23 Май, 2025, 25 Зулқаъда, 1446
23 Май, 2025, 25 Зулқаъда, 1446
Айримлар суннатнинг ўтмишдан ишончлиги эканига шубҳа уйғотувчи фитна уруғларини тарқатишга интилади. Уларнинг фикрича Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак суннатлари қадимдан бугунгача барча замонлар ва халқлар учун аҳамиятга эга бўлсада, аммо ишончли ҳолда сақланиб қолмаган эмиш. Улар яна: "Қуръондан бошқа бирор ҳадис китоби ишончли тарзда сақланиб қолмаган. Турли тўпламларда бир-бирига зид ривоятлар бор. Қолаверса, улар ҳижрий III асрдан бошлаб ёзила бошлаган ва биз дастлабки уч аср давомида ёзилмаган хабарларга ишонмаймиз", дейишади.
Бу даъволарнинг барчаси асоссиздир. Келинг, уларни бирма-бир таҳлил қилиб чиқайлик.
Пайғамбарга итоат қилиш барча мусулмонлар учун фарз эканлигини тан олиб, суннатга қарши бўлганлар бир вақтнинг ўзида ҳадисларни ишончсиз деб эълон қиладилар.
Бу қандай мантиқсизлик?! Аллоҳ бизга Пайғамбарга эргашишни буюрган, лекин амалда бунинг учун ҳеч қандай шароит яратмаганми?
Аллоҳ таоло бизга тоқатимиздан ташқари бирор нарсани бажаришга амр қилганми? Жавоби аниқ – йўқ.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилган:
﴿لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا﴾
“Аллоҳ ҳеч бир жонни тоқатидан ташқари нарсага таклиф қилмас” (Бақара сураси, 286-оят).
Аллоҳ таоло асли бўлмаган ёки нима эканлиги тушунарсиз бўлган бир ишни қилишга буюришини тасаввур қилиб бўлмайди. Агар Аллоҳ бизга Пайғамбар суннатига амал қилишни буюрган бўлса, демак, суннат ишончсиз эмас ва Аллоҳ уни биз учун ишончли ҳолда сақлаган.
Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади:
﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴾
“Албатта, зикрни Биз нозил қилдик ва албатта, уни Биз муҳофаза қилурмиз” (Ҳижр сураси, 9-оят).
Аллоҳ таоло бу оятда Қуръонни сақлашга ваъда бермоқда. Бундан Қуръон бирор ўзгартиришсиз, бузилмаган ҳолда авлоддан-авлодга асл ҳолатда сақланиб қолиши маълум бўлади.
Энди ўзимизга-ўзимиз “Бу илоҳий сақлаш фақатгина Қуръон оятлари билан чегараланганми ёки айни вақтда унинг ҳақиқий маъноларига ҳам тегишлими?” деган саволни берайлик.
Агар юқорида исботлангани каби Қуръонни тўғри тушуниш учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шарҳлари зарур бўлса, унда бу шарҳлар ҳам сақланмасдан фақат Қуръон лафзларининг ўзи сақланса мақсадга қанчалик хизмат қила олади?
Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади:
﴿بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ﴾
“Ва сенга одамларга нозил қилинган нарсани ўзларига баён қилиб беришинг учун зикрни нозил қилдик. Шоядки, тафаккур қилсалар” (Наҳл сураси, 44-оят).
Инсонлар Қуръони карим оятларидан фақатгина Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шарҳлашларидан фойдалана оладилар. Шунинг учун ҳам, Аллоҳ таоло Қуръонни ўзгаришсиз қолдирган, уни Пайғамбаримиз томонидан нотўғри шарҳлаш ва изоҳлашга йўл қўймаган. Расулуллоҳнинг шарҳлашлари ҳам илоҳий ҳимояда ва уни ҳеч ким ўзгартира олмайди.
Шунинг учун, агар кимдир Пайғамбар томонидан Қуръони каримни шарҳлаш зарурлигини тан олса, аммо бу шарҳлашлар бугунги кунда мавжуд эмас деб айтса мантиқсизликдир. Яна бу илоҳий ҳикматнинг инкор қилишга тенг бўлади. Агар Яратувчи суннатни зарур деган бўлса, У унинг сақланишини ҳам таъминлайди.
