27 Июл, 2025, 2 Сафар, 1447
27 Июл, 2025, 2 Сафар, 1447
ТАОМЛАНИШ СИРЛАРИ (7 қисмдан иборат)
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(4-қисм)
ХАЛҚ МАҚОЛЛАРИ:
è Чақирилган ерга бор,
Чақирилмаган ерда сенга нима бор?
è Нафсини тийган киши султон бўлур,
Нафсини тиймаган киши ултон бўлур.
è Нафсини тийган – валий.
è Нокаснинг ўзи тўйса ҳам, кўзи тўймас.
è Нон ҳам – нон, ушоғи ҳам – нон.
è Нон боласи – нонушоқ.
è Олғирлик офат келтирар,
Баднафслик – ҳалокат.
è Кам-кам есанг – доим ерсан,
Кўп-кўп есанг – нени ерсан?
è Отангга не қилсанг,
Олдингга шу келар.
è Нонга ҳурмат – элга ҳурмат.
è Нон ҳам – нон, увоғи ҳам – нон.
è Ноннинг уч кунлигини, гўштнинг бир кунлигини егин.
è Нон ҳидида ҳаёт бор, ҳар мағзида мамот бор.
è Нон бўлса – бас, ўзгаси – ҳавас.
è Нонсиз яшаб бўлмас, гапни ошаб бўлмас.
è Қириб есанг, қирқ кунга етар,
Ўйиб есанг – ўн кунга.
è Ҳар куни ема паловни,
Ҳар куни ёққин оловни.
è Ҳисобини билган – бир йил етим,
Ҳисобини билмаган – ўлгунча етим.
è Ҳамёнини қадрлаган
Ҳисобини пухта қилар.
è Товуқни есанг – бир ейсан,
Тухумини есанг – минг ейсан.
è Тежаб еган – дармонда,
Тежамаган – армонда.
è Эрта турган йигитнинг бир ризқи ортиқ,
Эрта турган аёлнинг бир иши ортиқ.
è Қаноат тўрга элтар,
Очкўзлик – гўрга.
ТИББИЁТ ОЛИМЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ:
Ø Инсон кўп еганда:
юрак қисилиб, тиниқ ишламайди;
мия фаолиятига салбий таъсир кўрсатади;
ошқозон зўриқиб ишлайди;
одамнинг танбаллиги ортади;
камҳафсала ва серуйқу бўлиб қолади.
Ø Кўп овқат ейиш – инсон табиатига ёт нарса:
шифокорлар ҳамиша кўп таом ейишдан қайтаришган,
кам таомланишнинг кўплаб фойдаларини айтиб ўтишган.
Ø Қирқ кундан зиёд умуман гўшт емасликнинг зарари бор.
Ø Мунтазам равишда кўп гўшт истеъмол қилиш соғлиққа зарарлидир.
Ø Сут ёки сутли таом билан балиқ, тухум ва нордон нарсани,
қовурилган гўшт билан қайнатилганини,
эски гўшт билан янгисини,
мижози турлича бўлган овқатларни бир-бирига аралаштириб ейиш,
ҳидланган таомни истеъмол қилиш ярамайди.
Ø Овқатларни бир-бирига аралаштириб еб бўлмайди;
масалан, қатиқдан сўнг ғўр узумни,
барча турдаги овқатлардан кейин ўрик ва шафтоли еб бўлмайди;
ғўр узум билан балиқни,
сирка билан саримсоқни,
пиёз билан саримсоқ пиёзни ҳам аралаштириб истеъмол қилиш ярамайди.
Ø Асал билан қовунни,
товуқ гўшти билан балиқни,
саримсоқ, боқила, айрон ва қатиқни ҳам аралаштириб бўлмайди.
Ø Овқатланишда тез ва шитоб билан ейиш соғлиққа зарар қилади.
Ø Замонавий тиббиёт ҳам тик турган ҳолда шошилиб овқатланиш таомнинг яхши ҳазм бўлмаслиги ва семириб кетиш сабабларидан эканини аниқлади.
Ø Замонавий фан бармоқлар учларида иштаҳа қўзғашга ва овқат ҳазмига ёрдамлашадиган нуқталар борлигини кашф этди.
Ø Киши оч қолганда овқатга қўл узатса, жуда ҳам тўйиб кетмасдан олдин ейишни тўхтатса, ҳеч қачон бетоб бўлмайди.
