Яқинда, аниқроғи 2025 йилнинг февраль ойида Иордания мамлакатининг пойтахти Уммон шаҳридаги электрон ахборот агентлиги ўзининг араб ва инглиз тилларида фаолият юритадиган "Уммон" номли веб-сайтида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Нуруддин Холиқназар ҳазратларининг "Ўзбекистондаги буюк мерос: "Катта Лангар Қуръони”нинг қўлёзма тарихи" мавзусидаги илмий мақоласини нашр қилинган эди.
Жорий йилнинг апрель ойида эса ушбу мақолани Исломий ҳамкорлик ташкилотининг расмий босма нашри “OIC Journal” ҳам ўз саҳифасида эълон қилди.
Араб тилида эълон қилинган ушбу мақолада Муфтий ҳазратлари тарихий қўлёзма асар ҳақида маълумот берар экан, унинг ёзилиш тарихи VIII асрнинг охирларига тўғри келишини таъкидлаган. Бунга асос эса 2000 йилда Гронинген университетининг Изотоп тадқиқиот маркази рус ва голланд олимлари ушбу қўлёзмада эрамизнинг 775-995 йиллари оралиғига оид радиокарбонни анқилаганини келтирган. Бу давр эса араб тили грамматикасининг шаклланиш палласига тўғри келиши айтилган. Демак, бизнинг диёрларимизда илм-фан ва маърифатнинг тарихи жуда қадимий эканлигини бу илмий асослар яна бир бор исботлайди.
Китобнинг айнан “Катта Лангар Қуръони” деб аталиши ҳақида ҳам аниқликлар киритган муаллиф Қуръони карим узоқ йиллар сақланиб келинган Қашқадарё вилоятидаги “Лангар ота” масканидан олганини таъкидлаган.
Мақола билан танишган ўқувчи унинг турли йилларда турли хил вазиятда сақлангани, қаровсиз қолгани туфайли аксар варақлари йўқолиб кетгани, ҳозирги вақтда қанча саҳифаси қаерда сақланаётгани ҳақида ҳам маълумотларни умумийлаштирганига гувоҳ бўлади. Сўнги йиллардаги қадимий қўлёзмани сақлаш, авайлаб асраш ишлари унга янги ҳаёт бергани таъкидланган. Ўзбекистон Республикаи Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан 2019-2021 йиллар давомида қўлёзма кенг қамровли реставрациядан ўтказилди. Франциянинг Лувр музейи реставраторлари маҳаллий мутахассислдар билан биргаликда амалга оширган бу нозик жараён асрлар давомида унга етган зарар ва эскиришларни бартараф этган.
Муфтий ҳазратнинг ушбу илмий мақоласи орқали бутун ислом оламига юртимизда тарихий, илмий меросларни сақлаш, илм-фанга эътибор, ислом илмларини ривожлантиришга қаратилган хатти-ҳаракатлар яна бир бор намоён қилиб берилди. “Катта Лангар Қуръони” қўлёзмаси исломшунослик ва маданий меросни асраб-авайлашнинг исботи бўлиб хизмат қилади. Унинг аҳамияти Ўзбекистон чегараларидан чиқиб, инсоният учун маънавий-тарихий хазина бўлиб хизмат қилмоқда.
Қадимдан ислом илмлари бешиги бўлиб келган юртимиз бу каби асарларни ўрганиш ва сақлашда ҳамда кўп асрлик ислом анъаналарини замонавий тадқиқотлар ва уларни асраш усуллари билан боғлаш борасида ҳам дунё халқларига ўрнак бўлаётгани яна бир карра ушбу мақолада очиб берилган.
Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
раисининг ўринбосари
Абдурраззоқ Санъоний айтади: Али ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳум намоз учун таҳорат қилаётган эди. Шу пайт сув қуйиб турган жория қўлидан обдаста тушиб кетиб, унинг юзига озгина шикаст етказди. Али ибн Ҳусайн бошини кўтариб, жорияга қаради. Жория вазиятни юмшатиш мақсадида Қуръони карим оятларидан ўқиди: “... Ғазабларини ютадиган...” (Оли Имрон сураси, 134-оят). Али ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳум жимгина жавоб берди: “Ғазабимни босдим”.
Жория оятнинг давомини ўқиди: “...одамлар-ни (хато ва камчиликларини) афв этадиганлардир...”.
У киши деди: “Мен сени афв этдим”.
Жория оятнинг охирини ўқиди: “Аллоҳ эзгулик қилувчиларни севар”.