Шунинг учун, илоҳий қонунни тўғри тушуниш учун зарур бўлган Пайғамбаримизнинг суннатлари доимо ўзгаришсиз қолади. Суннатнинг саҳиҳлиги ҳақидаги барча эътирозларни фақат шу сабаб билан рад этиш мумкин.
Шунга қарамай, умматнинг Пайғамбаримиз суннатини сақлаб қолиш учун кўрган чоралари ҳақида қисқача маълумот беришни лозим деб биламиз.
Бу ерда келтирадиган маълумотларимиз кенг қамровли эмас. Ягона мақсад – баъзи асосий далилларни ажратиб кўрсатиш, уларнинг объектив таҳлили орқали суннатнинг ҳақиқийлиги тўғрисида хулоса чиқариш имконини бериш.
Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг
"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан
Таржимон: Даврон НУРМУҲАММАД
1-қисм, 2-қисм, 3-қисм, 4-қисм, 5-қисм, 6-қисм, 7-қисм, 8-қисм, 9-қисм, 10-қисм, 11-қисм, 12-қисм, Давоми бор...
Ҳар бир ишни пухта қилиш – бу инсоннинг ўз вазифасига жиддий, масъулиятли ва профессионал ёндашишини англатади. Пухта ишлаш нима? Пухта ишлаш – ишни юзаки эмас, балки чуқур ўйлаб, режа асосида, керакли билим ва маҳорат билан мукаммал бажаришдир.
Шу билан бирга, бу сифатга эътибор бериш, масъулиятни ҳис қилиш, ҳар бир қадамни аниқ режалаштириш, тафсилотларга эътибор қаратиш ва натижадан қониқиш ҳиссини олиш деганидир.
Пухта ишлаш бир неча омилларга кўра муҳим саналиб, улардан:
Ислом нуқтаи назаридан қараганда, ҳар бир ишни пухта бажариш инсоннинг имоний бурчларидан биридир. Бу ҳақда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Аллоҳ бирортангиз иш қилсангиз, уни пухта бажаришингизни яхши кўради” (Имом Табароний ривояти).
Мазкур ҳадисдан маълум бўладики, ҳар қандай ишни пухта, сидқидилдан бажариш исломда ҳам катта фазилат саналади.
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари ҳам ишни пухта ва сидқидилдан бажариш зарурлиги тўғрисида “Ижтимоий одоблар” асарида қуйидаги фикрларни билдирган:
Мусулмон инсон жамият юзидаги энг кўркам ва гўзал хол бўлиши лозим. У инсон зоти чиройини очиб турувчи омил бўлиши керак. Бу эса, ижтимоий одоблар орқалигина юзага чиқади.
Мўмин кишининг ҳар бир ишни яхшилаб ва пухта қилиши мақбулдир. Бу барча инсонларга севикли Набийнинг ислом умматига амри, фармони, тавсияси ва насиҳатидир.
عَنْ عَائِشَةَ : قَالَ النَّبِيُّ ﷺ: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ إِذَا عَمِلَ أَحَدُكُمْ عَمَلًا نْ يُتَّقِنَهُ». رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ сизлардан бирингиз иш қилганда, уни яхшилаб, пухта қилишингизни севади”, дедилар (Имом Байҳақий ривояти).
Аллоҳ таолонинг севгисига сазовор бўлай деган инсон катта-кичик ҳар бир ишни фақат ва фақат яхшилаб, чин дилдан пухта бажаришга уринади. Бу сифат эса ижтимоий одобларни ўрнига қўйиш билан юзага чиқади[1].
Қандай қилиб ҳар бир ишни пухта қилиш мумкин?” Бу борада қуйидагиларни тавсия қилиш мумкин:
Ҳар бир ишни пухта бажариш – бу муваффақиятнинг асосий омилларидан биридир. Чунки ҳозирги кунда бозор муносабатлари шароитида ўз ўрнига эга бўлиш учун ишни пухта бажариш, энг майда деталларига қадар эътибор қаратиш муҳимдир.
Ҳар бир ишни пухта бажариш қуйидаги натижаларга олиб келади:
Хулоса қилганда, ҳар бир ишни пухта қилиш нафақат шахсий ўсиш, балки жамият ривожи учун ҳам муҳимдир.
[1]Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ижтимоий одоблар. “Ҳилол-Нашр”. Тошкент 2024. –Б.26-27
Нодир ҚОБИЛОВ,
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа