Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
24 Июл, 2025   |   29 Муҳаррам, 1447

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:34
Қуёш
05:11
Пешин
12:35
Аср
17:37
Шом
19:52
Хуфтон
21:21
Bismillah
24 Июл, 2025, 29 Муҳаррам, 1447
Мақолалар

Ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтиришда Конституция ва қонунларнинг ўрни

06.12.2024   8875   7 min.
Ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтиришда Конституция ва қонунларнинг ўрни

Конституция инсоният тафаккури ва маърифий тараққиёти ҳамда ҳуқуқий маданияти ҳосиласидир. Ҳар қандай Конституция жамият маданий ҳаёти ва тараққиётининг даражасини акс эттиради. Ҳар бир давлат ўз тараққиёти жараёнида умумеътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормалари устунлигини тан олган ҳолда миллий қонунчилигини унга яқинлаштиришга ҳаракат қилади, урф-одат, анъана ва қадриятларини қонунчиликка сингдиради. 


Шунинг учун ҳам ҳар бир давлат Конституцияси бир-биридан фарқ қилиб, дунё конституционализми мазмунан бойиб бормоқда. Конституция ҳар бир мамлакатнинг ташриф қоғозидир.


Жонажон юртимиз мустақиллигининг 33 йиллик тараққиёт йўлига назар ташласак, давлат ва жамият қурилиши, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари, дахлсизлиги ва бошқа ажралмас ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган юзлаб нормаларнинг қабул қилиниб амалга киритилганлигига гувоҳ бўламиз.


Конституциянинг муқаддимасидаёқ Ўзбекистоннинг ягона халқи инсон ҳуқуқ ва эркинликларига, миллий ва умуминсоний қадриятларга, давлат суверенитети принципларига содиқлигини эълон қилиб, демократия, эркинлик ва тенглик, ижтимоий адолат ва бирдамлик ғояларига садоқатини намоён этиб, инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни ва қадр-қиммати олий қадрият ҳисобланадиган инсонпарвар демократик давлатни, очиқ ва адолатли жамиятни барпо этиш борасида ҳозирги ва келажак авлодлар олдидаги юксак масъулиятни англаган ҳолда, ўзбек давлатчилиги ривожининг уч минг йилдан ортиқ тарихий тажрибасига, шунингдек жаҳон цивилизациясига беқиёс ҳисса қўшган буюк аждодларнинг илмий, маданий, маънавий меросига таяниб, фуқароларнинг муносиб ҳаёт кечиришини, миллатлараро ва конфессиялараро тотувликни, кўп миллатли Ўзбекистон халқининг фаровонлигини, гуллаб яшнашини таъминлашни мақсад қилган ҳолда Конституция қабул қилганини эътироф этган. 


Конституцияни ўрганиш, уни тушуниш, унинг нормаларига амал қилиш шахснинг сиёсий-ҳуқуқий уйғоқ эканлиги, эртанги кунига бефарқ эмаслиги далилидир. Мамлакатда турли усул ва воситалар орқали фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини ошириб боришга интилиш ва ҳаракатлар эса ҳақиқий маънода ҳуқуқий демократик давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этиш гаровидир.


Ўзбекистон Республикаси Коституцияси қабул қилинганидан буён ҳар йили 8-декабрь юртимизда юқори кайфиятда байрам қилиб нишонланади. Жиноят содир этиб жазо муддатини ўтаётган фуқароларга нисбатан байрам муносабати билан давлат раҳбари фармони асосида афв эълон қилинади ёки амнистия акти қабул қилинади. Бу ҳам инсон ҳуқуқлари устуворлиги, ўз айбига иқрор бўлиб тузалиш йўлига ўтган шахсларга нисбатан кечиримлилик сиёсатининг намунасидир. 