Ø Сувни терлаб турганда ичиш яхши эмас.
Ø Уйқудан уйғонар-уйғонмас дарҳол сув ичиш тўғри эмас.
Ø Қишда қувватлироқ, ёзда эса енгил ҳазм бўладиган таом ва мева-сабзавотларни тановул қилиш.
Ø Дастурхондан асал, узум, хурмо, зайтунни узмаслик.
Ø Чарчаганда ширинлик ейиш.
Ø Бир ойда бир кун бўлса ҳам рўза тутиб, танага дам бериш.
Ø Овқат тез ейилмайди.
Ø Овқат шошилмасдан, яхши чайнаб ейилади.
Ø Таомни яхшилаб чайнамай ютмаслик.
Ø Таом билан ичимлик ўтириб тановул қилинади.
Ø Олинган луқмалар яхшилаб чайнаб, сўнг ютилади.
Ø Иложи борича ўнг тарафда чайнаган маъқул.
Ø Овқатланиш меъёрида бўлгани маъқул.
Ø Таом иссиқ ёки жуда совуқ ҳолда ейилмайди.
Ø Сархил овқатлар, мунтазам қуюқ зиёфатларни яхши кўриш одамни ялқов қилиб қўяди, соғлигига путур етказади, тоатдан чалғитади.
Ø Гўштли таомлар мунтазам ейилмайди, тарк ҳам қилинмайди.
Ø Ноннинг қотгани ёки эскирганини истеъмол қилиш зарарли эмаслиги, ҳатто айрим кишиларнинг саломатлиги учун фойдали эканлиги турли йўллар билан исботланган.
Ø Таомланиш пайтида китоб-газета ўқиш, телевизор кўриш, телефон ва бошқа машғулотлар билан банд бўлиш саломатлик учун зарарли.
Ø Қорин тўйгунча ейиш ҳам дуруст эмас.
Ø Таомдан кейин асло совуқ сув ичмаслик.
Ø Замонавий фан ҳам тик туриб сув ичиш зарарлигини исботлаган.
Ø Тишларни овқатлангандан сўнг тозалаб, ювиб юришга одатланган одам асло тиш оғриғига учрамайди. Бундай кишининг милклари соғлом бўлур.
Ø Буюк Британиянинг Астон давлат илмий-тадқиқот университети олиб борган тадқиқот натижаларига кўра, ерга тушиб кетган егуликни беш сония ичида ердан олиб истеъмол қилиш соғлиқ учун хавфсиз экан. Чунки бу вақт ичида ҳеч қандай микроорганизм егуликка тегишга ёки уни зарарлашга улгурмас экан.
Ø Оилавий кечки овқат фойдали. Биргаликда овқатланиш анъанаси нафақат оилавий муносабатларни мустаҳкамлайди, балки соғлом овқатланиш одатларининг шаклланишига ҳам ҳисса қўшади.
Бу айниқса болалар учун жуда муҳимдир – болаларда ёлғиз овқатланиш келажакда овқатланиш қоидаларини бузилиши хавфини оширади. Шундай қилиб, кунига камида икки марта ота-онасидан алоҳида овқатланадиган болаларда семириш хавфи 40 % юқори.
Оиласи билан ҳафтасига 5 мартадан кўпроқ овқатланадиган болаларда овқатланиш бузилиши хавфи паст бўлади, соғлом овқат истеъмол қилади ва яхши ўқийди. Оилавий кечки овқат қанча кўп бўлса, одамлар шунчалик кўп сабзавот истеъмол қиладилар.
Ø Инсондаги ичак ва мия боғланган. Озиқ-овқат ёрдамида биз кайфиятимизни кўтариб, энергия даражасини оширишимиз мумкин.
Мазали таом ва идишларнинг чиройли тақдимоти ҳазм қилиш жараёнини рағбатлантиради; аммо бунда хавф ҳам бор – биз уларга берилиб, психологик муаммоларни муваффақиятсиз "ютишимиз" мумкин.
Ø Ош тузи – саломатлик ва нозик қоматнинг душмани.
Ø Ёғлардан сақланиш – соғлиқ учун зарарли.
Ø Фан бармоқ учларида иштаҳа қўзғашга ва овқатнинг яхши ҳазм этилишига ёрдамлашадиган нуқталар борлигини аниқлади.
