Одамнинг ўзини севиши аслида табиий туйғу бўлиб, бу алал-оқибат кишини ўзига мафтунлик ва ўзидан рози бўлишга элтади. Ўзини яхши кўришдан эса Аллоҳнинг бошқа бандаларига нисбатан кибрланиш, манманлик қилиш ва ўзига бино қўйиш каби сифатлар келиб чиқади. Оқибатда бу банда одамларга юқоридан туриб, паст назар билан қарай бошлайди. Ҳеч ким билан ҳисоблашмайди. Бошқаларнинг ҳақ-ҳуқуқини поймол қилади. Уларга ҳурматсизлик кўрсатади. Келишувларни бажармайди. Ваъдага вафо қилмайди. Умуман олганда, одамлар билан адолатсиз муомалада бўлади.

Кибр шайтонни ҳалок қилди

Шайтон кибр-ҳавоси ва ўзини қаттиқ яхши кўргани туфайли ҳайдалди. Шайтон ўзини “Мен Одам алайҳиссаломдан яхшиман, оловдан яралганман”, дея ғурурланди. Агар дин олимлари ва солиҳ кишиларга нисбатан шунга ўхшаш муносабат қилинадиган бўлса, аслида бу ўша инсоннинг ўзини ўзи хор қилганлиги ва Аллоҳнинг раҳматидан маҳрум этилганлиги аломатидир. Бундай киши одамларнинг яхшилигидан маҳрум бўлади, бу эса “Уни ҳеч ким қўллаб қувватламайди, унга биров ёрдам қўлини чўзмайди”, деганидир. Бу каби одамлар одатда “Бизда илмига амал қиладиган бирор бир тақволи олим қолмади”, дейдилар. Бундай баҳо беришларининг ҳақиқий сабаби шундаки, улар ҳаммани ўзларининг феъл-хўйларидан келиб чиқиб баҳолайдилар.

Ким айтган бўлса ҳам тўғри айтган экан: “Ўзи ноқис бўлган кимсагина биродарларини ноқисликда айблайди!”.

Кибрни даволаш

Кибр — мағрурлик кишининг ўзини ҳаддан ташқари севиши (ужб)дан бошланади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда инсоннинг қалбидаги кибрни эслатар экан, уни даволовчи дори-дармонни ҳам маълум қилади. Яъни инсоннинг заиф ва кучсиз эканлигини ҳар доим ўзига эслатиб туриш уни ўзини-ўзи яхши кўриб қолиш касалидан қутқарувчи энг таъсирчан доридир.

Аллоҳ Қуръони Каримда марҳамат қилади: “Ер юзида кибр-ҳаво[1] билан юрмагин! Чунки сен (оёқларинг билан) ҳаргиз ерни тешиб (унинг тубига) кетолмайсан ва бўй-бастда тоғларга етолмайсан” (Ал-Исро сураси, 37-оят).

Ушбу оят инсоннинг кибр-ҳаво билан юришини таъқиқламоқда. “Ерни тешиб кетолмайсан” сўзида “инсон ўз кучи билан ерни бўлакларга бўлиб ташлай олмайди”, деган маъно бор. “Бўй-бастда тоғларга етолмайсан” каломида эса кибру ҳавога берилган инсонга истеҳзо қилинади. Шунинг учун ҳам манманлик бу – мутлақо ахмоқликдир.

Инсон кибр-ҳавоси, манманлиги билан ҳеч қачон яхши иш қила олмайди. Ахир кибр Аллоҳ ўз Китобида таъқиқ этган ўнта сифатдан биридир. Унда кеккайиб юриш кибрдан келиб чиқиши айтилган. Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадиси мубораклари ҳам огоҳ этадилар: “Кимки ўзини мағрур тутса, кўнглида кибр пайдо этса ва кеккайиб юрса, қиёмат кунида Аллоҳнинг ғазабига дуч келади”  (Ибн Умардан ривоят қилинган, Имом Аҳмад ривояти, “Муснад”).