Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
25 Июл, 2025   |   30 Муҳаррам, 1447

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:35
Қуёш
05:12
Пешин
12:35
Аср
17:36
Шом
19:51
Хуфтон
21:20
Bismillah
25 Июл, 2025, 30 Муҳаррам, 1447

Мусоҳаба

15.06.2022   1284   4 min.
Мусоҳаба

Имом Мотуридий эса ташбеҳ қўрқуви ва таътил хавфи билан ҳаракат қилиб, чуқур кетган ҳар икки фикрни қабул қилиш зарур эмас деган қарашда бўлган. Унга кўра, тавҳид аҳли бўла олиш учун Аллоҳнинг исм ва сифатларини исбот қилиш мажбурияти бор. Зеро, Аллоҳнинг зотини, Раб эканини, камчилик ва нуқсонлардан поклигини билиш фақат исм ва сифатлари орқалигина мумкиндир.

Имом Мотуридий айтади: «Биз оламнинг Яратувчиси бир ва қа­дим эканини исбот этдик. У ҳол­да Унинг ўхшаши, зидди ва тенги йўқ бўлиши керак. Чунки буларнинг бар­часи улуҳият (илоҳийлик)­га зид­дир. Агар Аллоҳга ўхшаш би­рор бор­лиқ мавжуд бўлганида эди, бу ё қадим (аввали йўқ бўли­ши керак), ёки ҳадис (кейин пай­до бўлган) бў­ларди. Ҳар икки жи­­ҳат ҳам ботил бўлгани сабабли Аллоҳ яратилганларга ўхшашдан му­наззаҳдир. Худди шу тарзда Аллоҳ­нинг исм ва сифатлари ҳам яратилганлар­нинг исм ва сифатларига ўхша­маслиги лозим.

Аллоҳнинг барча исм ва сифатлари азалийдир. Фақат сифатлар­ни ифода этган калима ва лафзлар ҳадис бўлиб, бу илоҳий сифатларнинг махлуқотлар сифатларига ўхшамаслигини тў­лиқ маънода очиб беришга етарли эмас. Шу билан бирга, Аллоҳ ҳақида бошқа йўл орқали маълумот олиш имкониятимиз йўқлиги сабабли бу лафзларга мурожаат этишга мажбурмиз. Аллоҳни ўрганишимизда ишлатадиган сўзлар Унинг зотини зеҳнда идрок этишимизга ёрдам берадиган ва зотида мавжуд бўлган маъноларни тушунтирувчи усуллар ҳи­собланади. Гарчи бу лафзлар баъзи ҳолларда Аллоҳ муназзаҳ бўлган маъноларни зеҳнда гавдалантирса ҳам, ташбеҳ­ни ўртадан олиб ташлашда бошқа лафз­ларни ишлатиш билан бу хатарни йўқ қилиш мумкин. Масалан, “Аллоҳ олимдир, фақат биз билган олим­лар каби эмас, Унинг илми ҳам бизнинг илмимизга ўхшамайди”, деймиз».

Шуни билиб олиш керак, тавҳид ақидаси барча ташбеҳ ва ўхшатиш хавфини йўқ қилади. Тавҳид ақидаси бошланишида ташбеҳга ўхшаб кўрингани билан охирида танзиҳга боради1.

Бундай тоза мантиқ ишлатган Абу Мансур Моту­ри­дий Аллоҳни насслар (ояту ҳадислар)да келган исм ва сифатлар билан таърифлашни зарур деб билади. Унга кўра, сифатларни исбот этиш Аллоҳни ҳар хил нуқ­сонлардан пок этиш ғоясига таянгани боис, хоҳ зотий бўлсин, хоҳ феълий – барча илоҳий сифатларнинг қадим бўлиши шарт. Чунки, агар улар ҳодис бўладиган бўлса, у ҳолда Аллоҳнинг азалдаги комиллиги ҳаққоний бўл­май қолади. Бу эса илоҳийлик билан мувофиқ келмайди.

Масалан, “Аллоҳнинг илми ва қудрати азалда йўқ эди” дейилса, бунинг маъноси “жоҳил ва ожиз эди” деган бўлиб қолади. Бу қарашнинг нотўғрилиги маълум. Қолаверса, қудрати йўқ бўлган ҳолда Ўзига илм яратиши, илми йўқ бўлган ҳолда қудрат яратиши мумкин бўлмагани сабаб бошқага муҳтож бўлишига тўғри келади. Бу ҳам ило­ҳийликка зиддир. Шунинг учун ҳам Аллоҳнинг барча сифатлари қадим ва зоти билан қоййим бў­лиши шартдир.

Имом Мотуридий илоҳий исмларнинг қадим бўлиши шартлигини ақлий ва мантиқий далиллар билан исбот қилиб бўлгач, бу исмлар ифода эт­ган маъноларнинг Аллоҳ зотида мав­жуд бўлмоғи зарурлиги ҳақида тўхталади. Аллоҳнинг олим экани маъноси илми тенгсиз, қодирлигининг маъноси қудрати чексиз деганидир.

