19 Декабр, 2025, ,
19 Декабр, 2025, ,
Инсон ота-онасига муомала қилишда бир қанча одобларга риоя қилиши лозим. 1. Ота-онага хизмат қилишни ва уларни ҳурмат қилишни инсон ўзига фарз деб билиш керак. 2. Молу дунёсини улардан дариғ тутмаслиги керак. 3. Ота-онага қилган хизматини миннат қилмаслик керак. 4. Ота-онанинг юзига тик боқмаслик керак, улар билан гаплашганда ҳам фарзанд бошини хам қилиб гапириши лозим. 5. Фарзанд ота-онасининг чақириғига тез жавоб бериши лозим. Фарзанд намоз ўқиётган вақтда ота-онаси чақирса, жавоб бериши мумкинми? Агар фарзанд нафл намоз ўқиётган бўлса, намозни бузиб, ота-онасининг чақириғига жавоб беради ва намозни қайтадан ўқиб олади. Аммо фарз ёки вожиб намоз ўқиётган бўлса, бузмайди.
6. Фарзанд ота-онаси билан муоамала қилаётган чоғда юзини буриштирмасин. 7. Гуноҳ бўладиган ишлардан ташқари уларнинг барча буйруқларига итоат қилсин. 8. Фарзанд улар билан сўзлашганда, шунингдек, улар ҳузурида бошқаларга ҳам баланд овозда гапирмаслиги лозим. 9. Ота-онасининг ижозатисиз сафарга бормасин. 10. Доим уларни хурсанд қилиш пайида бўлсин. 11. Уларга қилган эҳсон ва яхшилигини иккинчи ибодат деб билсин. Зеро жаннат оналар оёғи остидадир.
Қариндош уруғлар билан муоамала қилганда қуйидаги еттита одоб шартларига риоя этиш лозим бўлади. 1. Қариндош уруғлар билан дўстлик, алоқа ва тез-тез хабар олишни одат қилиш керак. Бу нарса инсон умрини зиёда қилади. 2. Молу дунёси билан қариндош уруғларга ёрдам бериб турсин. 3. Хурсандчилик ва ғам-ташвишларида уларга шерик бўлсин. 4. Ёрдам зарурати туғилганда қўлидан келганича ёрдамини аямасин. 5. Қариндош уруғлар қанча жафо қилсалар ҳам, жавобини вафо билан қайтарсин. 6. Уларнинг душманлари билан муроса қилмасин. 7. Уларнинг молига қасд ва тама қилмасин, акс ҳолда ўзи беномус ва қадрсиз бўлиб қолади.
Қўшнилар билан муоамала қилиш одоблари ўн тўрттадир. 1. Қўшниларга доим илтифотли ва меҳрибон бўлиш. 2. Қўшнилардан насиҳат ва яхшиликни дариғ тумаслиги керак. 3. Агар қўшнисидан ёмонлик кўрса ҳам сабр қилиб, уни беобрў қилмасин. 4. Қўлдан келганича қўшнисига ёрдам ва ҳимоя қилсин. 5. Инсон оғирлигини қўшнисига ташламаслиги керак, балки унинг юкини кўтаришга ҳаракат қилсин. 6. Агар қўшнисининг бирор ҳожатини чиқарса, унга миннат қилмасин. 7. Агар қўшнидан бирор фойда етса, шукр қилсин. 8. Агар кишига қўшнисидан бирор нуқсон етса, шикоят қилмасин. 9. Қўшни агар камбағал бўлса, имконқадар ёрдам берсин. 10. Агар қўшни бирор нарса сўраса, очиқ юзлик билан берсин. 11. Сув, туз ва ўтин каби нарсаларни ундан дариғ тутмасин. 12. Қўшнининг ёш болаларини эркалатсин. 13. Таъзия кунларида таъзия билдирсин ва хурсандчилик кунларида қўшнисини муборакбод қилсин. 14. Агар қўшнининг томорқасига унинг уйи томонидан сув ўтадиган бўлса, сув йўлини доим очиб қўйсин.
Қўшнилар уч турга бўлинади – қариндош қўшни, бегона қўшни ва ғайридин қўшни. Билингки, қариндош бўлган қўшнининг сизда учта ҳақи бор – қариндошлик ҳақи, мўминлик ҳақи ва қўшнилик ҳақи. Қариндош бўлмаган қўшнининг иккита ҳақи бор – мўминлик ва қўшничилик ҳақлари. Ғайридин қўшнининг битта ҳақи бор – қўшничилик ҳақи. Шунинг учун қўшни ғайридин бўлса ҳам, у билан яхши муоамалада бўлиш зарур. Ғайридин қўшниларга мана шундай гўзал муоамала қилинса, уларнинг мусулмон бўлиши ҳам ажаб эмас. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ғайридинлар билан гўзал муоамала қилар эдиларки, агар ёмон мақсад билан келган бўлса ҳам, иймон келтириб қайтар эди.
Қариндош бўлмаган инсонлар билан қуйидаги олтита муоамала одобларига риоя этишлари лозим. 1. Ҳеч кимга ҳақорат назари билан боқмаслиги керак. 2. Уларнинг суҳбати ва сўзларига орасига кирмаслик керак. 3. Бошқаларнинг ножўя ишлари ва сўзларидан ўзингни ғофил тут, яъни сабр қилиб, ўзингни билмасликка сол. Агар бирор кишидан сенга, динингга ва ё миллатга нисбатан ноўрин ҳатти-ҳаракатни кўрсанг, насиҳат қил. Бу хусусда ҳадиси шарифда “Кимки бир номақбул ишни кўрса, бас уни қўли билан тўхтатсин ва агар қўли билан тўхтата олмаса, тили билан қайтарсин, агар қўли билан ҳам қайтара олмаса, бас дили билан ўша ишни ёмон кўрсин. Лекин қўли ва тили билан қайтара олмай, дили билан ёмон кўриши иймоннинг заифлигидан далолатдир”, дейилган. 5. Барча халққа нисбатан доимо меҳр-шафқатли бўлиш керак. 6. Улардан бирор кишини то ўзингга беғаразлигини билмасанг, суҳбатингга яқин тутма.
Соатмурод Примов
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Аллоҳ таоло бандаларнинг тавба-тазарру қилиши учун турли имтиҳонлар билан синовлар беради. Мана шу синовлардан шукр ва сабр ила ўтганларга Аллоҳ улкан савоблар бериб, гуноҳларини кечиради, мусибатларини аритади.
Юнус алайҳиссалом балиқнинг қорнида туриб Аллоҳга зорланмадиларми?! У зотнинг нолаларига берилган жавоб қуйидагича бўлди: «Бас, Биз унинг (дуосини) ижобат қилдик...»[1].
Аллоҳ таоло марҳамат қиладики: «Зуннун (Юнус)нинг (ўз қавмидан) ғазабланган ҳолда (ўз қишлоғидан чиқиб) кетиб, Бизни унга қарши чиқа олмайди, деб ўйлаган пайтини, сўнг (Биз уни балиқ қорнига ташлаганимиздан кейин) қоронғу зулматлар ичра: “Сендан ўзга илоҳ йўқдир, Сен (барча) нуқсонлардан покдирсан! Дарҳақиқат, мен (ўзимга) зулм қилгувчилардан бўлдим”, деб нидо қилган (пайтини эсланг!). Бас, Биз унинг (дуосини) ижобат қилдик ва уни ғамдан қутқардик. Биз мўминларга мана шундай нажот берурмиз»[2].
Айюб алайҳиссалом одоб ва ҳаё ила нидо қилмадиларми?! Аллоҳ таоло у зотга ҳам қуйидагича жавоб қилди: «Айюб эса Парвардигорига нидо қилиб: “(Эй Раббим!) Менга мусибат етди. Ўзинг раҳмлиларнинг раҳмлироғидирсан”, деб илтижо қилган пайтини (эсланг!). Бас, Биз унинг (дуосини) ижобат қилиб, ундаги заҳматни кетказдик ҳамда Ўз ҳузуримиздан меҳрибонлик кўрсатиб, барча ибодат қилгувчиларга эслатма бўлсин, деб (Айюбга) оиласини ва улар билан қўшиб яна ўшаларнинг баробарида аҳли авлод ато этдик»[3].
Шунингдек, Аллоҳ таоло Нуҳ алайҳиссаломнинг дуоларини ҳам ижобат қилиб: «Нуҳни (эсланг!) У илгари нидо қилганида Биз унинг (нидосини) мустажоб қилиб, ўзини ва аҳлини буюк ғамдан қутқардик»[4], деди.
Яъқуб алайҳиссалом ҳам бошига тушган синовни аритишини сўраб Аллоҳ таолога нидо қилди: «...Мен ғам ва ташвишларимдан ёлғиз Аллоҳгагина шикоят қиламан...»[5].
Пайғамбарларнинг энг афзали бўлмиш Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Тоифдан қувғин бўлиб, ҳатто ёш болалар тошбўрон қилишганида кавушлари қонга тўлиб оламлар Роббига дуою илтижолар ила юзланганлар: “Қувватсизлигим, чорасизликдан ва одамлар олдида хорлигимдан Сенга шикоят қиламан, эй Раббим! Сен Раҳмли Зотсан! Заифҳолларнинг Парвардигорисан ва менинг ҳам Роббимсан! Мени кимга ташлаб қўйдинг? Менга қовоғини соладиган бегонага ташлаб қўйдингми? Ишимни душманга топшириб қўйдингми? Муҳими, ғазабингга дучор бўлмаган бўлсам, бундан бошқа барчаси бекор! Шундай бўлса-да, офиятинг мен учун кенгдир. Зулматларни ёритган, дунё ва охират ишлари у билан юриб турадиган Важҳинг нури ила паноҳ сўрайман. Ғазабингга дучор бўлиб қолишимдан паноҳ тилайман. Ўзинг рози бўлгунингга қадар розилик Сеникидир[6]. Сендан ўзгада қувват ҳам, куч ҳам йўқ!”.
Бу дуонинг, нидонинг жавоби нима бўлди?!
Жаброил алайҳиссалом у зотнинг олдиларига келиб: “Қавмингизнинг сизга айтган гапларини ва қандай қилиб сизни қувғин қилганларини Аллоҳ кўриб турибди. Аллоҳ таоло тоғларга масъул бўлган фариштани юборди, улар борасида нимани ихтиёр қилсангиз, буюришингиз мумкин”, деди.
Шунда Пайғамбар алайҳиссаломга тоғларга масъул фаришта нидо қилиб: “Маккадаги мана бу икки тоғни уларнинг устига қопқоқ қилиб ёпиб қўйишимни хоҳласангиз, шундай қиламан”, деди. Набий алайҳиссалом: “Аксинча, мен Аллоҳ таоло уларнинг пушти камарларидан Ягона Аллоҳга ибодат қиладиган, У Зотга бирор нарсани шерик қилмайдиганларни чиқариб қўйишини умид қиламан”, дедилар.
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.
[1] Анбиё сураси, 88-оят.
[2] Анбиё сураси, 87–88-оятлар.
[3] Анбиё сураси, 83–84-оятлар.
[4] Анбиё сураси, 76-оят.
[5] Юсуф сураси, 86-оят.
[6] Бу мажозий маъноси. Ҳақиқий маъноси: “Сен рози бўлганингча Сендан дакки эшитавераман”.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 