Байрам арафасидаги яна бир гўзал анъаналаримиздан бири Президентимизнинг юртимиз фаоллари, мамлакатимизда фаолият олиб бораётган халқаро ташкилотлар, дипломатик корпус вакиллари, элчилар олдида маъруза билан чиқишидир. Ушбу маъруза қайсидир маънода, халқимизнинг йилдан-йилга ўсиб бораётган сиёсий онги, тафаккури, иқтисодий-ижтимоий аҳволи, юз бераётган ўзгаришлар, кўзланган мақсадларнинг сарҳисоби бўлса, яна бир томондан, келгуси йилда қонун устуворлигини таъминлаш, аҳоли ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтириш, унинг муаммоларига ечим топиш йўлларига қаратилади.


Президент Шавкат Мирзиёев ўз нутқида: “Конституция ва қонун устуворлиги – фаровон ҳаёт гарови” деган тушунча фуқароларимизнинг онги ва қалбида чуқур ўрин эгаллаши ҳамда ижтимоий эҳтиёжга айланиши учун қуйидаги масалаларга алоҳида эътибор қаратиш лозимлигини таъкидлайди.


Биринчидан, қонунлар ижросини самарали ташкил этиш, тизимли муаммоларни олдиндан кўра билиш, қонун бузилишининг салбий оқибатларига қарши курашиш билан бирга бундай ҳолатни барвақт бартараф этишга қаратилган тизимни шакллантириш, айниқса, долзарбдир.


Иккинчидан, Конституция ва қонун устуворлигига эришишда жамоатчилик назоратидан кўра самарали восита йўқ.


Учинчидан, оммавий ахборот воситалари қонунийликни қарор топтиришда чинакам “жамият кўзгуси”га айланиши керак.


Тўртинчидан, қабул қилинаётган қонунлар олиб бораётган ислоҳотларимиз билан уйғун бўлган тақдирдагина ишлайди. 


Бешинчидан, биз қанчалик мукаммал қонунлар яратмайлик, қандай ислоҳотлар ўтказмайлик, агар фуқароларимизнинг ҳуқуқий билими, онги ва маданияти етарли бўлмаса, кутилган натижаларга эришиш мушкул бўлади.


Ҳақиқатан, мукаммал қонунларни яратиш масаланинг бир томони бўлса, унинг ижросини таъминлаш иккинчи муҳим томонидир. Лекин ҳуқуқий онг ва маданият бир кунда шаклланиб қолмайди. Бунинг учун мустаҳкам ирода, шахсий намуна, сабот керак бўлади.  Дунёдаги бирор давлат тараққиёти ўз-ўзидан бўлмаган. Оммавий ахборот воситаларига рамзий жиҳатдан тўртинчи ҳокимият мақоми берилиши ҳам бежиз эмас. Улар жамиятда санитар вазифасини бажариши, мавжуд иллатларни журналистик одоби ва этикасидан чиқмасдан туриб фош этиши, соғлом муҳит ва рақобат шаклланишига муносиб ҳисса қўшмоғи лозим.


2019-йил 9-январ куни Ўзбекистон Республикаси Президент фармони билан қабул қилинган “Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш концепцияси”да ҳам “Юксак ҳуқуқий маданият – малакат тараққиёти кафолати” ғояси устувор эканлиги эътироф этилиб жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтириш “шахс – оила – маҳалла – таълим муассасаси – ташкилот – жамият” принципи бўйича тизимли ва узвий ташкил этилиши белгиланган.


Умумтаълим мактаблари учун “Конституция алифбоси”, “Конституция сабоқлари”, “Конституция асослари” каби дарсликларни яратиш, олий таълим муассасалари талаба ва тингловчилари учун эса “Инсон ҳуқуқлари”, “Бола ҳуқуқлари”, “Аёллар ҳуқуқлари” каби махсус ўқув курсларини ташкил этиш назарда тутилган.