Аллоҳнинг бу сифатлар билан қан­дай васфланиши масаласига келган­да эса, Имом Мотуридий бу мавзунинг билиб бўлмаслиги фик­ридадир. Чунки сифатларнинг кайфиятларини билиш, Аллоҳга ўхшаш бошқа борлиқнинг борлигини тақозо эттиради. Бу эса имконсиздир.

Имом Мотуридийга кўра, Аллоҳ­нинг си­фатлари на Унинг зотидир ва на ундан ташқаридадир. Шу сабабдан ҳам муътазилий оқими илгари сурган тааддуди қудома (азалийларнинг биттадан кўп бўлиши; яъни биттадан кўп илоҳларнинг борлиги) муаммоси ўртага чиқмагани каби, сифат-мавсуф иккилигидан ҳам сўз юритилмайди. Чунки иккита бошқа-бошқа борлиқдан гап очиш учун бирини бошқасидан ажратиш лозим бўлади. Ваҳоланки, Аллоҳнинг зоти билан сифатларини бир-биридан ажратишнинг имкони йўқдир2.

Муҳаммадайюбхон ҲОМИДОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари

идораси бўлим мудири

МАҚОЛА
Бошқа мақолалар

Шайх Алижон қорининг синглиси вафоти муносабати билан таъзия

21.07.2025   8554   2 min.
Шайх Алижон қорининг синглиси вафоти муносабати билан таъзия

"AlQuran.uz" портали раҳбари, Ўзбекистон мусулмонлари идораси "Қуръон ва тажвидни ўргатиш" бўлими бошлиғи Устоз Шайх Алижон қори Файзуллоҳ Махдумнинг синглиси, "AlQuran.uz" портали ходими Абдуллоҳ қори Файзуллоҳ Махдумнинг опаси, шунингдек, "AlQuran.uz" илмий ходими Абдусамад қорининг завжалари вафоти муносабати билан марҳуманинг яқинларига таъзия билдирамиз.

Марҳума ал-Азҳар университети талабаси бўлиб, Осим қироатининг  Ҳафс ва Шуъба ривоятлари ҳамда "ал-Муқаддима ал-жазарийя", "Туҳфатул-атфол" ва "ал-Арбаъийн ан-набавийя" каби кўплаб асарлар бўйича ижоза соҳибаси сифатида 20 йилдан бери Қуръонга хизмат қилиб келаётган эди. Хусусан, Қуръон таълими йўлида самарали меҳнат қилиб, кўплаб шогирдларни етиштирди.

Шунингдек, "AlQuran" мобил иловасидаги "Al-Fatiha online" дастурининг узтозаларидан бўлиб, кўплаб аёлларнинг қироатини тўғрилашга ўз ҳиссасини қўшганини алоҳида эътироф этиш лозим.

Турмуш ўртоғи Абдусамад қори билан бирга уч нафар қиз фарзандни тарбиялаб, барчаларини ҳофизи Қуръон қилиб етиштирди.

Узоқ вақт оғир дард билан курашганига қарамай, Қуръон хизматида бардавом бўлди. Беморлик машаққатларига сабр қилиб, Аллоҳдан савоб умидида илм тарқатишдан тўхтамади. Шубҳасиз, бу гўзал хотима, яъни шаҳидликнинг бир белгиси. Зеро, ҳадиси шарифда бундай дейилган: "Ким бемор ҳолатда вафот этса, шаҳид ҳолда вафот этади, қабр фитнасидан сақланади ва эртаю кеч жаннатдан ризқи келиб туради" (Ибн Можа раҳимҳуллоҳ ривояти).

"Muslim.uz" портали марҳуманинг акаси Устоз Шайх Алижон қори Файзуллоҳ Махдум ва укаси Абдуллоҳ қори Файзуллоҳ Махдумга, шунингдек, турмуш ўртоғи Абдусамад қори ва барча оила аъзоларига ҳамдардлик билдиради.

Аллоҳ таоло марҳуманинг Қуръон йўлида қилган хизматларини қабул айлаб, Барзах ҳаётида ва охиратда Қуръони карим шафоати билан мукофотласин! Қуръон билан жаннатдаги даражаларини юксак қилсин! Беморликда чеккан машаққатлари жаннатдаги мартабасининг баланд бўлишига сабабчи бўлсин!

Жаноза маросими эртага сешанба 22 июль куни аср намозида, соат 17:45 да Устоз Шайх Алижон қорининг Жиззах вилояти Ғаллаорол тумани Бойларовул қишлоғидаги хонадонида бўлиб ўтади.

Аллоҳ таоло мусибат аҳлига сабри жамил ато қилсин! Қазо ва қадарга рози бўлишларида Аллоҳнинг ўзи мададкор бўлсин!

Марҳумага қуйидаги ҳадисда зикр қилинган улуғ даражаларни тилаймиз: "Қуръон соҳибига ўқи ва кўтарил ва  дунёда тартил қилганинг каби тартил қил. Албатта, сенинг манзилинг охирги ўқиган оятингдадир", дейилади" (Абу Довуд, Термизий ва Насоий раҳимаҳуллоҳ ривояти).