йод, магний ва бошқа фойдали моддаларга бой. Сабзида оқсил моддаси кам, лекин унинг таркибида тахминан 7% углевод (унинг асосий қисмини организмда яхши ҳазм бўлувчи глюкоза ташкил этади) бор.
Хом сабзини истеъмол қилиш соч ва тирноқларнинг синувчанлигида, кўриш қобилияти пасайганда жуда фойдали. У организмнинг касалликлардан ҳимояланиш кучини кўпайтиради, юқумли касалликлардан муҳофаза қилади. Худди шунинг учун ҳам ундан организм витамин етишмаслигидан толиқадиган қиш кунлари, халқимиз “илик узилди” деб атайдиган эрта баҳор кунлари истеъмол қилиб туриш тавсия этилади.
Бу сабзавот оғиз бўшлиғи учун фаол антибактериал воситадир. Стоматит (милк яллиғланиб, чақа бўлиши)ни даволашда халқ табобати сабзи шарбатига бир оз асал қўшиб чайишни тавсия қилади.
Сабзи қабзиятда мислсиз шифобахш сабзавот бўлиб, ошқозон-ичак йўлларидаги иллатларда ҳам фойдалидир. Сурги сифатида қирғичда қирилган сабзини ва шунингдек, унинг шарбатини (150-200 мл кечқурун уйқуга ётиш олдидан) истеъмол қилиш ниҳоятда фойдали. Бавосирда сабзи баргини дамлаб чой сифатида ичиш ёрдам беради. Узоқ вақт битиши қийин бўлган ярага сабзи бўтқаси боғланади. Сабзи минерал модда алмашинувини меъёрга келтиришда фойда беради, унинг шарбати катаракта ва конъюктивит касалликларида кўз ҳолатини яхшилайди.
Шуни таъкидлаш лозимки, қалқонсимон без касалликларида сабзи таркибидаги каротин организмда ўзлаштирилмайди. Шунингдек ингичка ичакнинг ўткир шамоллаши жараёнида сабзи истеъмол қилиш тавсия этилмайди.
Қон босимида сабзи шарбати
Қон босими ошишида 1 дона сабзини майда тишли қирғичдан чиқариб, 1 дона хрен илдизини қўшиш ва уларнинг шарбатини чиқариш, 40 мл лимон соки ва 30 г асал қўшиб, аралаштириш лозим. Кунига 3 маҳал, 15 мл дан овқатланишдан 30 минут олдин 6-8 ҳафта давомида истеъмол қилинади.
Йўталда сабзи шарбати
ҳолатда кунига 20 мл дан 5-6 марта ичилади.
Аралашмани кунига овқатланишдан олдин 6-7 маҳал 70 мл дан ичилади.
Жигар касалликларида сабзи шарбати
150 г сабзини ва 100 г хрен илдизини қирғичдан ўтказиб, 20 мл спирт, 20 г асал қўшиб аралаштирилади. Аралашма 1-2 ой давомида кунига 3 маҳал 20 мл дан ичилади.
Сабзи шарбати герпес (терининг муайян қисми шамоллаши) касаллигида
Майда тишли қирғичда 100 г сабзи ва 150 г олма чиқариб, турупини сиқиб, шарбати олинади. Кунига 4-6 маҳал 50 мл дан ичилади.
Сабзи шарбати ва уруғи сийдик қопида тош пайдо бўлганда
Грипда сабзи шарбати ва чеснок
Майда тишли қипғичдан 1 та сабзи ва чеснокдан 4 та тишчаси ўтказилади ва уларни сиқиб, шарбати олинади. Буруннинг ҳар бир катагига кунига 3 маҳал 2-3 томчидан томизилади.
Сабзи шарбати дерматитда
100 г сабзи қирғичдан ўтказилиб, унинг турупи салфеткага бир текис қалинликда солинади, терининг касалланган қисмига 20-30 дақиқа қўйилади.
Сабзи дамламаси организмни тозалашда
Сабзини қуритилганидан 20 г ига 250 мл қайнаган сув қуйилади ва 10 дақиқага идиш қопқоғи ёпиб қўйилади. Дамлама бир неча қисмга бўлиб, кун давомида ичилади.
Жалолиддин Нуриддинов тайёрлади.
17 ноябрь 2016 йил
Мағрурлик
Билингки, ким ўз нафсининг пасткашликларини англаб етса, оламда ўзидан бошқа ёмонроқ, нафратга муносиброқ кишини кўрмайди. Одам фарзанди учун ўзининг туб моҳиятини англашдан ҳам муҳимроқ мажбурият йўқ. Шундай экан, инсон ўзидан қаноатланмаслиги, ўз нафсидан мамнун бўлмаслиги зарур. У ўзини қанчалик чуқур англаб борса, маънавий ҳоли шунча яхшиланиб, Аллоҳ ҳузуридаги даражаси кўтарилиб боради.
Нафснинг тарбияси энг аввало, ёмон сифатларни тарк этиб, мақталган, яхши хислатларга ўтиш йўли билан амалга ошади. Барча ёмон сифатларнинг илдизи эса мағрурлик (ужб)дадир[1].
Демак, биринчи навбатда инсон гўзал фазилатларни эгаллашига тўсқинлик қилувчи ғурурини тарк этиши зарур! Шунинг учун ҳам мақталган сифатларни қўлга киритишнинг асосий шарти – бу ужбдан холи бўлишликдир! Ким ўзи ҳақида юксак фикрда бўлмаса, ундай одам ўз нафсини поклашга, гўзал одобларни ўзлаштиришга ҳаракат қилади. Ахир камолотга интилиш ва камчиликларни йўқотиш инсон табиатига хос эмасми?
Инсон ўзига юксак баҳо бериш туйғусидан фориғ бўлганида мақталган сифатларни ўзлаштира бошлайди. Нуқсонларини англаб, ўзида ғурур ва манманликни туймайди. Бундай ҳолда у камолот сари даъват этилса, ҳақиқий иштиёқ билан, самимий интилади. Илоҳий эслатмалар таъсири ва ўзининг табиий моҳияти сабабли у белгиланган камолотга етишгунига қадар ахлоқий ўнгланишда давом этади.
Маълумки, нафснинг фалокатларидан бири мақтовлардан лаззатланишга мойилликдир. Зеро, ўз нафсидан мамнун бўлиш ва ўзига бино қўйиш Аллоҳнинг ғазабини келтирадиган ҳолатлардир.
Ибн Атоуллоҳ қуддиса сирруҳудан сўрашди:
– Аллоҳнинг ғазабини ҳамма нарсадан кўра тезроқ келтирадиган нарса нима?
У зот жавоб бердилар:
– Ўзига ва ўзининг руҳий ҳолига юксак баҳо беришлик. Бундан–да ёмонроғи эса бажарган амали учун Аллоҳдан мукофот талабида бўлмоқлик.
Нафсларининг камчиликларини фақат ўзларини ўзлари назорат остига олган кимсаларгина пайқайдилар. Аллоҳга қасамки, Яратганнинг бандасига қилган яхшиликларининг янг яхшиси нафсининг пасткашликларини ўзига кўрсатиб қўйганидир ҳамда кўрсатган қаҳрининг энг шиддатлиси нафсининг разолатини ўзидан беркитиб қўйганидир.
Ахир, қандай қилиб ақлли инсон ўз нафсидан ўзи мамнун бўлишлиги мумкин? Барча яхшиларнинг ҳаммаларидан яхшилари бўлган ҳазрати Юсуф ибн Яъқуб ибн Исҳоқ ибн Иброҳим Халилуллоҳ алайҳимуссаломнинг сўзларига бир эътибор беринг:
“Нафсимни оқламайман. Зеро, нафс ёмонликка ундовчидир. Фақат Раббим раҳм қилганлар бундан мустаснодир. Албатта, Раббим кечиримли ва раҳмли зотдир” (Юсуф сураси, 53-оят).
Тафсирчилар марҳамат қиладилар:
“Бу – “Нафсимни ўз-ўзича ёмонликдан пок деб ҳисобламайман, яъни мен нафсимнинг табиий моҳиятига асосан баҳосини орттирмайман, балки бутунлай ва мутлақо Аллоҳнинг мададига ишонаман”, деганидир.
“Чунки нафс” дейилганда эса барча нафслар тушунилади, жумладан, Юсуф алайҳиссаломнинг нафслари ҳам. Яна нафс табиатига кўра “барча ёмонликларга буюргувчидир”, деб сифатланган. Бу – исёнга, саркашликка ва ярамас иш-ҳаракатларга чақиради, деганидир”.
Нафс турли тақиқланган ишларга мойил ҳолда ўзининг фойдасиз ва беҳуда истакларини ҳаммасидан кўп маъқул кўриб, улардан лаззатланади. Агар шундай бўлмаганида кўпчилик одамларнинг нафси ўз ҳою ҳавасларига итоат этмас, ўз худбинликларига чап берган бўлар ва натижада улардан ҳам ёмонлик етмасди. Шунинг учун ҳам одам боласининг ҳаммадан ақллиси ва Аллоҳ ҳузуридаги қадрлиси деб ўз нафсининг камчиликларини яхшироқ кўра оладигани айтилади. Кимки ўз нафсининг камчиликларини давомли равишда кузата олса, янада кўпроқ ҳушёр тортиб, нафсини айблайди ва ўзи ҳақидаги юксак фикрларга зарба бериб, уларни ҳайдайди.
“Ат-Тавилот ан-нажмийя” китобида шундай дейилади:
“Нафс ўз табиатига кўра ёмонлик қилишга буюрувчи қилиб яратилгандир. Агар унга эрк берилса, ундан фақат ахмоқона ишларни кутиш мумкин, чунки у фақат ёмонлик содир этиш учунгина амр этади. Қачонки Аллоҳ унга раҳм қилиб, марҳамат назари билан қараса, унинг барча хулқини ўзгартиради, Аллоҳнинг меҳрибонлиги билан нафс бутунлай ёмонликларини тарк этиб, яхши томонга ўзгаради. Энди у ёмонликка буюрувчи эмас, балки яхшиликка амр қилувчи бўлади. Яъни нафсдаги ёвузлик эзгуликка алмашади. Шунинг учун ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:
“Парвардигоро, мени кўз очиб юмгунча бўлса ҳам нафсим билан танҳо ташлаб қўйма!” (Аҳмад ибн Ҳанбал, V, 42; Абу Ҳурайра ривоят қилган ҳадисда ҳам шу маънода келади, Ибн Нажжор) деб Аллоҳга ёлвордилар.
“Ахлоқус солиҳийн” (Яхшилар ахлоқи) китобидан
Йўлдош Эшбек, Даврон Нурмуҳаммад
таржимаси.
[1] Ужб – ўзи ҳақида жуда баланд фикрда бўлиш, ўзига юксак баҳор бериш, ўзи билан фахрланиш, ўзига ишониш, мағрурланиш, талтайиб кетиш ва ҳоказо.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа