21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
Бу воқеани рус тили устозимиз айтиб бергандилар.
“1989-йил. Ўшанда Республика рус тили ва адабиёти Педагогика институти (ҳозирги Жаҳон тиллари университети)да ўқирдим. Ёзги таътил тугай деб қолган, 3-курс энди бошланиш арафаси эди. Ўзим ёқтирган ўқиш, дарс қилиш масъулияти, дунёни унутиб китоб ўқиш завқига ҳеч нарсани тенглаштирмас, китоб мен учун, мен китоб учун туғилгандек эдим! Янги ўқув йилига бир неча ҳафта қолган, интиқ кутиб нарсаларимни меҳр билан ҳозирлаб қўйган эдим. Бир вараққа қиладиган ишларим, режаларим, ўқиладиган китобларимнинг рўйхатини тузиб қўйгандим.
Онам раҳматлик уй ишларига талабчан эдилар. Бу талаба, ўқишини ўқисин демасдилар. Уй ишлари билан ўқишимни тенг олиб боришга мажбур эдим. Ҳаммасини бир маромда олиб боришга базўр улгураётган кунларимнинг бирида уйимизга “меҳмонлар” келиб қолди. Совчи экан. Дарров унаштиришди. Мендан сўраб ҳам ўтирмай розилик бериб юборишди. На сўз, на йиғи-сиғи кор қилди. Айни дарслар қизиган паллада ота уйини ташлаб, келин бўлдим. Ахлоқ ва тарбия масканимда олган билимларимни қўллаш, рўзғорда ўрганган тажрибаларимни синаш пайти келган эди. Эпли онанинг элагидан ўтган, талабчан отанинг чиғириғидан чиқмаган мендек фарзанд – бир оилага киришиб кетишимга анчайин амин эдим. Бироқ... оила билан оиланинг фарқи бор экан. Тушган хонадоним катта, иш кўп, вазифалар тугай демас, келди-кеттининг орти узилмасди. Аксига олгандек, янги келинлик кунлари қиш фаслига тўғри келиб қолди. Самоворда чой дамла, қозонга ўтин қала, печга кўмир ташла, кирга сув қайнат, саҳар кўча супур, сигирни соғ, ўт юл; кундуз ўқишга югур, қайтгач, яна ўша-ўша такрорий ишлар. Китоб ўрнига ўтин қучоқлашга, қалам ўрнига теша ушлашга бора-бора кўника бошладим...
Орада юкли бўлдим. Юкимга юк қўшилгандай бўлар, дарсларим ўлда-жўлда қолиб кетарди. Бир кун дарсга борсам, икки кун уйдаман. Борсам ҳам аранг ўтираман. Начора, оилани ҳам, ўқишни ҳам эплашим керак. Чунки, ота-онам зиёли инсонлар бўлсаларда, шу қоида асосида тарбия қилган эдилар! Аммо уйимиздаги ишлар бунчалик кўп эмасди.
Хуллас, шу зайлда кунлар ўтиб кетди. Фарзандлик бўлдик. Ҳамма хурсанд. Табиийки, мен ҳам. Она бўлдим! Лекин оналик юмушлари ҳам осон эмасди. Энди ўзимдан кўра кўпроқ фарзандимни ўйлар, уни парваришлаш учун куйиб пишардим. Уй ишларимиз енгиллашмас, ақалли кимдир “кел, сен дам ол” ёки “мана бу ишн кейин қил” дея қолмасди. Машаққат чексам ҳам, гоҳо танбеҳлар ёмғирига шалаббо бўлсам ҳам, гап қайтармас, уйдагиларга эса лом-мим демасдим. Барча қизларнинг қисмати шу бўлса керак-да, деб ўйлаганман, шекилли... Балки, ота-онамнинг тарбияси бунга йўл ҳам қўймаганмиди?!
Юмалоқ ёстиқдай ўқиш ҳам ниҳояланиб, ёзги имтиҳонлар бошланди. Илгари ҳар бир ўқишда тиббиётдан дарслар қўйилган, давлат имтиҳонларига тиббиёт синовлари ҳам киритилган эди. Эсимда, ўшанда душанба кунига тиббиётдан имтиҳон қўйилди. Келиннинг якшанбадан душанбагача бўш соатлари, айниқса имтиҳонга тайёргарлик кўриши амри маҳол. Таваккал, бораманда, нечига бўлса ҳам топшираман дедим. Имтиҳонга тайёргарлигим – ўзимга-ўзимнинг берган катта далдам бўлди. Хотиржам кўзимни юмдим. Дунё кўзимга чиройли кўринди. Кайфиятим барибир яхши эди... лекин кечаси гўдагим кўп безовталанди. Қарадим: иссиғи баланд, чириллаб йиғлар, ҳеч овунмасди. Имтиҳон тугул, ўзини ҳам унутган девонадай зир югурардим. Шу иссиқ менда чиқса-ю, болажонимнинг жони ором олса! Тонгга қадар гўдагимнинг ҳарорати тушди, тинчланиб ухлаб қолди. Нонуштадан сўнг, ёлвора-ёлвора имтиҳонга рухсат олдим. Боламни бешикка белаб, бувисига топширдим. Енгил эгнимга нимадур илдимда, кўчага отилдим. Кўчада юрмасдим, югурардим, балки, оёғим ерга тегмай учдимми?
Имтиҳон. Улгуриш керак. Майли нима бўлса ҳам, топшириб келаман. Институт ҳовлисига қадам қўйдим. Жиддий муҳит, катта устозлар, кўзлари ҳадиксираган талабалар. Чекка-чеккада китоб ушлаган курсдошларимни кўрдим.
Тиббиётдан дарс берган М.Ворфоломеева исмли устозимиз менинг фамилиямни чақирди. Кирдим. Билет тортдим. Назарий саволларнинг баъзиларига жавоб бердим. Амалий савол қуйидагича экан: “Пинцетда игнани шприцга қўшиб, укол қилишни кўрсатинг”. У маҳалда шприцлар кўп марталик, ҳозиргидай пластмасса эмасди. Пинцетни қўлимга олдим. Энди игнани темир товоқдан оламан деб турсам, устоз “Тўхта! Қўлларингни столга қўй”, деди. Қўйдим. Қаради-ю: “Ух... Грязные руки!” деди-да, 30 см.лик чизғичда қўлларимга “шарақ” этиб солди. Ҳақиқатда қўлларим кир эди: тирноқларим ораси кўмирдан қорайган, қўлларим ёрилган, камига шўралаб, тимсоҳнинг терисига ўхшаб дағал бўлиб қолган эди. Бир қўлларимга, бир устозга қарайман. На йиғлашни ва на гапиришни биламан. Ҳамманинг олдида изза бўлганим қаттиқ алам қилди. Хўрлигим келди. Шартта хонадан отилдиму, бекатга қараб югурдим. Менга ким қўйибди имтиҳонни? Болам касал бўлса, уйда шунча иш бўлса, менга имтиҳон керакмиди! Шунақа имтиҳонни кутганмидим? Тамом, ҳайдашса, ўқишдан ҳайдаб юборишсин. Кетаман! Бекатга еттим. Кўзим жиққа ёшга, ичим аламга тўлди. Бошимни ҳам қилиб, кўзёш тўкардим. Кимдир ортимдан чақирди: “Умидахон, устоз сизни чақиряптилар!” Дугонам ортимдан эргашиб келибди. Мен: “Бормайман, қайтиб ўқишга ҳам келмайман”, дедим. Дугонам мажбурлаб, қўлларимдан тортиб ўқишга қайтариб олиб кетди. Кирдим. Боя қўлларимга чизғич билан урган устоз хонада менга қараб турарди. Ичимдан қалтироқ келди. Энди баттар койийди. Ҳали хуморидан чиқмаган кўринади, дея баттар сиқилдим. “Бери кел!” деди. Бордим. “Қўлларингни чўз” деди. Минг ҳадикда қўлларимни чўздим-у, кўзимни юмдим. Бошқа бирор нарсани кўришга юрагим тоқат қилмайди, нима қилса, қилсин, дедим. Дағал қўлларим майин қўллар орасига қўйилди. Юмшоқ кафт қўлларимни устидан оҳиста силади. Устоз қўлларимни бироз юқорига кўтарди, уларни ўпди ва: “Бу қўллар ўпишга лойиқ!” Бунисини кутмаган эдим. Кейин устоз М.Ворфоломеева узоқ гапирди: “Қизим, мени кечир... Сенинг оилали эканинг, катта хонадонда юмушларинг кўп эканлигини, шундай бўлсада, ўқишни ташламай ҳаракат қилаётганингни билмаган эканман. Меҳнатда қорайган бу қўллар эҳтиромга лойиқ. Қизим имтиҳондан ўтдинг, кетавер”, деди. Боя хафа бўлиб йиғлаган бўлсам, энди қувончдан энтикиб-энтикиб йиғлардим. Ичимдаги барча қора булутлар тарқалиб кетди.
Йиллар ўтди. Ўқишни тамомладим. Ўзим устоз бўлдим, неча-неча шогирдлар чиқардим. Ўша қўлларимдан ўпган устозимни асло унутмадим. М.Ворфоломеева нафақат билимли устоз, балки ҳам кучли педагог, ҳам яхши психолог эди.
Шуни англаб етдимки, ташқи кўринишга қараб баҳо бериш катта хато! Ўқувчининг дарсда оқсаётгани дангасаликдан, бирор вазифани уддалай олмаётгани қобилиятсизликдан, кўзлари ишгани кўп ухлаганидан бўлмаслиги, балки бошқа сабаби бор бўлиши мумкинлигини тушуниб етдим. Талаба ва ўқувчилар билан ишлаш жараёнида аввало унинг руҳияти, ички дунёсини англашга, шу асосида муомала қилишга ҳаракат қиладиган бўлдим. Ҳаёт менга шуни ўргатди. Ўзим босиб ўтган машаққатли кунлар ҳулосасига эътиборли бўлдим.
Барча ёш устозларга тавсиям шуки, илм олиш фақат китоб билан чегараланиб қолмайди. Балки, катта устозлар тажрибаси, кексаларимизнинг ҳаёт сабоқларига эътибор бериш, олтинга тенг насиҳатларига қулоқ тутиш зарур. Улар бизга одам бўлиб яшашни, одамни қандай яшатиш кераклигини оддий гаплар билан ўргатиб қўядилар...”
Н.Саидакбарова,
Тошкент ислом институти
“Ҳадис ва Ислом тарихи кафедраси” ўқитувчиси
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Тонг саҳар тўрт мучамизнинг соғ, оиламиз тинч, ташқарида ҳеч қандай хавфнинг хатарисиз уйғониш биз ҳар доим ҳам эътибор беравермайдиганимиз, шукрини адо этишни эсимиздан чиқарадиганимиз неъматлар сирасига киради. Гўё асли шундай бўлиши керакдек яшайверамиз. Яна бир тур неъматлар борки, бизнинг эътиборимиздан четда. Буларга сув, ҳаво каби биз қадрламайдиган, лекин булар бўлмаса, бир соат ҳам яшай олмайдиган эҳтиёжларимиз киради.
Бу неъматларнинг шукрини адо этмаслик, яъни қадрига етмаслик оқибати нималарга олиб келиши бугунги кунда намоён бўляпти. Пала-партиш фойдаланиш сабаб Орол денгизининг қуриши нафақат минтақамизнинг, балки бутун дунёнинг муаммосига айланиб улгурганига анча бўлди. Биз учун текинга бериб қўйилган бу бебаҳо неъматни қадрламаслик орқасидан бугун инсоният жиддий муаммолар қаршисида турибди. Аллоҳ таоло Ўзининг каломида берилган неъматларни қадрлашни таъкидлаб, «Еб-ичинглар, аммо исроф қилманглар. Чунки У Зот исроф қилувчиларни севмас» (Аъроф сураси, 31-оят), деб буюрди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таҳорат қилаётган буюк саҳобалардан бири Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг сувни кўпроқ ишлатаётганини кўрдилар ва унга: «Ҳой Саъд! Бу қандай исрофгарчилик?!» дедилар. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули! Таҳоратда ҳам исроф бўладими?» деди. У Аллоҳнинг ибодати учун таҳорат қилаётганда сувни сал кўпроқ ишлатиш исроф саналмаса керак, деб ўйлаган экан. Шунда у зот алайҳиссалом: «Ҳа, ҳатто оқиб турган дарёнинг ёқасида бўлсанг ҳам», дедилар.
Биз эса «Сув – текин» деган тушунча билан бир пайтлар шаҳарларимиз, қишлоқларимиз, маҳаллаларимизда зилол сувга тўлиб оққан ариқ-анҳорларни қуритдик. Борларини чиқиндихонага айлантирдик. Оқибатда илгари одамлар бемалол ичаверган ариқ сувлари ҳозир ҳатто қўл ювишга ҳам ўйланиб қолинадиган ҳолга келди.
Яқин-яқингача пойтахтнинг шимоли-шарқ томонидан кўриниб, баҳри дилингизни очган, хуш кайфият бағишлаган пурвиқор тоғлар бугун кўринмай қолганига одамлар энди-энди аҳамият бера бошлашди. Дарахтларнинг камайиши, автоуловларнинг кўпайиши, мавжуд яшил ҳудудлар қисқариб, ўрнига режасиз қуриб ташланаётган уй-жой экологияга, она табиатга таъсир қилмай қолмади. Қалин чангли парда ортига яширинган тоғлар худди бизни ёрдамга чақираётган, вақтида чора кўрилмаса, оғир оқибатлар юзага келишидан огоҳлантираётгандек гўё.
Ва ачинарлиси бу оғир оқибатлар ўзини кўрсата бошлади. 60 йиллик тажрибага эга IQAir ташкилоти томонидан тайёрланган охирги йиллик ҳисоботда қайд этилишича, ҳавонинг ифлосланиши оқибатида бир йилда дунё бўйича 7 миллион аҳоли ҳаётдан бевақт кўз юммоқда, миллиардлаб инсон нафас йўллари касалликлари ҳамда бошқа оғир дардларга йўлиқмоқда. IQAir сайти маълумотларига кўра, 2023 йил якунлари бўйича тузилган рейтингга мувофиқ, Ўзбекистон 134 давлат орасида 23-ўринни банд этиб турганини жуда ачинарли. Рўйхатдаги ҳавоси энг ифлос учликни Бангладеш, Покистон ва Ҳиндистон эгаллаган (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).
Сурункали респиратор касалликларининг дунё бўйлаб тарқалиши ва бу жараёнларнинг асоратларини ўрганган бир гуруҳ британиялик олимлар инсон ўлимига сабаб бўлаётган бешта асосий омиллардан бири нафас олиш тизими касалликлар эканини маълум қилишди. Тиббиёт соҳасига оид янгиликларни ёритадиган «Тhe Lancet» нашри эълон қилган мақолада 1990–2019 йилларда нафас йўллари касалликларининг тарқалиши 39,8 фоизга, ушбу дардлардан вафот этганлар сони эса 28,5 фоизга ошгани айтилган. Бронхиал астма энг кўп тарқалаётган сурункали респиратор касаллик сифатида қайд этилган бўлиб, нафас йўлларининг касалланиши, биринчи навбатда, чекиш иллати, шунингдек, ҳавонинг ифлосланиши ҳамда саноат ишлаб чиқаришининг турли хилдаги салбий оқибатлари сабаб юзага келмоқда.
Юртимиздаги мактабларнинг бирида атроф-муҳитни асраб-авайлаш ҳамда бошқа ижтимоий муаммоларни бартараф этиш, уларнинг олдини олишга бағишланган тадбирда бир ўқувчи йигит Она Ернинг одамларга қилган мурожаатини ўқиб берган эди. Сиз ҳам бу мурожаатга бир эътибор бериб кўринг-а:
«Эй одамзод, нималар қилиб қўйдинг, нималар қиляпсан! Тўхта! Бўлди! Етар энди. Дарахтларни кесиб, қанча ўрмонларни йўқ қилдинг, ҳавони, сувни булғатдинг. Кўлу дарёларни қуритдинг. Жуда қизиб кетдим. Яратилганимдан бери бунақа қизимаганман. Ҳаммаёғимни ёндириб, илма-тешик қилиб ташладинг-ку! Яна нима истайсан, одамзот?! Шаҳарларда тупроқ қолмади! Ҳаммаёқни тошдек бетон билан қоплаб ташладинг. Менинг сабрим чексиз эмас. Захираларим ҳам тугаб боряпти. Мени асрамасанг, эртага ўзинг қийналасан. Ўзингни бос. Тўхта. Атрофга қара! Ақл билан иш тутиб, менга озгина ёрдам бериб юборсанг, у ёғига ўзимни ўзим тиклаб оламан. Яхшиям Аллоҳ менга ўзимни ўзим совутиш қобилиятини берган. Лекин вазият шу зайлда давом этаверса, яъни табиат шу тарзда ифлослантирилаверса, тикланиш қобилиятим ҳам иш бермай қўйиши мумкин. Аввалги ҳолга қайтиши даргумону, лекин вазиятни яхши томонга ўзгартириш мумкин. Яхши инсонлар ҳали бор бу дунёда. Ҳаммангиз бирлашсангиз, қўлингиздан кўп нарса келади, Худо хоҳласа».
Ўсмир йигитнинг бу мурожаати ҳар биримизга кўзингизни очинг, вақт борида имкониятларни ишга солинг, деяётгандек гўё...
Аллоҳ ҳеч бир нарсани бекор яратмаган. Ҳар бир ўсимликнинг, ҳар бир жониворнинг вазифаси бор. Шунингдек, уларнинг мавжудлиги, яшаши бир-бирига чамбарчас боғлиқ. Бу занжирни узиш мумкин эмас. Бордию ҳайвонот ёки наботот оламининг бир вакили йўқ қилинса, бунинг оқибати қачондир барибир сезилиши аниқ.
Аччиқ ҳақиқат шуки, бор табиатдаги, яъни атроф-муҳитдаги кўпгина ресурслар йўқотиб бўлинган. Аммо ўша нарсаларнинг кўпини тиклаш, қайтариш мумкин. Ўз навбатида, борини сақлаб қолиш ҳам жуда муҳим. Шундай экан, Аллоҳ берган буюк неъматлар – сув, тупроқ, ҳаво, ўсимликлару жониворларга бўлган муносабатимизни ўзгартирайлик, азизлар. Зеро, биздан кейинги авлод ҳам озод ва обод юртда яшашга ҳақли.
«Ҳилол» журнали 8(65)-сонидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа