03 Июл, 2025, 8 Муҳаррам, 1447
03 Июл, 2025, 8 Муҳаррам, 1447
Улардан бири Туркиянинг Истанбул шаҳридаги қўлёзмаларни ўрганишга ихтисослашган «Dorul maxtutot» маркази бош директори, доктор Маҳмуд Мисрий.
У Ўзбекистон халқаро ислом академиясида бўлиб, қадимий қўлёзмаларни ўрганиш, бундай заргарона ишга нечоғли юксак билим ва масъулият билан ёндошиш кераклиги юзасидан ўз билим ва тажрибаларини талабалар билан ўртоқлашди. Академиядаги “Манбалар хазинаси”да сақланаётган нодир манбалар билан танишар экан, мамлакатимизда бўлиб ўтадиган халқаро конференция, юртимизда кечаётган маърифий ислоҳотлар жараёнига оид ўзининг фикрларини билдирди.
– Юртингизда 15-16 октябрь кунлари “Ислом – тинчлик ва эзгулик дини” мавзусида ташкил этилаётган халқаро конференцияга таклиф этилганимдан бағоят хурсандман, – деди Маҳмуд Мисрий. – Шунингдек, мазкур конференция сабабли дунёдаги бир қанча нуфузли халқаро ташкилот раҳбарлари, дин арбоблари, муфтийлар ва таниқли уламолар билан учрашиш бахтига муяссар бўлиш мени қувонтиради. Аллоҳ таолодан “Ислом – тинчлик ва эзгулик дини” мавзусидаги ташкил этилаётган халқаро конференцияни манфаатли ва барча учун хайрли бўлишини сўраб қоламан.
Афсуски, сўнгги пайтларда дунёда Ислом дини ҳақида нотўғри тушунчалар авж олди. Улар орасида энг ҳайратланарлиси, Ислом динига “ислом – терроризм дини” дея таъриф берилишидир. Ваҳоланки, терроризм аслида бошқа жамиятлар томонидан ўйлаб топилган ҳаракатдир. Ислом динининг заррача бўлсада, терроризмга алоқаси йўқ.
Ислом дини ҳақида сўзлаганда уни “тинчлик дини”, “саломатлик дини” дея таърифлашга асло ҳожат йўқ. Зеро, тарихдан Ислом динига оид илмий меросларни, хусусан ақида, тафсир, ҳадис, фиқҳ каби илмларда ёзилган асарларни ўрганган киши Ислом дини тўлақонли гўзал ва беқиёс таълимот эканига гувоҳи бўлади. Қолаверса, олдимизда турган “Ислом – тинчлик ва эзгулик дини” мавзусидаги халқаро конференция ҳам сўзимизни тасдиқлайди.
Бунга қўшимча тарзда ҳанафийлик фиқҳи ҳамда мотуридийлик таълимотига оид асарлар ва олимларнинг қарашларини ўрганиш ҳам муҳим аҳамият касб этади.
Ислом дини нуқтаи назаридан инсоний ҳуқуқ ва мажбуриятлар, ҳуррият, бағрикенгликка оид масалаларни ўрганган шахс, Ислом дини мазкур воситаларни эҳтиром этиш ҳамда уларни тўғри қўллаш орқали адолат ва бағрикенгликни мужассам этганига гувоҳи бўлади. Аслини олганда, бағрикенглик бу ожизлик эмас, балки кучли томоннинг кучсиз томонни қўллаб-қувватлашидир. Бизда “диний бағрикенглик” деганда, киши ўз динига амал қилишда ҳақ-ҳуқуқларидан эркин фойдалана олишига нисбатан айтилади.
Ўйлайманки, “Ислом – тинчлик ва эзгулик дини” мавзусида ўтказилаётган халқаро конференция юқоридаги сўзларимизнинг янада кенг жабҳада ёритилиши ҳамда инсонларга Ислом динининг асл моҳиятини тушунтиришга хизмат қилади.
