Ҳикмат инсон ҳаётини тартибга солишга, сокин, сермазмун ва сермаҳсул эишга, хато-камчиликлардан, тойилишлардан холи этишига хизмат қиладиган юксак билимдир. Ҳикмат инсоннинг ақлини чархлайди, аковатини оширади. Ҳикмат билан иш тутиш инсоннинг оиладаги, жамиятдаги, ҳатто ўз наздидаги мартабасини кўтаради. Ҳикмат кишига ҳаёт тажрибасини тайёр хулосасини тақдим қилади.
Бир ҳакимдан : “Инсон бир неча юз йил умр кўриши мумкинми?” деб сўрашибди. У: “Ҳа”, деб жавоб берибди. “қандай қилиб?” дейишибди. Шунда ҳаким : “Китоб ўқиб. Чунки китоб бир инсоннинг бир неча йил, балки бир умрлик тажриба ва билимларининг хулосаси ўлароқ дунёга келади. Уни ўқиган киши ўшанча умр кўрган ҳисобланади”, деб айтган экан.
Инсонга ана шундай асрларга татигулик умр бахш этадиган китоблар ичида энг қимматлиси, шубҳасиз, ваъзу –ҳикматга доир асарлардир. Бинобарин, ҳикматларни ўзига сингдира билган одам минг йиллаб умр кўргандек тажрибага эга бўлади. Чунки айрим ҳикматлар бутун бир инсон умрининг хулосаси ўлароқ дунёга келган. Ана шундай ҳикматларни ўрганган киши ўша ҳикматларни айтган инсонларнинг умрича ҳаёт кечиргандек бўлади.
Ислом уммати ҳикматларни ўрганишга, уни ҳаётга татбиқ этишга, уни ҳаётда акс эттиришга, ҳар бир иш ортидаги ҳикматларни очиб беришга қадимдан интилиб келган. Жумладан, бизнинг улуғ аждодларимиз ҳам ҳақиқий ҳикматпарвар, ҳикматга шайдо инсонлар бўлишган. Шунинг учун ҳам улуғ бобокалонларимизнинг илмий меъросларида дунёдаги энг гўзал ҳикматлар акс этган.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилади:
يؤتي الحكمة من يشاء و من يؤت الحكمة فقد اوتي خيرا كثيرا
“У Ўзи истаган кишиларга ҳикмат (фойдали билим) беради. Кимга ҳикмат берилган бўлса, бас, муҳаққақки, унга кўп яхшилик берилибди.” (Бақара сураси, 269 – оят)
و قال صلئ الله عليه وسلم:
لا حسد الا في اثنتين رخل اتاه الله ما لا فسلطه علي هلكته في الخير و رجل اتاه الله الحكمة فهو يقضي بها و يعلمها الناس
Росулуллоҳ с.а.в айтадилар:
“Ҳасад қилиш мумкин эмас, фақат икки кишига нисбатан ҳасад(ҳавас) бундан мустасно:Аллоҳ таоло мол берган ва уни яхшиликка сарфлашга муваффақ қилиб қўйилган киши; Аллоҳ таоло ҳикмат берган, шу ҳикмат билан ҳукм юритадиган ва шу ҳикматни одамларга ўргатадиган киши”.
Луқмони Ҳакимдан нақл қилинишича, унинг ҳовлиси эшигига шундай деб битилган экан: ”Бизнинг ҳикматимиздан ўзини таниган, нафсини ўз ҳаддида тўхтатган ва бошига тушган ишлар тадбирини инсоф билан амалга ошира оладиган инсонгина фойдалана олади. Кимда шу сифатлар бўлса, кирсин, йўқса, то шуларни ҳосил қилгунча қайтиб кетаверсин”.
Аллоҳ таоло ҳикматни, ҳикматли бандаларини шундай севар экан қандай қилиб Ўзининг сўнгги ва охирзамон пайғамбарига юборган Буюк Каломи Қуръони Каримни ҳикмат ила юбормасин?!
Аллоҳ таоло Ўз Каломини буюк ҳикматлар ила юборди. Қуръони Каримни ўқиганингиз сари, маъноларини англаганингиз сари янада чуқур маънолар келиб чиқаверади. Қуръони Каримни ҳар қандай соҳа вакили у хоҳ тиббиёт ходими бўлсин, хоҳ кимёгар, ёҳуд адабиётшунос унинг мўжизавийлиги, балоғати ва фасоҳати-ю, улкан ҳикматларига дуч келади. Мана неча асрлар давомида Қуръони Каримда келган оятларнинг маънолари устида ишлаб, уларни мағзини чақишга уринган сари фанга, инсониятга номаълум бўлган қанчадан – қанча илмлар ошкор бўлиб бормоқда. Ҳа, азизлар Қуръони Карим ана шундай улуғ ва мўжиза ўлароқ биз инсониятга юборилган Китобки, қиёматга қадар инсоният унинг маънолари устида илмий изланишлар олиб бораверади, изланишлар кўпайгани сари Қуръоннинг нақадар Буюк Қудрат ва Ҳикмат эгаси томонидан юборилганига ақллар ишонаверади. Аллоҳ таоло Қуръонни ўзгача услублар ила безади, бу услублар Қуръоннинг балоғати-ю, фасоҳатига янада кўрк бағишлади, уни ҳикматлар билан янада бойитди. Инсоният ҳар қанча уринмасин Қуръони Карим оятларига ўхшаш бир оят ҳам келтира олишдан ожизлигича қолаверади.
