23 Июн, 2025, 27 Зулҳижжа, 1446
23 Июн, 2025, 27 Зулҳижжа, 1446
100 та СИР-АСРОРЛИ ИБОРА
ёхуд
ОДАМЛАР БИЛАН
МУЛОҚОТ (оила, уй, ишхона, жамоат жойлари) ДАГИ
100 та “СЕҲРЛИ СЎЗ”
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(3-қисм)
ДОНО ХАЛҚИМИЗ МАҚОЛЛАРИДАН:
è Ўзингга раво кўрмаганни
Ўзгага ҳам раво кўрма!
è Ширин-ширин сўзласанг,
Илон инидан чиқар.
Аччиқ-аччиқ сўзласанг,
Мусулмон динидан чиқар.
è Кишининг кўнглини оғритма зинҳор –
Сенинг ҳам кўнглингни оғритувчилар бор!
è Анжом – уй зийнати,
Сўз – инсон зийнати.
è Кўнгилни қўл билан овламасанг,
Тил билан овла!
è Буғдой нонинг бўлмасин,
Буғдой сўзинг бўлсин!
è Пулинг бўлмаса, бўлмасин,
Ширин сўзинг бўлсин!
è Бир яхши гап эсдан чиқмас,
Бир – ёмон гап.
è Оғзига келганни демак — нодоннинг иши,
Олдига келганни емак — ҳайвоннинг иши.
è Аччиқ савол бериб,
Ширин жавоб кутма.
è Аччиқ тил – заҳри илон,
Чучук тилга – жон қурбон.
è Айтар сўзни айт,
Айтмас сўздан қайт!
è Тузсиз ошнинг эпи осон,
Тузсиз гапнинг эпи қийин.
è Айтилган сўз – отилган ўқ.
è Ариқни сув бузар,
Одамни – сўз.
è Беморга ширин сўз керак,
Ақлсизга – кўз.
è Бир таваккал бузади
Минг қайғунинг қалъасин.
Бир ширин сўз битказар
Минг кўнгилнинг ярасин.
è Гап эгасини топади.
è Гапи тўмтоқнинг ўзи тўмтоқ.
Гапи тўнгнинг ўзи тўнг.
è Дунёни ел бузар,
Одамни – сўз.
è Дуо билан эл кўкарар,
Ёмғир билан ер кўкарар.
è Дуо олган – омондир,
Қарғиш олган – ёмондир.
è Ёмон гап ер тагида уч йил ётар.
è Ёмон сўзнинг қаноти бор.
è Ёмон сўз эгасига қайтар.
è Ёмон тил ё жонга урар,
Ё – имонга.
è Ёмоннинг юзи қурсин,
Гапирган сўзи қурсин.
è Заҳар тил суякни ёрар.
è Илиқ сўз – шакар,
Совуқ сўз – заҳар.
è Йўл қувган хазинага йўлиқар,
Сўз қувган – балога.
è Кишининг ўзи етмаган ерга сўзи етар.
è Куч эгмаганни сўз эгар.
è Кўп гап – эшакка юк.
è Овқатни туз мазали қилар,
Одамни – сўз.
è Одам сўзи билан синалар,
Ош – тузи билан.
è Одам сўзлашиб танишар,
Ҳайвон – ҳидлашиб.
è Оз гапир – соз гапир!
è Олим сўзи оз,
Оз бўлса ҳам – соз.
è Сабр қилган мой ошар,
Олқиш олган кўп яшар.
è Севдирган ҳам тил,
Бездирган ҳам тил...
è Сел ариқни бузар,
Ёмон сўз – дилни.
è “Сен” ҳам бир оғиздан,
“Сиз” ҳам...
è Суйдирган ҳам тил,
Куйдирган ҳам тил.
è Суяксиз тил суяк синдирар.
è Сўз найзадан ўткир.
è Сўз оёқдан илгари борар.
è Сўз – чумчуқ эмас,
Оғиздан чиқса, тутиб бўлмас.
è Сўздан сўзни фарқи бор,
Ўттиз икки нархи бор.
è Сўзи нодурустнинг ўзи нодуруст.
è Сўзлагандан сўзламаган яхшироқ,
Сўзлаб эдим – бошимга тегди таёқ.
è Сўзнинг бойлиги – одамнинг чиройлиги.
è Танбаллик – кулфат,
Маҳмаданалик – офат.