Бугунги суҳбатни ташкил қилган Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳамда унинг ҳузуридаги Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази раҳбариятига ўз миннатдорлигимни билдираман. Бу даргоҳда олиб борилаётган кенг кўламли илмий изланишлар, замонавий ўқув бинолари, кўп сонли профессор-ўқитувчи, устозларнинг фаолияти ҳамда таҳсил олаётган талабалар келажакда юртингиз равнақи ва келажаги учун катта ҳисса қўшади, деган умиддаман. Мазкур ҳаракатлар ортидан келажакда юртингиздан яна буюк олимлар етишиб чиқишига ишончим комил.
–Ўзбекистонда буюк алломаларнинг бой маънавий, илмий мероси, бу меросни ўрганиш борасидаги эзгу ишлар ҳақидаги фикрларингизни билмоқчи эдик.
– Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг буюк аллома ва мутафаккирларнинг фундаментал тадқиқотларини ўрганиш, уларнинг илмий меросини қайта тиклашга оид кўрсатмаларини эшитиб, жуда хурсанд бўлдим. Шуни таъкидлаш жоизки, мазкур муҳим ишларга давлат раҳбари томонидан ташаббус билдирилиши ушбу мамлакатдаги олимлар ва илмий соҳа ходимларига улкан масъулият юклайди. Зотан, уламолар илмий меросини ўрганиш ислом умматининг аслиятини ўрганиш демакдир.
Қиймати чексиз бўлган бир қанча қўлёзмаларни ўрганиб, уларни тадқиқ этиб, инсонларга ислом динининг асл моҳиятини тўғри етказиб, намоён қилиш шу юртдаги барча олимлар ва тадқиқотчиларнинг муҳим ишларидан саналади. Бу ишни амалга оширишда ҳар томонлама қўллаб-қувватлов ҳамда барча шарт-шароитларга эга олий муассаса ва илмий-тадқиқот марказлари барпо қилиниши улкан натижага эришишдаги энг муҳим воситалардан бири ҳисобланади.
ЎзА мухбири Назокат Усмонова ёзиб олди.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Саҳобаи киромлар иймону Ислом, шариату тариқат, ахлоқу одоб ва шунга ўхшаш барча керакли нарсаларда ҳар бирлари биз учун муқтадо бўлган ажойиб инсонлар жамоасидир.
Ушбу мавзуга киришдан аввал «саҳоба» ва «фазл» сўзларининг маъноларини яхшилаб ўрганиб олишимиз лозим.
«Саҳоба» сўзи «саҳиба» ўзагидан олинган бўлиб, луғатда «суҳбатдош бўлмоқ» ва «соҳиб бўлмоқ» деган маъноларни англатади.
Истилоҳда эса Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни мусулмонлик ҳолларида кўрган одамга саҳоба дейилади.
Мусулмон одам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрса бўлди, суҳбатлашиб ўтирмаса ҳам саҳоба бўлаверади.
Уламолар бу масалада кўплаб батафсил баёнотлар, турли фикр-мулоҳазаларни келтирганлар. Лекин мазкур тортишувларнинг барчасининг натижаси юқоридаги таърифга бориб тақалади.
«Фазл» сўзи луғатда «зиёда», «ортиқлик», «устунлик» деган маъноларни англатади.
Шундан «Саҳобаларнинг фазли» иборасининг маъносини тушуниб олиш мумкин.
Пайғамбар алайҳиссалом ҳазрати Жобир розияллоҳу анҳуга ва «Байъатир-Ризвон»да иштирок этган бошқа саҳобийларга қарата: «Сизлар ер юзидаги энг яхши одамсизлар», деганлар.
Шунга биноан, ҳар бир мусулмон мазкур бахтиёр шахсларни севиши, ҳурматлаши ва эъзозлаши лозимдир.
Аллоҳ таоло уларга «яқин фатҳ»ни мукофот қилиб берди. Ҳудайбиядан сўнг тезда бутун дунёни фатҳ қилиш бошланди. Икки ойдан кўп вақт ўтмай, биринчи, энг муҳим фатҳлардан бири – Хайбар фатҳи бўлди. Ундан кейин эса навбатдаги фатҳлар кетма-кет содир бўлаверди.
Мусулмонлар Ислом жамиятининг асл мағзини, жавҳарини ташкил этар эдилар. Улар уч қисмдан иборат бўлиб, биринчи қисм пешқадам муҳожирлар эди.
«Биринчи пешқадам муҳожирлар».
Улар Маккаи Мукаррамада ҳеч ким иймонга келмаган пайтда иймонга келган, кофирларнинг озорларига чидаган, уларнинг зулмларига бардош берган улкан саҳобийлардир.
Уламолар: «Ушбу оятда «олий мақом эгалари» деб сифатланаётган муҳожирлар Бадр урушига қадар Маккаи Мукаррамадан Мадинаи Мунавварага ҳижрат қилган саҳобалардир», дейдилар. Чунки улар энг қийин вақтда иймонга келиб, энг қийин вақтда ҳижрат қилган шахслардир. Бадр урушида мусулмонлар ғолиб келиб, Ислом жамияти юзага чиқиб, ўз таянчига эга бўлганидан кейин ҳижрат қилиш ҳам осон бўлиб қолган.
Иккинчи қисм – «ансорийлар», яъни Мадина аҳлларидан биринчи бўлиб Исломга келган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга «Ақаба»да байъат қилган, дин қардошларини ўз юртлари – Мадинага таклиф этган, маккаликлар ҳижрат қилиб борганларида ўзлари емай, уларга едирган, ўзлари киймай, уларга кийдирган, уйларини, молу мулкларини бўлиб берган, дину диёнатлари учун молу жонларидан кечишга тайёр турган мадиналик пешқадам мусулмонлардир.
Учинчи қисм – «уларга яхшилик билан эргашганлар», яъни пешқадам муҳожир ва ансорийларга яхшилик билан эргашганлардир. Улар васф қилинмиш пешқадам муҳожир ва ансорийлардан кейин, мазкур машҳур воқеалардан кейин мусулмон бўлиб, худди пешқадам мусулмонлар каби ихлосли, ибодатли ва тақводор кишилар бўлганлар. Уларга фақат пешқадамлик, яъни энг қийин дамда сафда бўлмаганликлари етишмайди, холос. Аллоҳ ана шу уч тоифадаги мусулмонларнинг барчасидан «рози бўлди, улар ҳам Аллоҳдан рози бўлдилар».
Банда эришиши мумкин бўлган энг юқори мартаба Аллоҳнинг розилигидир. Зотан, ҳар бир банданинг олий мақсади ҳам мана шу. Банданинг Аллоҳдан розилиги Унинг қадарига ишониши, қазосидан яхшилик кутиши, неъматларига шукр қилиши, бало-офатларига сабр қилишидир.
Аллоҳ улардан рози эканлиги учун: «Уларга остидан анҳорлар оқиб турган жаннатларни… тайёрлаб қўйди».
Улар мазкур жаннатга вақтинчаликка кирмаслар, балки «улар у (ер)ларда абадий мангу қолувчи бўлган ҳолларида».
Аллоҳ таоло улардан рози бўлмаганида, уларни бундай икромга сазовор қилмас эди.
«Ана ўша улкан ютуқдир».
Бундан ортиқ ютуқ бўлиши мумкинми?
Аллоҳ «Ҳашр» сурасида саҳобаи киромларни шундай мадҳ этади:
«Диёрларидан ва мол-мулкларидан жудо қилинган, Аллоҳдан фазл ва розилик умид қиладиган ҳамда Аллоҳга ва Унинг Расулига ёрдам берадиган фақир муҳожирларгадир. Ана ўшалар содиқлардир» (8-оят).
Муҳожирлар аслида маккалик кишилар бўлиб, дину иймон йўлида она юртларини, мол-мулкларини, қариндош-уруғларини ташлаб, Мадинаи Мунавварага ҳижрат қилганлар (кўчиб ўтганлар). Шу сабабли уларнинг кўпчилиги мискин, фақирга айланганлар.
Улар фақатгина Аллоҳ берадиган фазлни деб, Унинг розилигини топамиз, деб бу машаққатларга бўйин эгдилар. Қийин аҳволга қарамасдан, Аллоҳнинг ва Расулининг ишига қўлларидан келган барча ёрдамларини аямадилар. Шунинг учун ҳам Аллоҳ уларни «Иймонларида содиқ кишилар» деб мақтамоқда.
«Ҳадис ва ҳаёт» китобининг 21-жузидан олинди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 