Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳукмронлик ваколатларининг икки кўриниши мавжуд:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа ваколатларини таҳлил этиш учун, яна бир саволга жавоб бериш керак бўлади.
Суннатни тан олмайдиган тоифалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Қуръон оятларини шарҳлаш ва ҳукмларни баён қилиш бўйича ваколатлари у зот алайҳиссаломнинг ҳаётлик, саҳобаларга мурожаат ва уларни бошқараётган вақтлари билан чегараланади. Шу сабабли, пайғамбарлик ваколати фақат уларга тегишли ва улардан кейинги авлодларга тегишли ҳисобланмайди.
Келинг, ўзимизга савол берайлик: ҳақиқатдан ҳам пайғамбарлик ваколатининг вақт чегаралари борми ёки у абадийми?
Жуда кўп далилларга кўра, мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга раҳбарга итоат этгандек бўйсунишлари керак эмас. Балки пайғамбарга итоат этгандек итоат этишлари лозим. Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ваколатлари раҳбарлик билан чекланганда, ҳақиқатда унинг ҳукмронлиги билан чегараланган бўларди.
Яна бир савол. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир миллатга ёки маълум даврга мос эдими ё у зот алайҳиссаломнинг элчилик вазифалари бутун инсониятга ва то Қиёматга қадар давом этадими? Келинг бу саволга жавобни Қуръондан қидириб кўрайлик.
قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّي رَسُولُ ٱللَّهِ إِلَيۡكُمۡ جَمِيعًا ١٥٨
"Айтинг (эй, Муҳаммад!): Эй, одамлар! Мен сизларнинг барчангизга (юборилган) Аллоҳнинг расули (элчиси)дирман" (Аъроф сураси, 158-оят).
وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا كَآفَّةٗ لِّلنَّاسِ بَشِيرٗا وَنَذِيرٗا وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ ٢٨
"(Эй, Муҳаммад!) Биз Сизни, ҳақиқатан, барча одамларга хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи бўлган ҳолингизда (пайғамбар қилиб) юбордик. Лекин одамларнинг аксарияти (бу ҳақиқатни) билмаслар" (Сабаъ сураси, 28-оят).
وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا رَحۡمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِينَ ١٠٧
"(Эй, Муҳаммад!) Биз Сизни (бутун) оламларга айни раҳмат қилиб юборганмиз" (Анбиё сураси, 107-оят).
تَبَارَكَ ٱلَّذِي نَزَّلَ ٱلۡفُرۡقَانَ عَلَىٰ عَبۡدِهِۦ لِيَكُونَ لِلۡعَٰلَمِينَ نَذِيرًا ١
"Оламлар (инсонлар ва жинлар)га огоҳлантирувчи бўлиши учун Ўз бандаси (Муҳаммад)га Фурқон (Қуръон)ни нозил этган зот баракотли (буюк)дир" (Фурқон сураси, 1-оят).
وَأَرۡسَلۡنَٰكَ لِلنَّاسِ رَسُولٗاۚ وَكَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِيدٗا ٧٩
"Сизни одамларга пайғамбар қилиб юборганмиз. Гувоҳликка (эса) Аллоҳ (Ўзи) етарлидир" (Нисо сураси, 79-оят).
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَآءَكُمُ ٱلرَّسُولُ بِٱلۡحَقِّ مِن رَّبِّكُمۡ فََٔامِنُواْ خَيۡرٗا لَّكُمۡۚ وَإِن تَكۡفُرُواْ فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَكَانَ ٱللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمٗا ١٧٠
"Эй, одамлар! Пайғамбар сизларга Роббингиздан ҳақ нарса (Ислом)ни келтирди. Бас, иймон келтирингиз. (Шунда) ўзингиз учун яхши бўлур. Борди-ю, инкор этсангиз, бас, осмонлару Ердаги нарсалар Аллоҳникидир. Аллоҳ билим ва ҳикмат соҳибидир" (Нисо сураси, 170-оят).