è Тил – ақл безаги.
è Тил – ақл тарозуси.
è Тил – ақл ўлчови.
è Тил бор – бол келтирар,
Тил бор – бало келтирар.
è Тил – дил калити.
è Тил – дил таржимони.
è Тил тиғи қилич тиғидан ўткир.
è Тил югуриги – бошга,
Оёқ югуриги – ошга.
è Тил яхшиси бор этар,
Тил ёмони хор этар.
è Тил тиғдан ўткир.
è Тилга ихтиёрсиз – элга эътиборсиз.
è Тилга эътибор – элга эътибор.
è Тилга эҳтиёт – элга эҳтиёт.
è Тили нопок – ўзи нопок.
è Тили шириннинг дўсти кўп.
è Тилни боғла дил билан,
Дилни боғла тил билан.
è Тиғ жароҳати битар,
Тил жароҳати битмас.
è Туя ҳам муомалага чўкар.
è Тўқсон оғиз сўзнинг тўқсонта тугуни бор.
è Узун тил – бошга тўқмоқ,
Бўйинга – сиртмоқ.
è Узун тил – умр заволи.
è Фил кўтармаганни тил кўтарар.
è Шакар ҳам тилда,
Заҳар ҳам тилда...
è Ширин сўз шакардан ширин.
è Ширин сўз – қаймоқли айрон,
Аччиқ сўз – бўйнига арқон.
è Ширинсўз шоҳ косасида сув ичар.
è Ширин юзингдан ширин сўзинг аъло.
è Эгасиз қарғиш эгасини топар.
è Этиги ёмон тўр булғар,
Оғзи ёмон – эл.
è Яхши гапга қулоқ сол,
Ёмон гапга улоқ сол.
è Яхши гапнинг ҳам қулоғи бор,
Ёмон гапнинг – ҳам...
è Яхши нақл – томири ақл.
è Яхши оғизга – ош,
Ёмон оғизга – тош.
è Яхши сўз болдан ширин.
è Яхши сўз бўлдиради,
Ёмон сўз куйдиради.
è Яхши сўз кулдирар,
Ёмон сўз ўлдирар.
è Яхши сўз – кўнгил подшоси.
è Яхши сўз суюнтирар,
Ёмон сўз куюнтирар.
è Яхши сўз тўрга элтар,
Ёмон сўз – гўрга.
è Яхши сўз – юрак ёғи,
Ёмон сўз – юрак доғи.
è Яхши сўз қанд едирар,
Ёмон сўз панд едирар.
è Яхши сўзга учар қушлар эл бўлар,
Ёмон сўзга пашша кучи фил бўлар.
è Яхши сўздан – вафо,
Ёмон сўздан – вабо.
è Қизил тилим бўлмаса,
Қишлар эдим элимда.
Яшил тилим бўлмаса,
Яйрар эдим элимда.
è Яхшининг сўзи – олтин,
Ёмоннинг сўзи – болта.
è Яхшининг сўзи тошни эритар,
Ёмоннинг сўзи бошни чиритар.
è Ўн оғиз сўз минг оғиз бўлар.
è Ўттиз тишдан чиққан сўз
Ўттиз уруққа тарқалар.
è Ўқ бирни ўлдирар,
Сўз – мингни.
è Ёмонликка яхшилик – эр кишининг ишидир.
Ёмонликка ёмонлик – ҳар кишининг ишидир.
è Қарғишнинг икки учи бўлар.
è Яхши сўзнинг мазасини билмаган
Ёмон сўзнинг иззасини билмас.
è Қулоқдан кирган совуқ сўз
Кўнгилга бориб муз бўлар.
è Гўшт-ёғ берма,
Яхши тил бер!
è Яхши ош бергунча, яхши сўз бер!
è Яхши гап билан илон инидан чиқар,
Ёмон гап билан пичоқ қинидан чиқар.
è Дўст орттираман десанг,
Ширин суҳбат қил!
Душман орттираман десанг,
Чақиртикан бўл!
è Қаттиқ гап қариндошга ҳам ёқмас.
è Яхшининг сўзи – қаймоқ,
Ёмоннинг сўзи – тўқмоқ.
è Яхши-яхши деса,
Кунда тариқдай яхшилик қўшилар эмиш.
Ёмон-ёмон деса,
Кунда тариқдай ёмонлик қўшилар эмиш.
