Sayt test holatida ishlamoqda!
08 Iyul, 2025   |   13 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:15
Quyosh
04:58
Peshin
12:33
Asr
17:41
Shom
20:02
Xufton
21:37
Bismillah
08 Iyul, 2025, 13 Muharram, 1447

Erdan boshqalar ham nikohni buza oladimi?!

12.11.2021   3315   6 min.
Erdan boshqalar ham nikohni buza oladimi?!

Fiqh kitoblarida nikoh va taloq alohida katta bo'lim tariqasida yoritiladi. Taloqning ichidagi qismlaridan biri bu “Hulu'” masalasi hisoblanadi. Alloh Taolo g'azab qilgan va er-u osmon u sababli larzaga kelgan narsa bu nikoh aqdi bo'langan insonlarning ajrimidir. Hulu ham taloq kabi ajrim hisoblanib, uning taloqdan farqi- ayol kishi tomonidan talab qilingan ajrimdir.  Albatta islom shariatida aql va quvvat jihatdan erkak kishi kuchli sanaladi va barcha masalalar uning tasarrufi orqali amalga oshiriladi. Bu narsa qiyshiq qovurg'adan yaratilgan ayolning ojiza va hissiyotga beriluvchi maxluqotligini Biluvchi Zot tomonidan qo'yilgan buyruq hisoblanadi. Shu sababdan, taloq qilish huquqi erkak kishiga berilgan bo'lib, uni javobgarligini ham erkak kishi bo'yniga yuklatiladi. Ammo shunday vaziyatlar bo'ladiki, ajrim ayol tomondan ham talab qilinishi mumkin. Bu tomonga ham islom shariati munosib qarab, o'z o'rnida ayol kishi ham o'z talog'ini talab qilib olishga huquq berilgan.

 Hulu' so'zi lug'atan “kiyim echish” degan ma'noda ifodalaydi. Shariatda esa xotin kishining arz qilib, bir narsa berib, eri bilan ajrashishiga xulu' deyiladi. Chunki er-xotin Qur'on ta'biri ila bir-biriga kiyim o'rnida bo'ladi. Shu sababdan mana shu lug'aviy ma'nodagi so'z bilan qo'llaniladi.

Alloh taolo Baqara surasida:

Bas, agar ikkovlarining Allohning chegaralarida tura olmasligidan qo'rqsangiz, xotin bergan evazda ikkovlariga gunoh yo'qdir. Ushbular Allohning chegaralaridir. Bas, ularni buzmang. Va kim Allohning chegaralarini buzsa, bas, o'shalar, ana o'shalar zolimlardir , degan (229-oyat).

Ushbu oyati karima asosida Islom shariatida xulu' hukmi joriy qilingan. Er-xotin birga yashashlarining iloji qolmasa, agar birga tursalar, gunoh ish sodir bo'lishi muqarrar bo'lib qolsa, xotin ajrashishni istasa, eriga fidya (to'lov) berib, uni rozi qilib, ajrashib ketishi joizdir.

Islom dinida birinchi xulu' Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam zamonlarida sodir bo'ldi.  Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi:

Sobit ibn Qaysning xotini Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib: Ey Allohning Rasuli! Men unga xulqda ham, dinda ham bir ayb qo'ya olmayman, lekin Islomda kufron bo'lishini (ya'ni erimni yoqtirmaganim uchun unga itoatsizlik qilib, gunohkor bo'lishni) ham istamayman , dedi.

Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: (Senga mahr qilib bergan) bog'ini unga qaytarib berasanmi? dedilar. Ha , dedi ayol. U zot (Sobit ibn Qaysga) Bog'ni qabul qilib olgin-da, uni bir taloq qil , dedilar .

Buxoriy va Nasoiy rivoyat qilganlar.

Sobit ibn Qays roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi va-sallamning aytganlarini qildi va shu tariqa Islomda birinchi xulu' sobit bo'ldi.

Hulu' boin taloq hisoblanadi. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam xulu'ni bir boin taloq hisoblaganlar. Boin taloq – raj'iy taloqdan farqlin o'laroq er- xotinlik aloqalari o'sha zahotiyoq tamom  bo'ladi.

Bundan tashqari ajrim qozi tomondan ham amalga oshiriladi. Qazoiy ajrimga to'rt fiqhiy mazhablarga ko'ra, quyidagilar sabab bo'ladi:

  • nafaqa qilishdan ojizlik
  • er-xotindagi ayb
  • zarar
  • yomon oilaviy munosabatlar
  • erning g'oyib bo'lishi hamda qamoq.

Ushbu masalalar qozining hukmiga bog'liq bo'ladi.

Nafaqadan ojiz bo'lish. Hanafiy mazhabidan boshqa uch mazhab, ya'ni molikiy, shofe'iy va hanbaliy mazhablarida nafaqadan ojiz bo'lish er-xotin ajratilishiga sabab bo'ladi. Ammo, hanafiy mazhabiga ko'ra, nafaqadan ojizlik sababli er xotin orasi ajratilmaydi. Chunki er goh boy, goh nochor holatda bo'ladi. Agar er boy bo'lib, nafaqa qilmayotgan bo'lsa, ajrimdan boshqa yo'llar qilinadi, masalan qamab qo'yiladi yoki majburan moli nafaqa uchun sotiladi.

Ayb va kasallik. Abu Hanifa va Imom Muhammad uch jinsiy kasallik sababidan er-xotin orasi ajratiladi, deyishgan. Ular:

  1. Majbub – erkak jinsiy a'zosi kesilgan bo'lishi;
  2. Unna – jinsiy ojiz bo'lish;
  3. Hasy – bichilgan bo'lish. Mana shu holatlardagina xotin qoziga shikoyat qilib, ajrim talab qilishga haqli.

Bunda qozining nikohni fasx – bekor qilishi boin taloq bo'ladi.

Janjal va zarar. Janjal – inson hurmatiga ta'na etkazadigan darajadagi qattiq nizo. Zarar – erkak kishining xotiniga gap yoki xatti-harakat bilan aziyat etkazishi. Huddi, so'kish, urish va harom ishlarga majburlashi kabi. Molikiylardan boshqa uch mazhab, agarchi nizo va zarar o'ta darajada kuchli bo'lsa ham, ajrimga sabab bo'lolmaydi. Chunki ayoldagi zararni taloqsiz ham hal etish mumkin, masalan qozining erkakni odobga chaqirishi, jazolashi kabi.Molikiylarda esa, zarar va janjal sababidan tafriq joiz bo'ladi,

Erning yo'q bo'lib ketishi. Agar er g'oyib bo'lsa hanafiy va shofe'iy mazhabiga ko'ra, garchi muddat uzun bo'lsada, erning yo'q bo'lishi sababidan qozi ularning orasini ajratmaydi. Negaki, bu borada birorta shar'iy dalil sobit bo'lmagan.

Toshkent Islom instituti

403-guruh talabasi Orifjonova Mohira

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Robbimizning va’dasi haq ekan

07.07.2025   2025   4 min.
Robbimizning va’dasi haq ekan

Yarmuk – musulmon va Rum qo‘shinlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan jang. Unda asrlar o‘tsa-da, mangulikka yuz tutgan ajib lavhalar bor. Ularning ba’zilari quyidagilardir:

Urushning ayni qizigan pallasi. Bir kishi Abu Ubayda ibn Jarroh hazratlariga yaqinlashdi. Abu Ubayda roziyallohu anhu: “Men shahid bo‘lishga astoydil bel bog‘ladim”, dedi. Haligi kishi: “Biror-bir gapingiz bo‘lsa ayting, men Rasululloh bilan ko‘rishgan paytim  u zotga yetkazib qo‘yaman”, dedi. Abu Ubayda roziyallohu anhu: «Ha, u zotga buni yetkaz: “Rasululloh, bizlar Robbimizning va’dasi haq ekanini topdik”», dedilar.

Rum qo‘shinlarining hujumi kuchaygan paytda Ikrima ibn Abu Jahl roziyallohu anhu musulmonlarning orasida: “Alloh taolo meni  hidoyat qilmasidan avval men Rasulullohga qarshi jang qilardim, endi bugun Allohning dushmanlaridan qochib ketamanmi!” – deya jar solardi. Oradan ko‘p o‘tmay, Abu Jahl yana: “Kim o‘limga bay’at qiladi?”[1] – dedi.

Musulmonlarning bir jamoasi u zotga bay’at qilishdi va ularning barchasi birgalikda jang maydoniga kirishdi. Ularning maqsadlari g‘alaba va shahidlik edi. Alloh taolo ularning bay’atlarini qabul qildi va ularning bari Allohning inoyati ila shahidlikka erishdilar. 

Tarix zarvaraqlariga e’tibor qarating. Buyuk qo‘mondon Xolid ibn Valid 100 kishilik qo‘shini bilan to‘rt ming kishilik Rum qo‘shinlariga qarshi turdilar. Qarang-a! Yuz kishilik qo‘shin to‘rt mingta askarga qarshi chiqib, ularni yengsa-ya?! Bu ularning qalblari Allohga bo‘lgan iymonlari bilan to‘lib-toshgani ekanining belgisi emasmi?!

Urush biroz tinchib turgan paytda Xolid ibn Validning oldiga Jo‘rja ismli Rum qo‘mondoni keldi va: “Ey Xolid, nimaga da’vat qilyapsan? Ayni paytda Islomni qabul qilgan kishiga ham sizlarga berilgandagi kabi ajru savob nasib qiladimi?” – deb so‘radi.

Sahobiy: “Ha. Undan ko‘prog‘i ham nasib etishi mumkin”, dedi.

“Qanday qilib? Axir sizlar avvaldan musulmon bo‘lib, o‘zib ketgansizlar-ku?!” – dedi Rum qo‘mondoni. Xolid ibn Valid roziyallohu anhu: “Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga yashadik va u zotning mo‘jizalariga guvoh bo‘ldik.

Bizning ko‘rganlarimizni ko‘rib, biz eshitgan narsalarni eshitgan odam Islomni osonlikcha qabul qilishi haqiqat. Lekin sizlar u zotni ko‘rmagansizlar, u zotning gaplarini eshitmagansizlar, bunday holda g‘aybga iymon keltirgan bo‘lasizlar. Agar sizlar niyatingiz,  qalbingiz ila Allohga iymonda rostgo‘y bo‘lsalaringiz, sizlarning savoblaringiz buyukroq bo‘ladi”, dedilar. Bu gaplarni eshitgan Rum qo‘mondoni oh urdi va: “Ey Xolid, menga Islomni o‘rgat”, deya o‘zini Xolid roziyallohu anhu tarafga tashladi.

Shunday qilib Rum qo‘mondoni Islomni qabul qildi. Alloh taolo uchun ikki rakat namoz o‘qidi, haqiqatda ikki rakat, bundan boshqacha emas. Ikki taraf yana urushga kirishdi. Jo‘rja endi musulmon askarlar safida shahidlik maqomiga erishish ilinjida jang qilardi.

Ha! O‘sha ikki rakat namoz sababidan Allohning izni ila unga jannat nasib etdi, uning bundan boshqa amali yo‘q edi...


Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1]  Buning ma’nosi: “Men o‘lgunimcha shu jang maydonidan ortga chekinmayman, to so‘nggi nafasim qolgunicha musulmonlar safida Allohning dushmanlariga qarshi jang qilaman, meni faqatgina o‘lim to‘xtata oladi”  (Tarj.).