ТИИ 403 – гуруҳ талабаси Ўринова Лутфия
Бошқаларга қалбингиз, ақлингиз, молингиз ила ёрдам беринг. Ёрдамингиз, амалингиз фақат Аллоҳ таолонинг ризолиги учун бўлсин. Қилган яхшилигингизни эслаб юришдан сақланинг. Аксинча, биров сизга яхшилик қилса, уни доим ёдингизда тутинг. Зеро, Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 264-ояти каримасида: «Эй иймон келтирганлар! Молини одамлар кўрсин деб берадиган, Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиган кимсага ўхшаб, (берган) садақаларингизни миннат ва озор билан йўққа чиқарманг!..» деб марҳамат қилди.
Қаршингиздан чиқадиган ҳар қандай кўнгилсизликни муваффақият келтирадиган ҳаёт тажрибаларидан бири деб билинг. Зеро, тун нақадар узун бўлмасин, албатта, қуёш чиқиши бордир. Айтишади-ку, муваффақият нарвондир, икки қўлинг чўнтакда бўла туриб, унга кўтарила олмайсан, деб.
Бир бурда нонга ҳам Аллоҳга ҳамд айтинг, шукр қилинг. Доим ҳам тўкин-сочинлик бўлавермайди. Ўтаётган кунингиздан нолийверманг, қаноатли бўлинг. Ҳасад қилишдан сақланинг. Зеро, Аллоҳ таоло бандаларини Ўзи сийлаган неъматлар билан хослаб қўйган. Бошқаларнинг ўша неъматлардан маҳрум бўлишларига орзуманд бўлманг, аксинча, Аллоҳ сизни ҳам неъматлантиришини, баракотини сўранг.
Ҳар куни Аллоҳ азза ва жалладан афв ва офият сўрашни унутманг. Имом Термизий ривоят қилган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳдан афв ва офият сўранглар. Чунки бирор кишига иймондан кейин офиятдан-да яхшироғи берилмаган”[1], дея марҳамат қилганлар.
Аллоҳ таолодан фойдали илм ва кенг ризқ сўранг. Боиси, илм ўзгалар тортиб ололмайдиган хазинадир. Жоҳилнинг қўлидаги минг динор бир ҳовуч тупроққа айланади, илм талабидаги кимсанинг қўлидаги бир сиқим тупроқ эса, минг динорга.
Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу илмнинг фазли борасида: “Эй Кумайл, илм мол-дунёдан яхшироқдир. Илм сени муҳофаза қилади, молни эса сен қўриқлайсан. Илм – ҳоким, мол эса маҳкумдир. Молни берганинг сари камаяверади. Илм эса тарқатиш орқали кўпайиб боради”, деганлар.
Илм мағрурликни сўндиради. Ғурур гўё бананнинг пўстлоғига ўхшайди. Муваффақият чўққисига кўтарилаётганингизда, у сабаб тойиб кетасиз. Фойдали илм сўраш борасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таолодан манфаатли илм сўранглар ва фойда бермайдиган илмдан паноҳ тиланглар”, деганлар.
Ўзингиз ва атрофингиздагилар бирдек бахтли бўлиши учун уларнинг ҳар бирини бахтиёр қилишга ҳаракат қилинг. Йиғи орасида кула олмаганингиздек, атрофингиздагилар зулмат қаърида бўлган бир ҳолда, сиз тонг ёғдуси ичра тура олмайсиз. Ахир, инсоннинг бахти унинг кўмаги сабаб муваффақиятга эришганларнинг адади билан белгиланади. Ўзига тўқ кишилардан бўлсангиз давлатингиздан озроқ бериш ила бошқаларнинг саодатига ҳиссангизни қўшинг. Борди-ю, қўлингиз калталик қилса, бир оғиз ширин сўз билан бўлса-да, бу жараёнда иштирок этинг.
Қора кунингизда сизга ёрдам қўлини чўзган, дунё тўнини тескари кийганида сиз билан бирга елкадош бўлган, баъзан яқинларингиз ташлаб кетиб ёлғиз қолганингизда сизни жарликдан олиб чиққан кишиларни унутманг...
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам миннатдорчилик билдириш мўминларнинг сифати эканини таъкидлаб: “Одамларга ташаккур айтмаган киши, Аллоҳ азза ва жаллага ҳам шукр қилмайди”, деганлар ва яна бошқа бир ҳадисларида яхшиликни мукофотлашни ўргатиб, шундай дея марҳамат қилганлар: “Ким сизларга бир яхшилик қилса, уни мукофотлаб қўйинглар. Тақдирлашга арзирли бирор нарса топа олмасангиз, ҳаққи адо бўлди деб ўйлагунингизгача унинг ҳаққига дуо қилиб қўйинг” (Имом Абу Довуд ривояти).
Сиз билмай хафа қилган инсонларингизни исмини ёдингизда тутинг ва, албатта, узрингизни айтинг. Одамларни ҳисоб-китоб қилманг, одамларни муҳокама қилиш вақтни беҳуда кетказишдан бошқа нарса эмас.
Ҳассон Шамсий Пошонинг "Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар" номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.
[1] Имом Термизий ривояти.