è Ўзи совуқнинг – сўзи совуқ.
è Ўзига боқма – сўзига боқ!
è Эгилган бошни қилич кесмас.
è Таом лаззати ўзида,
Одам лаззати – сўзида.
è Ҳар меванинг пўчоғи бор,
Ҳар сўзнинг ўлчови бор.
è Тилингда бўлса болинг –
Кулиб турар иқболинг.
è Ёмон тил бошга бало келтирар.
Яхши тил давлат, дунё келтирар.
è Мазлумлар дилини оғритма бир зум,
Балки бир кун ўзинг бўласан мазлум...
è Гапнинг қисқаси яхши,
Қисқасидан ҳиссаси яхши.
(3 – қисм тугади. Давоми бор...).
Иброҳимжон домла Иномов.
Энг кўп қандай дуо қиласиз?
Марвазий: “Энг кўп қайси дуони қиласиз?”.
Имом Аҳмад: “Аллоҳ таоло бизни одамлар ўйлаганларидек солиҳлардан қилсин ва биз ҳақимизда билмаганларини мағфират этсин”[1].
Қандай тонг оттирдингиз?
Имом Аҳмад Аллоҳдан қаттиқ қўрқарди, Унинг азоби ва иқобидан доимо хавфдан бўларди.
Кунларнинг бирида талабаларидан бири Нажийб Марвазий устозининг ҳолидан хабар олиш учун унинг олдига кириб: “Қандай тонг оттирдингиз?” деб сўради.
Имом Аҳмад лаблари титраб: “Роббиси фарз ибодатларни, Набийи суннат амалларни, фаришталар солиҳ амалларни, иблис фаҳш ишларни, ўлим фариштаси жон олишни, аҳли-аёли нафақасини талаб қилган ҳолда тонг оттирдим”.
Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи Халиф Восиқнинг ҳузурига кирди.
Имом Аҳмад: “Ассалому алайкум, эй мўминлар амири”.
Восиқ: “Сенга Аллоҳнинг саломи бўлмасин”.
Имом Аҳмад: “Эй мўминлар амири, жуда беодоб экансиз. Ахир Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай буюрган-ку: “Қачон сизларга бирор саломлашиш (ибораси) билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олингиз ёки ўша (ибора)ни қайтарингиз” (Нисо сураси, 86-оят).
Аллоҳга қасамки мен учун бундан гўзалроқ ва яхшироқ нарса йўқ.
Имом Аҳмад: “Қуръон ҳақида нима дейсиз?”.
Восиқ: “Махлуқ”.
Имом Аҳмад: “Қуръон махлуқ эмаслигини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Ҳазрат Абу Бакр, Умар, Усмон, Али розияллоҳу анҳум билишган-ку?! Ёки улар билмаган деб ўйлайсиз-ми?”.
Восиқ: “Улар билишмаган”.
Имом Аҳмад: “Субҳаналлоҳ! Набий алайҳиссалом, хулафои рошидийн розияллоҳу анҳум билмаган нарсани сиз биласиз-ми?”.
Халифа бироз хижолат бўлиб: “Билишган, аммо одамларни унга даъват этишмаган”, деди.
Имом Аҳмад: “Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?”.
Шундан сўнг, Восиқ ўзи ёлғиз ўтирадиган хонасига кириб кетди. Имом Аҳмад айтган гапларни ҳаёлидан такрор-такрор ўтказди. Ниҳоят, унга айтилган гапларнинг ростлиги аён бўлди. Халифа дарҳол ўрнидан туриб, имомдан кишанларни ечишни, тўрт юз динор танга беришни ҳамда озод қилишни буюрди.
Ғийбатчини афв этди
Мўминлар амири Мутаваккил Имом Аҳмадни кўп ғийбат қилувчи бир кишини тутиб олди. Ва имомга: “Агар истасанг ўзим унинг адабини бераман, хоҳласанг уни сенга бераман”, деди.
Имом Аҳмад: “Уни кечирдим”, деди.
Мутаваккил: “Наҳотки, сени шунча ғийбат қилиб, чақимчилик қилган одамни кечирсанг?!” деди.
Имом Аҳмад: “Эҳтимол, унинг ёш фарзандлари бўлса, уларга бундан махзунлик етади”[2].
Мукофоти Аллоҳнинг зиммасида
Кеч тушди. Атрофни зимистон эгаллади. Имом Аҳмад уйғониб, кун ёришгунча хўнграб йиғлади. Шогирдларидан бири: “Устоз нима сабабдан кечаси кўп йиғладингиз?” деб сўради.
Имом Аҳмад: Муътасимнинг берган азоблари Аллоҳ таолонинг қуйидаги оятларини тиловат қилганимда ёдимга тушди: “(Ҳар қандай) ёмонликнинг жазоси худди ўзига ўхшаш ёмонликдир. Бас, кимки афв этиб (ўртани) тузатса, бас, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир. Албатта, У золим (тажовузкор)ларни севмас” (Шуро сураси, 40-оят).
Шунда Аллоҳга сажда қилиб уни кечиришини дуо қилиб сўрадим.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочлари
Фазл ибн Робиънинг фарзандлари зиндонда ётган Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳни кўргани келишди. Имом Аҳмадга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларидан учта тола беришди. Буни кўрган имомнинг кўзлари ёшга тўлди. Чуқур-ҳурмат ва эҳтиром билан сочларни кўзларига суртди. Агар имом бемор бўлса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларини сувга солиб ичар ва тезда тузалиб кетарди.
Имом Аҳмад вафотидан олдин: “Вафот этсам, икки кўзимга ва тилимга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соч толаларини қўйинг!” деб васият қилди. Имом оламдан кўз юмганда унинг васияти бажарилди.
Ношукрлик бўлади
Фаҳиқлар имоми, муҳаддислар шайхи Имом Аҳмадга беморлик етди. Тўшакка михланиб қолди. Оғриқнинг азобидан имом “оҳ, оҳ” деб инграрди.
Шунда унга: “Товус ибн Кайсон раҳматуллоҳи алайҳини беморни инграши ношукрлик бўлади деб айтгани эслатилди”.
Шундан сўнг, Имом Аҳмаднинг то вафот этгунига қадар бирорта овози чиқмади[3].
Фақат сажда қиларди
Кеч тушди. Имом Аҳмаднинг шогирди Сулаймон ибн Абу Матор уйқуга кетди. Устози унга кечаси туриб таҳорат олиши учун сув тайёрлаб қўйди.
Тонгда отди. Имом Аҳмад сув ишлатилмаганини билди. Шунда у: “Субҳаналлоҳ, ахир талабани кечаси бажарадиган вазифаси (вирди) йўқ-ми?” деди насиҳат овозда.
Шогирди Сулаймон: “Мусофирман-ку”, деди.
Имом Аҳмад: “Мусофир бўлсанг ҳам! Масруқ ҳаж ибодатини адо этганда, ҳар кечани ибодат билан ўтказган эди”, деди[4].
Қайтаришни ният қилганман
Имом Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳ дўстидан икки юз дирҳам қарз олди. Бироз муддат ўтгандан сўнг Имом Аҳмад қарзини қайтарди. Шунда дўсти: “Сендан бу пулларни қайтариб олиш ниятим йўқ эди”, деди.
Имом Аҳмад қатъиятлик билан: “Лекин мен қайтариб беришни ният қилганман”, деб қарзини узиб, жўнаб кетди.
Икки ярим миллион жамоат қатнашган жаноза
Имом Аҳмад бемор бўлганларида бутун Ислом олами ташвишга тушди. У киши яшаётган шаҳар одамга тўлиб, юриб бўлмай қолди. Миршаблар фақат Имомнинг ўзлари истаган одамнигина кўришга қўйишар эдилар.
Имом Аҳмад ҳижрий 241 сана 12 робиъул аввал жума куни вафот этдилар. Жанозаларига келган жамоат масжидларни, кўчаларни тўлдириб юборди.
Тарихчиларнинг маълумотларига кўра, у зотнинг жанозаларига икки ярим миллион одам қатнашган.
Аллоҳ таоло улуғ имомни раҳмат этсин, Ислом ва мусулмонлар учун қилган хизматларини муносиб мукофотласин[5].
Даврон НУРМУҲАММАД
[1] Маноқибул Имом Аҳмад. 251.
[2] Маноқибул Имом Аҳмад. 318.
[3] Маноқибул Имом Аҳмад. 353.
[4] Маноқибул Имом Аҳмад. 191.
[5] Маноқибул Имом Аҳмад. 361.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 