Али ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳум деди: “Бор, сен Аллох йўлида озодсан”.
Абдуллоҳ ибн Ато айтади: “Али ибн Ҳусайннинг бир ғуломи (қули) хатога йўл қўйди ва жазога лойиқ бўлди. Али ибн Ҳусайн қамчини олди. Сўнг у зот бундай оятни ўқиди: “(Эй Муҳаммад!) Имон келтирган кишиларга айтинг, улар Аллоҳ кунлари (қиёмат)дан умид қилмайдиган кимсаларни кечириб юбораверсинлар! Шунда (у сабрли) кишиларни қилган ишлари (кечиришлари) сабабли мукофотлагай!” (Жосия сураси, 14-оят).
Қул эса деди: “Мен бундай эмасман, мен Аллоҳнинг раҳматидан умидворман ва унинг азобидан қўрқаман”.
Али ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳум қамчини ташлаб юборди ва деди: “Сен Аллоҳ йўлида озодсан”.
Мусо ибн Довуд айтади: Али ибн Ҳусайн хизматкорини икки марта чакирди, у жавоб бермади. Учинчи марта чақиргач жавоб қилди. Али ибн Ҳусайн унга деди: “Эй ўғлим, овозимни эшитмадингми?”.
Хизматкор: “Эшитдим”, деди.
Али ибн Ҳусайн сўради: “Нега жавоб бермадинг?”.
Хизматкор: “Сизнинг шафқатингизга ишондим”, деди.
Абдулғофир ибн Қосим айтади: Али ибн Ҳусайн масжиддан чиқиб кетаётган эди. Бир одам келиб уни ҳақорат қилди. Шунда Алининг хизматкор ва қуллари унга ташланишди.
Али ибн Ҳусайн уларни тўхтатди ва бундай деди: “Бас қилинглар, унинг ҳолатига қаранглар”.
Сўнгра ўша одамга деди: “Бизда сиз билмаган яна кўп нарсалар бор. Агар сизга ёрдам керак бўлса, айтинг, ёрдам берайлик”. Ўша одам хатосини англаб, уялди ва ортига қайтди.
Али ибн Ҳусайн уни ёнига чақириб, ўзи кийиб турган чакмонини елкасига ташлади ва минг дирҳам пул бердирди.
Абу Яъқуб Музаний дейди: Ҳасан ибн Ҳасан билан Али ибн Ҳусайн ўртасида бир оз нохушлик бўлиб қолди. Ҳасан бир куни масжидда Али ибн Ҳусайннинг ёнига келди, уни турли сўзлар билан ҳақорат қилди. Али ибн Ҳусайн эса унга бир оғиз ҳам жавоб қайтармади.
Сўнгра Ҳасан чиқиб кетди. Кечаси у алининг уйига борди ва эшигини қоқди. Али ибн Ҳусайн эшикни очиб чиқди. Ҳасан унга:
- Эй ака, агар сиз ҳақиқатан ҳам мен айтганларимдек бўлсангиз, Аллоҳ мени мағфират қилсин. Агар мен ёлғончи бўлсам, Аллох сизни мағфират қилсин, деди ва кетди.
Али ибн Ҳусайн ортидан бориб, етиб олди ва уни оғушига олди. Иккови йиғлаб юборишди. Шунда Ҳасан:
- Қасамки, энди сиз хафа бўладиган бирон иш қилмайман, - деди.
Али эса унга: - Сен ҳам менга айтган сўзла ринг учун ҳалолликдасан,- деди.
Ибн Аби Дунё ривоят қилади: Али ибн Ҳусайннинг хизматкори шошган ҳолда ошхонадан темир печни олиб келаётган эди. Кутилмаганда темир печ тушиб кетди кетди ва нариги томондан пастга тушиб келаётган Али ибн Ҳусайн ўғлининг бошига тегиб, жароҳат етказди. Оқибатда у ҳалок бўлди. Меҳмонлар билан суҳбатлашиб ўтирган Али ибн Ҳусайн ўрнидан сакраб туриб, хизматкорга деди: “Сен озодсан. Бу ишни қасддан қилмаганингни биламан”. Сўнгра Али ибн Ҳусайн маййитни дафн этиш тадоригини кўрди.
Шайх Маҳмуд МИСРИЙнинг “Солиҳ ва солиҳалар ҳаётларидан қиссалар”
номли асаридан Илёсхон АҲМЕДОВ таржимаси.