Ҳуқуқий онг ва маданиятни шакллантиришнинг энг самарали йўлларидан бири бу шахс ўзи ўзлигини англаб олишидан бошланиши, у оилада тарбия топиб камол топиши, яхши инсон бўлишида ота-она, оилавий муҳитнинг ўрни беқиёслиги, маҳалла ноёб шарқона қадимий институт бўлиб, оилаларда соғлом ижтимоий муҳит қарор топишида муҳим рол ўйнаши, таълим муассасалари эса ёшларни рақобатбардош қилиб келажакка тайёрлаши, етарли билим кўникмага эга бўлган ёшлар ташкилотларда фаолият олиб бориб, жамият корига яраши масалалари узвийлик асосида тизимли ташкил этилиши назарда тутилган.


Демак, ҳуқуқларни билиш уни талаб қилишдан ташқари бурч ва мажбуриятларни ҳам билиш, унга амал қилиш, шахсий намуна кўрсатиш бугун ҳар доимгиданда долзарб ва муҳимдир. Зеро, фақат ҳуқуқларини билган уни талаб қилган инсон эмас, балки ўзи, оиласи, меҳнат жамоаси, жамият ва давлат олдидаги бурч ва мажбуриятларини ҳам англаган унга оғишмай амал қилган инсонгина ҳақиқий маънодаги юқори ҳуқуқий онг ва маданият соҳибидир.


Фируз Рашидов,

Ўзбекистон халқаро ислом академияси

“Ижтимоий фанлар ва ҳуқуқ” кафедраси ўқитувчиси

МАҚОЛА
Бошқа мақолалар

Ёмон туш кўрганда нима қилинади?

16.07.2025   9281   2 min.
Ёмон туш кўрганда нима қилинади?

Савол: Мен туш кўрдим ва уйғониб Ибни Сириннинг "Тушлар таъбири" китобини кўрсам ёмонроқ чиқди ва сиқилиб қолдим. Туш таъбири масалаларига мусулмон инсон қандай қараши керак?

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Аввало шуни айтишимиз керакки, Ибн Сирийн раҳимаҳуллоҳга нисбат берилган “Тушлар таъбири” китоби у зотга тегишли эмас. Шунинг учун бу китобни у зотга нисбат бериб бўлмайди. Динимизга кўра тушлар уч хил бўлади:
– Аллоҳ таоло томонидан бўлган, таҳорат билан ётилганда, тонгга яқин кўриладиган, солиҳ тушлар.
– Шайтондан бўлган, аниқ эсда қолмайдиган, кайфиятни туширадиган, алаҳсирашга ўхшаш ёмон тушлар.
– Касбига ёки қизиққан нарсасига тааллуқли тушлар.

Динимизда туш кўрганда нима қилиш кераклиги борасида аниқ тавсиялар келган. Агар рост тушлар шариатга мос келса, амал қилиш мумкин, агар зид келса, қатъий амал қилинмайди. Ёмон туш кўрган киши тушини бировга айтмаслиги ва тушнинг ёмонлигидан Аллоҳ таолодан паноҳ сўраши керак. Бу ҳақида Абдуллоҳ ибн Қатода розияллоҳу анҳу отасидан ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Рост туш Аллоҳдан, ёмон туш шайтондан. Бирортангиз қўрқинчли туш кўрса, чап томонига туфлаб қўйсин ва тушнинг ёмонлигидан (Аллоҳдан) паноҳ сўрасин. Шунда ёмон туш зарар қилмайди”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).
Яъни ёмон туш кўрган киши чап томонга енгилгина туфлаб: “Роббим! Кўрган тушимни ёмонлигидан паноҳ сўрайман”, деб қўяди.

Баъзи уламолар имкон бўлса ўрнидан туриб, таҳорат олиб, икки ракат нафл намоз ўқигани ҳамда бироз садақа қилиб қўйгани яна ҳам яхши, дейишган.
Шунингдек, туш инсон тақдирини белгиламайди. Тушга ортиқча баҳо бериб, уни ҳаёт мезонига айлантириш тўғри эмас. Биз динимиз кўрсатмаларига оғишмай амал қилсак, ҳам моддий, ҳам руҳий тарафдан соғлом, иродамиз мустаҳкам бўлади. Валлоҳу аълам!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази.