19 Июн, 2025, 23 Зулҳижжа, 1446
19 Июн, 2025, 23 Зулҳижжа, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бир қиз айтади:
«Маҳзун бўлган пайтларим ўзимни ожиз, ночор ҳис қилардим. Бу қайғуларга сабр қилишга куч топа олмасдим. Шунинг учун руҳан енгилиб, дардларим баттар кўпаяр, қалбим чилпарчин бўларди. Бир куни ўзимга ўзим савол бердим: «Пайғамбарларга, солиҳ зотларга ҳам мусибатлар келган-ку, улар қандай сабр қилишган экан? Ахир уларга келган мусибатлар олдида бизнинг мусибатларимиз ҳеч нарса эмас-ку?»
Бу саволларнинг жавобини узоқ қидирдим. Бир куни бир олимнинг сабр ҳақидаги маърузасини эшитиб қолдим. Мусулмон одам мусибатларга чидаш, қайғуларга қарши курашиш учун Аллоҳдан сабр сўраши керак экан. Солиҳ подшоҳ Толутнинг мўмин дўстлари золим Жолут ва унинг сон-саноқсиз қўшинига рўбарў бўлганларида шундай қилишган экан:
«Роббимиз, устимиздан сабр ёғдиргин, қадамларимизни собит қилгин, бизга кофир қавмлар устидан нусрат бергин» (Бақара сураси, 250-оят).
Аллоҳ уларнинг дуосини ижобат қилди:
«Аллоҳнинг изни билан уларни тор-мор қилдилар» (Бақара сураси, 251-оят).
Фиръавннинг сеҳргарлари ҳам Мусо алайҳиссаломга берилган мўъжизани кўриб, Аллоҳга иймон келтиришди. Жазавага тушган Фиръавн ғазаб устида уларни ўлдирмоқчи бўлганида улар шундай дуо қилишди:
«Роббимиз, устимиздан сабр ёғдиргин, бизни мусулмон ҳолимизда вафот эттиргин» (Аъроф сураси, 126-оят).
Улар иймонда мустаҳкам туриш учун Аллоҳдан сабр сўрашди, дуолари ижобат бўлиб, Аллоҳнинг фазли билан шаҳид бўлишди.
Шуларни англаганимдан кейин мусибатга учраган, қайғуга тушган пайтларимда мана шу дуоларни айтиб, Аллоҳга ёлворадиган бўлдим.
Бу дуоларни бирпасда яхши кўриб қолдим, улар қалбимнинг тўридан жой олиб, ҳаётимни ўзгартириб юборди. Шундай қилиб, ўзига ишончи йўқ, руҳан заиф қиз эдим, Аллоҳ мени мусибатга, қайғуларга сабр қилишим учун, мустаҳкам бўлишим учун ўзгача бир қувват берди».
Яна бир қиз шундай ёзади:
«Дард-аламларим билан боғлиқ ажойиб воқеа бўлди. Бир куни энг яқин дугонам кўнглимни ёмон оғритди. Уйга ниҳоятда тушкун ҳолатда қайтдим. Мен учун ҳаётнинг ҳеч қандай қиймати қолмагандек эди. Хонамда йиғлаб ўтирсам, отам кўриб қолиб, «Нега йиғлаяпсан, қизим?» деди. «Хафаман!!! Нима қилишни билмаяпман!» дедим.
Отам табассум қилиб, шундай деди: «Сенга зўр гап айтаман. Мана кўрасан, у сенга ёқади. Аллоҳ сенга мана шу муаммоингда ҳам, ҳаётингда дуч келадиган бошқа муаммоларда ҳам фойда беради. Қани, Қуръони Каримни ол-чи. Кўрайликчи, пайғамбарлар бошига мусибат тушганда нима қилган экан. Улардан ўрнак олмасак, кимдан оламиз? Шояд Аллоҳ таоло уларни икром қилганидек, бизни ҳам икром қилса! Қуръондан шу ҳақда нечта қисса, дуо топсанг, шунча мукофот бераман».
Отамнинг таклифи менга роса ёқиб тушди. Бошқа йўл ҳам қолмаган эди. Мукофотга ҳам қизиқиб қолдим. Бир неча кун ичида Қуръондан тўртта дуо топдик Пайғамбарлар, солиҳ зотлар мусибат келганда мана шуларни айтиб, дуо қилишган экан, шу дуолардан кейин уларга кушойиш берилган экан.
Биринчи дуо:
«Ўзингдан ўзга илоҳ йўқ, Ўзинг поксан! Мен ўзимга зулм қилиб қўйдим» (Анбиё сураси, 87-оят).
Юнус алайҳиссаломни баҳайбат балиқ ютиб юборганда шу дуони такрорлаганлар, шунда Аллоҳ у зотни қутқариб, ғам-қайғуларини аритган. Мўмин-мусулмонлар ҳам ишонч, ихлос билан шу дуони ўқиса, уларнинг ҳам ғам-ташвишлари ариши ҳақида Аллоҳ таоло ваъда берган:
«Зуннунни эсланг. Ўшанда у (ўз қавмидан) ғазабланган ҳолда (қишлоғидан) чиқиб кетган эди. Бизни ўзига (ер юзини) тор этмас, деб гумон ўйлаган эди. Сўнг зулматлар ичра «Ўзингдан ўзга илоҳ йўқ, Ўзинг поксан! Мен ўзимга зулм қилиб қўйдим», деб нидо қилди. Биз бу дуони ижобат қилдик, унга ғамдан нажот бердик. Биз мўминларга ана шундай нажот берурмиз!» (Анбиё сураси, 87-88-оятлар).
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.
Мазкур мақолада ислом фиқҳи нуқтаи назаридан бозордаги нархларни сунъий равишда белгиллаш, товарларни ушлаб туриш орқали нархни кўтариш (иҳтикор) амалиёти шариатда қандай баҳоланишига оид масалалар таҳлил қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадислари ва саҳобалар ривоятлари асосида нарх белгилаш ва эҳтикорнинг шариатдаги ҳукми, ижтимоий оқибатлари ҳамда замонавий хатарлари очиб берилган.
Ислом иқтисодий тизими адолат, ўзаро розилик ва зулмсиз муомала асосига қурилган. Бозор иқтисодиётида муҳим тушунчалардан бири – нарх белгилаш ҳуқуқидир. Шариатда бу масала шунчаки иқтисодий восита эмас, балки ахлоқий ва илоҳий қоида билан чамбарчас боғланган. Нархни сунъий равишда чегаралаш ёки тижорат молини ушлаб туриб нархни кўтариш – шариатда қораланган ишлардан ҳисобланади. Бу мақолада мазкур ҳолатларга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муносабати, уламолар фатволари ва ижтимоий оқибатлари таҳлил этилади.
«Нархни чегаралаш» деганда масъул шахс ёки тараф томонидан нархни чегаралаб қўйиш тушунилади.
«Иҳтикор» деганда эса, турли йўллар билан бир хил савдо молини эгаллаб олиб нархни оширишга уриниш айтилади.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Одамлар: "Ё Аллоҳнинг Расули, нарх кўтарилиб кетди бизга нархни белгилаб беринг" дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Албатта, Аллоҳнинг ўзи нархни белгиловчи, тутувчи, кенг қилувчи ва ризқ берувчидир. Мен эса сиздан бирортангиз ҳам мендан на қон ва на молда зулм, даъво қилмаганингиз ҳолимда Аллоҳга рўбаро бўлишни хоҳлайман" дедилар (Сунан эгалари ривоят қилдилар).
Қимматчилик кўпчиликни ташвишга солиб қўяди. Чунки бу ҳолат барчага зарар келтираётган бўлиб кўринади. Ҳамма бу ҳолатдан чиқиш йўлини истайди. Энг осон, энг содда ва ҳаммага «ялт» этиб кўринадиган чора бозорда нархни чегаралаб қўйиш бўлиб, кўринади. Нима учун Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ишни қилмадилар? Ҳатто баъзи саҳобалар бу таклифни қилганларида ҳам маъқул кўрмадилар. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч бир нарсага юзаки қарамасдилар.
Нархни чегаралаш вақтинча фойда бергани билан алдамчиликдир, кейин эса зарар бўлиши турган гап. Сўнгра тожирлар ўз фаолиятларини тўхтатадилар. Бу ҳол эса эл юртга бошқа томондан ризқ келишини маън қилади. Шунинг учун ҳам қанчадан-қанча бой давлатлар хонавайрон бўлади. Фақирилк ва мискинликка рўбарў бўлади.
Сотувчи ўз молини ўз ихтиёри ила ўзи хоҳлаган нархда сотса, яхши бўлади. Олувчи ўз ихтиёри ила ўзи рози бўлиб, хоҳлаган нархга олса, яхши бўлади. Муҳими, ўзаро розилик бўлиши керак.
Яхши ва сифатли нарсанинг нархи баланд бўлади. Ёмон ва сифатсиз нарсанинг нархи эса паст бўлади. Ҳаммаси бозор кўтаришига қараб бўлади. Шунинг учун ҳам ҳар бир киши бозор яхши кўтарадиган молни етиштиришга, олиб келишга қизиқади. Ҳамма шунга урингандан кейин юртда доимий ва ҳақиқий серобчилик, арзончилик ҳукм сурадиган бўлади.
Муаммар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким эҳтикор қилса, ўша хатокордир", дедилар (Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий ривояти).
«Иҳтикор» луғатда ушлаб туриш маъносини англатади. Шариатда эса сотиб олинган нарсани нархини ошириш учун қасддан сотмай ушлаб туришга «иҳтикор» деб айтилади.
Уламоларимиз халқ оммасининг эҳтиёжи кўпроқ тушадиган нарсалар, хусусан, озиқ-овқатнинг эҳтикорига алоҳида, бошқа нарсанинг эҳтикорига алоҳида қараганлар.
Биринчиси мутлоқ мумкин эмас десалар, иккинчисини қимматчилик вақтида мумкин эмас деганлар. Иҳтикор ҳақида жуда кўп ҳадислар ривоят қилинган.
Абдуллоҳ ибни Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким таомни 40 кеча эҳтикор қилса, батаҳқиқ у Аллоҳдан воз кечган ва Аллоҳ ундан воз кечган бўлади. Қайси юртнинг аҳлидан бир киши оч ётган бўлса, батаҳқиқ, улар Аллоҳнинг зиммасидан тушган бўлурлар", деганлар.
Баъзилар шу ҳадисга суяниб эҳтикор фақат таомда бўлади дейдилар. Лекин жумҳур уламолар эҳтикор ҳақида ҳадислар кўп, шунинг учун бу ҳадис асос бўла олмайди дейдилар.
Умар ибн Ҳаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Жалб қилувчи ризқлантирилгандир, эҳтикорчи эса лаънатлангандир", деганлар.
«Жалб қилувчи» бошқа юртдан ўз юртига керакли нарсаларни олиб келиб сотувчидир. Демак, бу иш, яхши ишдир. Ким бу ишни қилса ризқи улуғ бўлади. Аммо ўз юрти бозорида энг керакли нарсаларни сотиб олиб, ушлаб туриб, сунъий равишда нархни кўтарувчилар лаънатлангандур. Чунки унга халқ муҳтож бўлиб турганди, у эса ишлаб чиқармай, бошқа юртдан олиб келмай фойда топишга уринган харомхўр кимсадир.
Имом Аҳмад Абу Хурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким мусуломонларнинг нархларига киришиб, уларга қимматчилик келтириш учун ҳаракат қилса, Аллоҳ учун уни қиёмат куни катта оловга ўтказмоғи ҳақ бўлади", деганлар.
Демак, эҳтикорчи бу дунёда ҳам, у дунёда ҳам қаттиқ азоб-уқубатларга дучор бўлади.
Ашуров Маҳмудхон Муҳаммад Ғулом
Фойдаланилган адабиётлар:
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 