Юқоридаги беш оятни шарҳлашга ҳожат йўқ. Ушбу оятларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам маълум бир жамоага эмас балки, бутун инсониятга пайғамбар бўлиб юборилганликлари, у зот алайҳиссаломнинг пайғамбарликлари вақт ёки замон билан чегараланмаслиги таъкидланади.
Олтинчи оятда эса, бутун инсонларга Пайғамбар алайҳиссаломга иймон келтириш буюриляпти. Қиёматга қадар келадиган инсонларнинг барчаси ўз пайғамбарига иймон келтирмоғи шартдир.
Қолаверса, Қуръони каримда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам охирги пайғамбар эканликлари ва у зот алайҳиссаломдан кейин бошқа пайғамбар келмаслиги алоҳида таъкидланган:
مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَآ أَحَدٖ مِّن رِّجَالِكُمۡ وَلَٰكِن رَّسُولَ ٱللَّهِ وَخَاتَمَ ٱلنَّبِيِّۧنَۗ وَكَانَ ٱللَّهُ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٗا ٤٠
"Муҳаммад сизларнинг эркакларингиздан бирортасига ота эмасдир, балки у Аллоҳнинг элчиси ва пайғамбарларнинг муҳридир. Аллоҳ барча нарсани билувчи зотдир" (Аҳзоб сураси, 40-оят).
Бу оят Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбарлар занжирининг охири эканликлари аниқ кўрсатилган. Илгари, баъзи халқларга пайғамбарлар юборилган бошқа пайғамбарлар уларга эргашган. Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин пайғамбар бўлмаган ва бўлмайди.
Шундай қилиб, Набий алайҳиссаломнинг пайғамбарликлари то қиёматга қадар барча халқларга тегишлидир. Пайғамбаримиз буни қуйидагича изоҳлайдилар.
كَانَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ تَسُوسُهُمُ الأَنْبِيَاءُ كُلَّمَا هَلَكَ نَبِىٌّ خَلَفَهُ نَبِىٌّ وَإِنَّهُ لاَ نَبِىَّ بَعْدِى وَسَيَكُونُ خُلَفَاءُ فَيَكْثُرُونَ
"Бану Исроилни анбиёлар бошқарар эди. Ҳар сафар бирор набий ўлса, унинг ўрнига бир набий қоларди. Албатта, мендан кейин набий йўқ, фақат халифалар бўлади. Улар кўп бўлишади", (Имом Бухорий ривояти).
Агар пайғамбарлик муддати вафот этиш билан чегараланганда, келажакдаги инсонлар пайғамбар бошқарувисиз қолган бўлишарди. Зеро, Аллоҳ таоло ҳеч қачон бандаларини пайғамбарсиз қолдирмаган. Бундан Пайғамбар алайҳиссалом барча халқларга абадий элчи бўлганларига шубҳа йўқлиги маълум бўлади.
Демак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбарлик ваколати ҳақиқий эмаслигини ва бугунги кунда мусулмонлар унга бўйсунишга ва унга эргашишга мажбур эмаслигини кўрсатадиган бирорта асос йўқ.
Яна бир муҳим далил. Биринчи бобда таъкидлаганимиздек, Aллоҳ таоло илоҳий китобни Расулсиз юбормаган. Пайғамбарлар китобни ўргатишлари ва тушунтиришлари керак. Пайғамбар алайҳиссаломнинг батафсил тушунтиришисиз фарз намозини ўқиш усули ҳақида ҳеч ким билмаслигини ҳам юқорида исботлаб ўтилди.
Шу ўринда яна бир савол туғилади: фақат Пайғамбар давридаги араблар бу тушунтиришларга муҳтож бўлишганми? Макка араблари учун Қуръон тили бизга қараганда яқинроқ эди. Улар Пайғамбар алайҳиссаломга замондош бўлишган ва Қуръон нозил бўлишининг барча шартларини яхши билишган. Улар Пайғамбарнинг оғзидан Қуръони карим оятларини олдилар ва матнни тўғри тушуниш учун барча шарт -шароитлар билан яхши таниш эдилар. Бироқ, улар Пайғамбаримизнинг тушунтиришларига муҳтож эдилар. Хўш, қандай қилиб XIV асрдан кейин, бу афзалликлардан маҳрум бўлган одамлар, Пайғамбарнинг изоҳларига муҳтож бўлмасин?
Биз араб тили ва Қуръон услубини билиш даражасида эмасмиз, чунки улар Қуръони карим нозил бўлган ва улар иштирок этган шароитда ҳеч қачон бўлмаганмиз. Aгар уларга Қуръонни шарҳ, тафсир қилишда Пайғамбаримиз қанчалик керак бўлган бўлса, биз ундан ҳам кўра кўпроқ муҳтожмиз.
Aгар Қуръони каримнинг қудрати вақт чегараси бўлмаса, унинг оятлари жамики халқларнинг ҳамма авлодлари учун мажбурий бўлса, Расулуллоҳнинг пайғамбарликлари ҳам барча макон ва замонларга тегишли саналади.
Қуръони каримда нафақат Макка ва Мадина арабларига, балки барча иймон келтирганларга Пайғамбарларга итоат қилиш буюрилади:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ ٥٩
“Эй, иймон келтирганлар! Аллоҳга итоат этингиз, Пайғамбарга ва ўзларингиздан (бўлмиш) бошлиқларга итоат этингиз!” (Нисо сураси, 59-оят).
Aгар Aллоҳга итоат ҳамиша Пайғамбарга бўйсуниш билан биргаликда келган бўлса, демак, уни бир-биридан ажратиб бўлмайди.
Aгар Aллоҳ Роббимиз бўлса, Унинг ҳукмронлиги абадий бўлса, Пайғамбарнинг ваколати ҳам барча замонларда давом этади. Қуръони карим Aллоҳ ва Расулини ажратишдан огоҳлантиради:
إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡفُرُونَ بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦ وَيُرِيدُونَ أَن يُفَرِّقُواْ بَيۡنَ ٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦ وَيَقُولُونَ نُؤۡمِنُ بِبَعۡضٖ وَنَكۡفُرُ بِبَعۡضٖ وَيُرِيدُونَ أَن يَتَّخِذُواْ بَيۡنَ ذَٰلِكَ سَبِيلًا ١٥٠ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡكَٰفِرُونَ حَقّٗاۚ وَأَعۡتَدۡنَا لِلۡكَٰفِرِينَ عَذَابٗا مُّهِينٗا ١٥١
"Аллоҳга ва пайғамбарларига куфр келтирувчилар, Аллоҳ билан пайғамбарлари ўртасини узишни хоҳловчилар, бирига ишонамиз, бирига ишонмаймиз, деб ўртача йўл тутувчилар, ана ўшалар ҳақиқий кофирлардир. Кофирларга эса хор этувчи азобни тайёрлаб қўйганмиз" (Нисо сураси, 150-151 – оятлар).
Бинобарин, Пайғамбар алайҳиссаломнинг буйруқларига бўйсуниш иймоннинг ажралмас қисмидир. Уни рад этиш – бу улкан хатога йўл қўйишдир.
Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг
"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан
Таржимон: Даврон НУРМУҲАММАД
1-қисм, 2-қисм, 3-қисм, 4-қисм, 5-қисм, 6-қисм, 7-қисм, 8-қисм, 9-қисм, 10-қисм, Давоми бор...
Cавол: Қурбонлик қилмоқчи бўлган одам 10 кунгача тирноқ, соч ва соқолини олмасин, деган гапнинг шариатимизда ҳукми қандай?
Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Шариатимизда Зулҳижжа ойи киргандан бошлаб токи қурбонлик қилгунча киши соч ва тирноқларини олмаслиги шарт қилинмаган. Балки бу – ихтиёрий бўлган мубоҳ ишдир.
Мана шу ўн кунда бошқа кунларда бажарадиган баъзи одатий амалларимизни бажармасликка тарғиб қиладиган кишилар, ўз гапларини ушбу ҳадис билан қувватлайдилар. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар:
“Қачон Зулҳижжанинг аввалги ўн куни бошланса ва бирортангиз қурбонлик қилмоқчи бўлса, соч ва соқолига тегмасин (олмасин)”, бошқа ривоятда “Соч ва тирноқ олмасин”, яна бошқа бир ривоятда эса “Ким Зулҳижжанинг ҳилолини кўрса ва қурбонлик қилмоқчи бўлса сочи ва тирноғини олмасин” (Имом Муслим ривояти).
Бу мавзуда улуғ Ҳанафий олим Имом Абу Жаъфар Таҳовий раҳимаҳуллоҳ бундай дейдилар:
“Баъзи аҳли илмлар бу ҳадис (ҳукми)га юрадилар. Уни маҳкам тутиб, (амал қилиш учун) асос қилиб олишади. Бошқа уламолар эса ўзгача йўл тутадилар ва бундай дейдилар: “Зулҳижжанинг аввалги ўн кунида қурбонлик қилишни ният қилган ва ният қилмаганлар учун соч ва тирноқларини олишда ҳеч қандай зарар (гуноҳ) йўқ”. Улар бу тўғрисида “Ҳаж китоби”да келтирган ҳадисимизни ҳужжат қиладилар: Оиша розияллоҳу анҳо айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ҳадий (қурбонлик учун аталган ҳайвон)ларига қурбонлик белгиларини боғлар эдим. У зот қурбонликларини (Макка шаҳрига) жўнатар ва биз билан (Мадина шаҳрида) ҳалол (яъни, эҳромсиз) турардилар. Эҳромли киши эҳтиёт бўлиши керак бўлган нарсалар (соч ва тирноқ олиш, жинсий алоқа ва ҳаказолар)дан сақланмас эдилар. Одамлар ҳаждан қайтгунча шу ҳолат давом этарди”.
Бу ҳадисда аввалги ҳадисда ман қилинган ишларнинг мубоҳ эканига далил бор. Оиша онамиз розияллоҳу анҳо айтган ҳадиснинг бизга етиб келиш йўли Умму Салама онамиз розияллоҳу анҳоникидан яхшироқ. Чунки Оиша онамизнинг ҳадиси бизга “Мутавотир” ҳолда етиб келган.
Умму Салама онамиздан ривоят қилинган ҳадиснинг бизга етиб келиши эса ундай эмас, балки Имом Моликдан ривоят қилинган ҳадиснинг иснодига таъна етган. Бу ҳадис Пайғамбаримизга етиб бормайди, Умму Саламада тўхтайди, деганлар” (“Шарҳи маъонил осор”)
Имом Таҳовий бу мавзуни ҳадислар билан шарҳлаб бўлгач, масалага бошқа томондан ёндашиб айтадиларки, эҳром – кишига аввал ҳалол бўлган кўп нарсаларни ман қилади. Шуларнинг ичида энг қаттиқ ман қилингани жинсий алоқа бўлиб, у эҳромни бузади. Энди, эҳромда бўлмаган киши қурбонлик қилмоқчи бўлса, у жинсий алоқадан ман қилинмайди. Ундан ман қилинмагандан кейин ўз-ўзидан ундан пастроқ даражадаги иш (соч, тирноқ олиш)лардан ман қилинмайди. Мана шу – Имом Абу Ҳанифа, Абу Юсуф ва Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳимнинг сўзидир.
Муҳаққиқ аллома Мулла Алий Қорий раҳимаҳуллоҳ бу масалада бундай дейдилар: «Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Бу иш – мубоҳ бўлиб, (соч, тирноқни олиш) макруҳ ҳам эмас, (уларни олмаслик) мустаҳаб ҳам эмас”» (“Мирқотул Мафотиҳ”).
Демак, қурбонлик қилмоқчи бўлган шахс модомики эҳромда эмас экан соч-соқолини, тирноғини олишида ҳеч қандай гуноҳ йўқ, балки бу – ихтиёрий бир амалдир. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази