17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
Маълумки, ислом шариати жамият ҳаётидаги деярли барча масалаларга жавоб топиб келган. Динимиз бошқалар арзимас деб қараган ишларга ҳам катта аҳамият беради. Оила - бу муқаддас даргоҳ, жамиятнинг таянчи. Оила соғлом бўлиши учун никоҳнинг аҳамияти катта. Фиқҳ китобларимизнинг барчасида, никоҳ бобида бола эмизиш масаласига алоҳида урғу берилган.Бир қарашда арзимасдек туюлган бу ишда қандай ҳикматлар бор ва нима учун динимиз бу ишга шунчалар катта аҳамият берган?
Аввалом бор бола эмизиш масаласининг шаръий ҳукмларига тўхталиб ўтсак. “Разоъ” сўзи луғатда эмизиш сўриш маъносини билдиради. Шаръий истилоҳда, икки ёшга тўлмаган боланинг қорнига аёл киши сутининг етиб боришидир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Волидалар болаларини тўлиқ икки йил эмизурлар. Ким эмизишни батамом қилишни ҳоҳласа”. (Бақара, 233). Шунга кўра бола икки ёшгача бўлган муддатда бегона онани эмса (Имоми Аъзам раҳматуллоҳи алайҳ икки ярим ойгача, деганлар) ва боланинг қорнига сут етиб боргани аниқ бўлса эмикдошлик ҳукмида бўлади. Бола икки яримдан ошганда эмса, эмгани билан сут боланинг қорнига етиб бормаганлиги аниқ бўлса ёки сути йўқ аёлларни эмса эмикдошлик ҳукмида бўлмайди. Ойша (р.а)дан ривоят қилинади: “Набий (с.а.в): Насаб жиҳатидан никоҳи ҳаром бўлганлар эмиш жиҳатидан ҳам ҳаром бўлади”, дедилар”. Агар бир аёлни иккита бир-бирига бегона бўлган болалар эмса, уларнинг бири қиз ва иккинчиси ўғил бола бўлса,булар бир-бирига эмикдош бўлади ва никоҳлари дуруст бўлмайди. Агар шундай йигит ва қиз бир-бирлари билан никоҳланган бўлса, уларнинг эмикдош эканлигини адолатли икки эр киши ёҳуд бир эр киши ва икки аёл киши биргаликда гувоҳлик берса никоҳлари тўғри бўлмайди. Уқба ибн Ҳорис (р.а) айтади: “Бир аёлга уйландим. Сўнгра олдимизга бир қора хотин келиб, икковингизни эмизганман, деди. Шунда мен бориб Пайғамбармиз (с.а.в)га хабар бердим ва: “Албатта, бу аёл ёлғончи бўлса керак”, дедим. У Зот юзларини ўгириб олдилар. Мен яна юз томонларига ўтиб: “Албатта у ёлғончи”, дедим. У Зот: “Қандоқ қилиб, ахир, у икковингизни эмизганини даъво қилмоқда-ку! Уни қўйиб юбор”, дедилар”. Ҳозирги замон тиббиёти ҳам қариндошлар ўртасидаги никоҳларда насл касаллари билан касалланиш кўп учрашини тасдиқлайди. Шундай никоҳлар туфайли бир қанча болалар ногирон, майиб-мажруҳ туғилишига ҳаётда гувоҳ бўлиб турибмиз. Гўдакнинг икки ёшгача асосий озиқаси она сути бўлади. Гўдакнинг ўсиши, ривожланиши шу сутдан оладиган озиқага боғлиқ. Онада сут пайдо бўлиши отадан урчиш сабаблидир. Демак, она сутида ҳам она, ҳам ота организмидаги моддалар мавжуд. Бу сутни эмган турли болалар қариндошларга ўхшаб қолади ва никоҳлари салбий оқибатларга олиб келиши мумкин.Баъзан аёлларимиздан туғруқхонада айрим болалар ўз онасини сутига тўймаган пайтда, ёнидаги аёллар эмизишини ёки сутини соғиб ичказишини эшитиб қоламиз. Бундай ҳолатларга ўта эътиборли бўлиш лозим. Аввалом бор бегона болани эмизиш учун эрнинг розилиги бўлиши керак. Эмизган боланинг ота-онасини, болани аниқ билиш ва эслаб қолиш лозим. Чунки, вақти келиб бу гўдак вояга етганда шу онанинг болалари билан никоҳ боғлашни ҳоҳлаб қолиши мумкин. Бундай никоҳ эса асло мумкин эмас. Чунки, бу болалар бир-бирига эмикдош бўлиб қолган. Шунинг учун фарзандларимизни никоҳлашни ҳоҳлаганимизда бу нарсаларга ҳам алоҳида аҳамият беришимиз лозим.
Шу ўринда яна бир нарсага эътибор қаратишни ҳоҳлардим. Ҳозирги кунда ғарб маданияти миллий ва диний маданиятларимизга катта таҳдид солмоқда. Бу нарса биз гапираётган бола эмизиш масаласини ҳам четлаб ўтмаяпти. Дўконда ишлайдиган бир опа: “Ҳозирги ёш оналаримиз сунъий сутларни кўп харид қилади. Улардан нега болаларингизни эмизмай сунъий сутлар берасалар десам, бола эмизсак қоматимиз бузилади, баъзилари эса бола онага ўрганиб қолиб кечалари уйқу бермай ҳаловатимиз бузилади, деб жавоб беради”, дейди. Росулуллоҳ (с.а.в) уч бора онага яхшилик қилишга буюрдилар, жаннат оналар оёқлари остидадир деб марҳамат қилдилар. Бу айтилган мукофотлар айнан оналарнинг ўша машаққатлари учун берилмаганми?
Она сути ўрнини ҳеч қандай озиқа боса олмайди. Она сутида гўдак учун керакли бўлган энг зарурий озиқавий моддалар борлигини, гўдакларни турли хил инфекциялардан, микроб касалликларидан ҳимоя қилишини замонавий тиббиёт ҳам тасдиқлайди. Она сутида сигир сутида учрамайдиган юздан ортиқ моддалар мавжуд экан. Гўдак эмизган оналарда кўкрак саратонига қарши иммунитетлар пайдо бўлиши фанда аниқланган. Бола жисмонан соғлом ўсиши учун она сутининг аҳамияти катта. Фарзанд учун нафақат жисмоний соғлиқ, балки маънавий соғломлик ҳам зарур. Она боласини эмизганда болани бағрига олиб, алоҳида меҳр беради. Она қаттиқ ҳаяжонланганда ёки қўрққанда онадан сут қочиб кетиш ҳолатларини эшитганмиз. Демак, она кўкрагига сут келиши учун онада руҳий сокинлик, меҳрибонлик туйғулари бўлиши лозим. Она боласини эмизаётганда унга нафақат сут, балки шу сутга қўшиб алоҳида меҳр ҳам беради, она ва бола ўртасида меҳрибонлик туйғулари уйғунлашади. Ёшим қирқ бирга тўлди. Ҳар сафар саксонга кирган онамни зиёратига бориб, онамни бағрига кирганимда қандайдир бир ажиб ҳидни ҳис қиламан. Балки бу гўдаклигимда онам бағрига босиб, кўкрак сути берган пайтдаги ҳидмикан? Кўкрак сути эмиб катта бўлган бола бир инсонга, яъни онага қаттиқ боғланади, алоҳида меҳр қўяди.Сунъий сут билан катта бўлган болада бундай туйғу бўлмайди, чунки унга ким бўлса ҳам шишадаги сутини берса бўлди. Кўзимизни юмиб она ва бола деганда нимани тасаввур қилишни ўйлаб кўрайлик. Кўз ўнгимизга шишада боласига сут бераётган она эмас, балки гўдагини бағрига босиб, кўксидан меҳр билан сут эмизаётган она сиймоси келмайдими? Ёш оналаримиз ўз ҳаловатларини ўйлайверса, қоматларини сақлаш учун боланинг шаръий ҳаққи бўлган сутларини бермаса, бу сиймо аста-секин тасаввуримиздан ҳам ўчиб кетмаса деб қўрқаман. Бола эмизиш онанинг бурчи, фарзанднинг ҳаққидир. Вақти келиб боласи вояга етиб онасини норози қиладиган бўлса, она қандай қилиб берган оқ сутимга рози эмасман деб айта олади. Қандай қилиб фарзандини ҳаққини бермай туриб, ундан ҳақ талаб қила олади.
Мана шунинг учун бола эмизиш масаласига жиддий эътибор қаратишимиз лозим. Бу нафақат насл-насабни пок сақлаш, балки жамиятда она ва бола ўртасидаги меҳрибонлик ришталарини боғлаш масаласи ҳамдир. Тарихда бетаҳорат болаларини эмизмаган оналардан дунёга машҳур алломалар етишиб чиққани ҳаммамизга маълум.
Абдулхаким Акмалов,
Оҳангарон туман “Абдуқаҳҳор Маҳсум”
жоме масжиди имом-хатиби
МОШИНА ҲАЙДОВЧИНИНГ 66 та ОДОБИ
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(4-қисм)
МОШИНА ҲАЙДОВЧИНИНГ 66 та ОДОБИ
(буларнинг акси
мўмин-мусулмон инсонга
мутлақо тўғри келмайди!!!)
1) Мошинага минишда яхши ният билан энг аввало آ«Ауузу биллоҳи минашшайтонир ражим!آ», آ«Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим!آ» деб, ўнг қўл билан эшикни очиб, ўнг оёғини олдин босиб чиқишлик.
2) Мошинага чиқаётиб, салом беришлик.
3) Мошинага минганда, қисқагина тиловат қилиб, ўтганларнинг ҳақларига дуо қилиб, белгиланган дуоларини ўқишлик.
4) Мошинада ўзини худди бировнинг уйида ёки жамоатчилик жойида ўтиргандек тутишлик.
5) Мошинани ички ва ташқи томонларини доим тоза, озода ва покиза тутишлик.
6) Мошинанинг техник талабларини бузмасдан, уларга сўзсиз ва тўлиқ риоя этишлик.
7) Мошинани ҳар доим барча жойлари созланган ва минишга яроқли ҳолда ҳайдамоқлик.
8) Йўлга чиқишдан олдин улуғлар (ОТА-ОНА, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар)нинг дуоларини олиб чиқишлик.
9) Ўзи яхши кўрганни ўзгаларга ҳам раво кўришлик.
10) Бир-бирига нисбатан раҳмдиллик, меҳр-оқибат, ҳурмат ва бағрикенглик билан муомала қилишлик.
11) Одамлар билан муомалада ҳаё, уятни унутмаслик.
12) Нафақат инсонлар билан, балки ҳайвон, парранда, ҳашаротлар ҳатто ўсимликлар билан ҳам чиройли хулқ-одоб билан муомала қилишлик.
13) Ўзидан катталарни доим ҳурмат қилишлик.
14) Ўзидан кичикларни доим иззат қилишлик.
15) Ҳаргиз ва ҳаргиз бошқаларга ноқулайлик туғдирмаслик.
16) Ҳеч кимга ҳеч қаерда ва ҳеч нарсага жаҳл қилмаслик!
17) Атрофдагилар билан доим ширинсухан бўлишлик!
18) Йўл асносида атрофдагиларга бирор савол билан мурожаат қилганда, жавоб берган одамга миннатдорчилик изҳор этишлик.
19) Мошина ҳайдовчиси тил, қўл, оёқ ва бошқа ҳаракатлар орқали ҳам бошқаларга озор бериши динимиз кўрсатмаларига асло тўғри келмайдиган амал. Чунки бундай ишлар муборак ояти-карималар ва ҳадиси-шарифларда қаттиқ қораланган.
20) Йўл ҳаракат қоидалари ва йўлда юриш одобларига тўлиқ ва дин-диёнат билан риоя қилишлик.
21) Мошина билан ҳам кечаю-кундуз ОТА-ОНАНИНГ хизматларини оғринмасдан, меҳр билан бажариб, УЛАРНИНГ бебаҳо, беқиёс ва бетакрор дуоларини олишлик.
22) Улуғлар (ОТА-ОНА, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар) нинг ҳурматларини жойига қўйишлик.
23) Улуғлар (ОТА-ОНА, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар) га нисбатан беодоблик қилмаслик.
24) Улуғлар (ОТА-ОНА, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар) олдиларидан имкон қадар кесиб ўтмаслик. Мабодо шунга мажбур бўлиб қолган ҳолда, узр айтиб, кечирим сўрашлик.
25) Улуғлар (ОТА-ОНА, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар) нинг имкон қадар олдиларига тушиб юрмаслик. Мабодо шунга мажбур бўлиб қолган ҳолда, узр айтиб, кечирим сўрашлик.
26) Ўз ака-ука, опа-сингилларига мошина билан ҳам меҳрибонлик қилиб, доим хизмат-юмушларини беминнат адо этишлик.
27) Қавм-қариндошлар билан яхши муносабатда бўлиб, иссиқ-совуқ кунларида мошина билан ҳам беминнат хизмат қилишлик.
28) Қўни-қўшнилар билан чиройли муомала қилиб, иссиқ-совуқ кунларида ҳам, улар эҳтиёж сезганларида ҳам мошина билан ҳам беминнат хизмат қилишлик.
29) Инсон зотини манфаати кўзлаб ўрнатилган тартиб-қоидаларга инсоф билан, дин-диёнат билан риоя этишлик.
30) Инсон зотини манфаати кўзлаб қўйилган йўл белги (знак)лар талабларини ҳамда светофор ишораларини бузмаслик.
31) Оғир бўлиб, босиқлик ва сабр билан юришлик.
32) Сира ҳам шошилмаслик, зеро шошилиш آ– шайтондандир.
33) Жуда секин ҳам ҳаракатланмаслик.
34) Касалхона, қабристон, масжид, мактаб ва шу каби жойларда имкон қадар сигнал чалмаслик.
35) Касалхона, қабристон, масжид, мактаб ва шу каби жойларда видео-овоз чиқариш ускуналарини овозини кескин пасайтиришлик.
36) Агар мутлақо ўчириб қўйилса, янада улуғроқ бўлади.
37) Ҳар қандай катта-кичик йўлдаги ҳар қандай қабристоннинг ҳам ёнидан ўтганда, тезликни сезиларли даражада пасайтиришлик.
38) Касалхона, қабристон, масжид, мактаб ва шу каби жойларда имкон қадар секинроқ ҳаракатланишлик.
39) Ҳар қандай катта-кичик йўлдаги қабристоннинг ёнидан ўтганда, ўтганларимизнинг ҳақларига дуо қилишлик.
40) Ҳар қандай катта-кичик йўлдаги ҳар қандай касалхонанинг ёнидан ўтганда, барча беморларнинг ҳақларига дуо қилишлик.
41) Қулоқчин (наушник) ишлатмаслик.
42) Имкон қадар телефон билан гаплашмаслик.
43) Ҳаракат давомида ойнадан бошқа ҳайдовчилар ва йўловчилар билан гаплашмаслик.
44) Автомошина ойнасидан турли нарсаларни ташлаб юбормаслик.
45) Бўлар-бўлмасга сигнал чалмаслик.
46) Мошинадаги (видео, овоз чиқариш) ускуналарини овозини баланд қўйиш билан ўзгаларга озор бермаслик.
47) Кўпчилик ҳаракатланаётган жойда юрганда жамоатчилик одобларига риоя қилиш лозим.
48) Эҳтиёжмандларга тез-тез хайр-эҳсон, садақа қилиб туришлик.
49) Уйда, кўчада ва барча жамоат жойларида бирор нарса умидвор бўлиб, сўраб келган инсонни қуруқ қайтармаслик.
50) Кўпчилик ҳаракатланаётган жойлар ҳам худди мажлислар кабидир. Уларда ҳам мажлислар одобларига риоя қилган каби одоб-ахлоқ меъёрларига риоя этиш лозим бўлади.
51) Йўл ҳаракати асносида ҳам Ёнғин хавфсизлиги, Тез тиббий ёрдам ва шу каби ташкилотларнинг мошиналарига имкон қадар йўлни тезроқ бўшатиб қўйиш лозим.
52) Мошина ҳайдовчиси шовқин-сурон, бақир-чақир қилмаслиги ҳам одобдандир. Зеро бақир-чақир, шовқин-сурон қилишлик мусулмон кишиларга мутлақо ярашмайди.
53) Ҳақиқий мўмин-мусулмон киши қачон, кимнинг олдида ва қаерда бўлишидан қатъи назар, ўзини юксак одоб доирасида тутади.
54) Кечки пайтда бошқа ҳайдовчиларнинг ҳамда пиёдаларнинг кўзларини қамаштирадиган даражада ёритгичларни ёқиб юрмаслик.
55) Йўлда сарсон бўлиб, қийналиб турганларга имкон қадар кўмаклашиб, ёрдам беришлик آ– ҳақиқий мўмин-мусулмон кишининг энг савобли ишларидан ҳисобланади. Жаноби Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар: آ“Ким бир мусулмонга бу дунёда ёрдам берса, Аллоҳ Охиратда унга ёрдам қиладиآ”.
56) Бораётган манзилга бир оз етмасдан 10-20 метр олдин тўхташлик.
57) Бораётган манзилда мабодо одамлар тўпланган жой бўлса, ундан камида 20-30 метр олдин тўхташлик.
58) Борган манзилга мошинани ўша жойнинг эшиги, дарвозаси, кириб-чиқиш жойига рўпара қўймаслик ҳамда атрофдаги одамлар ва бошқа мошиналарга ҳам ҳар томонлама халақит бермайдиган даражада қилиб қўйишлик.
59) Киши билан хайрлашганда одамнинг олдида эшикни қаттиқ ёпмаслик. Имкони бўлса, бир оз юргандан кейин ёпишлик.
60) Уйга келганда келганини билдириш учун ёки эшик, дарвозани очишлари учун мошина сигнали билан ёки ўз овози билан бошқаларга озор бермаслик.
61) Автоуловни дуч келган жойда қолдирмасдан, бошқаларга зарар бермайдиган жойни танлаш лозим.
62) Турли жамоат жойлари (касалхона, бозор, мактаб, масжид, савдо марказлари, автотураргоҳ ва ҳоказо)да мошинани жуда катта диққат ва ниҳоятда жиддий эътибор билан, мошиналарга ҳам, одамларга ҳам мутлақо озор етказмайдиган ҳолда қилиб қўйишлик.
63) Ҳатто ўз уйининг, ўз ишхонасининг олдига ҳам қўшнилар, йўловчиларга асло озор бермайдиган қилиб қўйишлик.
64) Бирор жойга меҳмонга борганда ҳам ёки бирон юмуш билан тўхтаганда ҳам мошинани қўшнилар, йўловчиларга асло озор бермайдиган, бировларни йўлини тўсиб қўймайдиган қилиб қўйишлик.
65) Манзилига етиб борганидан кейин, Худога шукр қилиб, мошинага ҳам миннатдорчилик изҳор этилади.
66) Ўзидаги мавжуд уловга доим шукр қилишлик.
Меҳрибон Парвардигоримиз
ўзларимизни ҳам,
фарзанд-зурриётларимизни ҳам
Ўзи буюрган,
Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам тавсия этган,
ўтмишда ўтганларимизнинг руҳлари шод бўладиган,
халқимиз хурсанд бўладиган,
ота-оналаримиз рози бўладиган
йўллардан юришимизни насиб этсин!
Иброҳимжон домла Иномов.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 