Ø Баланд мусиқа сизни кўпроқ ва тез-тез ичишга мажбур қилади. Ейишга ҳам.
Ø Таомни кайфиятсиз ҳолда тановул қилмаган маъқул.
Ø Овқатланаётган пайтда яхши кайфиятда бўлинг!
Ø Инсоннинг барча сезги органлари бош мия назорати остида. Мия ошқозондан унинг бўшлиги ҳақида сигнал олиши биланоқ, одам очликни ҳис қилади ва аксинча. Тўйганлик ҳисси пайдо бўлиши учун ўртача 20 дақиқа керак бўлади. Демак, шошқалоқлик билан кўп еб қўймаслик учун, ҳар бир таомланишга камида 20 дақиқа ажратиш керак. Шу билан бирга яхшилаб чайнаб, кичик бўлакларга бўлиб овқатланиш даркор. Таомни тез ёйиш ортиқча истеъмол қилишга олиб келади. Натижада танада ортиқча вазн пайдо бўлади.
ЗАМОНАВИЙ ФАН ТАДҚИҚОТЛАРИ ва АЖОЙИБ МАЪЛУМОТЛАР:
Башарият мавжудлиги тарихи давомида одамлар ҳар доим 3 нарсани қилишган – турмуш қуришган, вафот этишган ва овқатланишган...
Бу вақт ичида озиқ-овқат ҳақида жуда ҳам кўп қизиқарли фактлар мавжуд. Мана улардан баъзилари:
v Овқат пиширишга аёллар эркаклардан икки баравар кўп вақт сарфлашади.
v 2015 йилдан бери Сиэтл (Австралия)да овқатни ташлаш тақиқланган. Қолдиқларни уйсизларга, ҳайвонларга тарқатиш ёки ўғитга айлантириш керак. Қонунни бузган корхоналар 50 доллар ва жисмоний шахслар – 1 доллардан жаримага тортилади.
v Озиқ-овқатлар ичида асал – бузилмайдиган ягона маҳсулотдир.
v Космик нон 1 тишлаш учун етарли бўлган пакетларга қадоқланган. Бундай қадоқлаш космонавтларни нафас олиш йўлларига тушиши мумкин бўлган ноль тортишиш кучида учадиган ушоқлар билан боғлиқ бахтсиз ҳодисалардан ҳимоя қилишга имкон беради.
v Ўртача одам ҳаёти давомида тахминан беш йилни озиқ-овқатга сарфлар экан.
v Овқатнинг таъми одам овқатланадиган баландликка ҳам боғлиқ.
v Лондон (Буюк Британия)даги ҳинд ресторанлари сони Ҳиндистоннинг Деҳли ёки Мумбайдаги ҳинд таомларини таклиф қиладиган ресторанлар сонидан кўп.
v Дунёга машҳур Читос чиплари 1976 йилда фаррош Ричард Монтанез томонидан ихтиро қилинган.
v McDonald's ҳар йили 2,5 миллиард бургер сотади. Яъни ҳар сонияда 75 та, ҳар куни 6,5 миллион бургер сотилади.
v Мексика ва Жанубий Америка цивилизациялари шоколадни валюта сифатида ишлатган.
v Гуруч – дунё аҳолисининг ярмидан кўпининг асосий озиқ-овқатидир.
v Наполеон Бонапарт кечки овқатга 12, тушликка 8 дақиқа сарфлаган экан.
v Инсон ҳаётининг 5 фоизини овқатланиш билан ўтказади.
v Бир таомланиш 20 дақиқа атрофида давом этади.
v Одатда одам кунига 3 марта овқатланади.
v Инсон ҳаётида овқат тайёрлашга тахминан 1064 кун ёки 2,9 йил сарфланади.
v Тайёрланган озиқ-овқатни ейиш учун бизга 3,66 йил керак бўлади, бу ҳар куни тахминан 67 дақиқага тенг.
v Биз бутун ҳаётимиз давомида тахминан ўртача 35 тонна озиқ-овқат истеъмол қиламиз.
БМТ (Бирлашган Миллатлар Ташкилоти) МАЪЛУМОТИ:
³ БМТ Бош Ассамблеяси ҳар йилнинг 15 октябрь санасини “Халқаро қўл ювиш куни” деб эълон қилган.
(4 – қисм тугади. Давоми бор...).
Иброҳимжон домла Иномов
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 