Sayt test holatida ishlamoqda!
07 Dekabr, 2025   |   16 Jumadul soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
06:10
Quyosh
07:35
Peshin
12:20
Asr
15:13
Shom
16:58
Xufton
18:16
Bismillah
07 Dekabr, 2025, 16 Jumadul soni, 1447

Tuhmat balosidan asrasin

15.10.2021   3479   6 min.
Tuhmat balosidan asrasin

Har bir inson tabiatida yaxshi va yomon sifatlar mavjud. Inson yaxshi sifatlarni asrasa, yomon sifatlar zararini bilib, ulardan xolos va salomat bo'lishga harakat qiladi. Insonlardagi yomon sifatlardan biri tuhmatdir. Sharq xalqlari tuhmat qilishni gunoh hisoblab, undan o'zlarini yiroq tutishga harakat qilishadi.

Tuhmat nima? “O'zbek tilining izohli lug'ati” kitobida: “ Tuhmat –(arabcha, ayblash, ayblov). Birovni ayblash yoki qoralash maqsadida o'ylab chiqarilgan asossiz da'vo, bo'hton” degan izoh beriladi.

Biror kishini aytmagan gapi yoki qilmagan ishi uchun ayblashga tuhmat deyiladi. Bir kishi  Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan: “G'iybat nima?” deb so'radi. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Bir kishi eshitsa xafa bo'ladigan gaplar bilan u haqda gapirishing g'iybat bo'ladi”, dedilar. U kishi yana so'radi: “Aytgilgan gaplar o'sha insonda bo'lsa-chi?”. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Agar aytilgan narsa o'sha odamda bo'lsa, g'iybat qilgan bo'lasan, bo'lmasa esa tuhmat qilgan bo'lasan”, debjavob berdilar.

Tuhmat barcha yomonlikning boshlanishi va jinoyat hamda zulm uning hosilasidir. Tuhmat insonlarning yomon xulqlaridan bo'lib, u o'sha insonga ko'p kulfatlar olib keladi. Hazrat Alisher Navoiy bunday yozadilar:

Badg'o'yki o'z qilg'ani rahmatdur anga,

Orom xaloyiq sori tuhmatdur anga,

Kim xo'yi yamon bo'lsa, mashaqqatdur anga,

Kim xo'yi aning yaxshi g'animatdur anga.

Tuhmat qilish insonlarning qalbini yaralashdir. Luqmoni Hakim farzandlariga tuhmat qilishdan saqlanish haqida bunday deydilar: “Ey farzand, odamlarni turli bo'lar-bo'lmas tuhmat gaplar bilan ranjitma! Bolta insonning vujudini yaralasa, tuhmat insonning qalbini yaralaydi”.

Bir odamning qilmagan ishini qildi, deb gapirish o'sha insonga zulm qilishdir. Zulm esa og'ir gunohdir. Zulmdan nafrat, nafratdan dushmanlik kelib chiqadi. Ayrim kishilar dushmanidan o'ch olish uchun tuhmat uyushtiradi. Turli xil uydirmalarni to'qib chiqaradi. Dushmanni engish uchun tuhmatni qurol qilib ishlatadi. Chunki tuhmat orqasida boshqalar uchun katta fojia turadi. Arzimagan bir gap odamning taqdirini yomon tarafga o'zgartirib yuborishi mumkin.

Biror kimsaga nisbatan yomon gumon qilish ham nohaq tuhmatga olib boradi. Shu sababli, avvalo birovga yomon gumon qilishdan tiyilish lozim. Alloh taolo insonlarni bir-birlaridan yomon gumon qilishdan qaytarib bunday marhamat qiladi: “Ey insonlar, odamlardan yomon gumon qilishdan ehtiyot bo'linglar. Inson o'zining ba'zi badgumoni bilan gunohkor bo'lur” (Hujurot surasi, 12-oyat).

Insonlar bir-birlaridan  yomon gumon qilishdan ehtiyot bo'lishlari lozim. Zero, birovdan gumon qilish boshqa gunohlarga etaklaydi.

Ba'zilar foyda ko'rish uchun tuhmat gapni gapirishadi. Birov zarar ko'rmaslik uchun  yoki zararni ketkazish uchun tuhmat qilishadi. Shu yo'l bilan foyda ko'rmoqchi yoki balodan qutulmoqchi bo'lishadi. Aslida, tuhmatdan foyda ko'rish yo'q. Chunki tuhmat yolg'on so'zlardan iborat bo'lib, yolg'on so'zlarda faqat xatar bor, najot yo'q.

Ba'zi bir odamlar boshqalarni o'zlariga jalb qilish, o'zlarini gapbilarmon qilib ko'rsatish uchun tuhmat gaplarni gapirishadi. Donishmandlar: “Boshqa insonlarga tili bilan ozor beradigan, tuhmat qilib yashashdan ko'ra, tilsiz bo'lib tug'ilgan yaxshidir”, deganlar.

Tuhmat insonlarga nisbatan qilingan zulmdir. Insonning insonga qilgan zulmini o'sha zulm qilingan odam oldin kechmasa, uning gunohini Alloh taolo ham kechirmaydi.

Tuhmat insonning barcha savob ishlarini ketkazadi, tuhmat qilgan ham tuhmatni ma'qullagan yoki uni eshitgan ham gunohga sherikdir. Birov tuhmat qilib gapirsa, uni tuhmatdan qaytarish o'rniga, uning gaplarini ko'tarib chopadigan odamlar ham ko'plab topiladi. Birovdan eshitgan gapni gapiraverish gunohni ko'paytirishdir. Tuhmat qilingan odam tuhmat qilinganligini  eshitsa, unga sabr qilsa, u katta ajrni qo'lga kiritadi.

Inson tuhmatga uchraydigan joylarga borishdan, o'zini tuhmatga tushib qolishdan saqlashi lozim.

Tuhmat  jamiyat kishilari o'rtasidagi mehr-oqibat rishtalarini uzadi. Ular o'rtasida o'zaro hamjihatlik, yaxshi ishlarda hamkorlik qilish fazilatlarini yo'qqa chiqaradi. U tufayli jamiyat kishilari orasida o'zaro ishonch, bir-birlariga mehr-muhabbat bilan qarash, do'stlik, birdamlik kabi fazilatlarga o'rin qolmaydi. Tuhmat insonlardagi dushmanlik, nafrat, g'iybat, ichi-qoralik, chaqimchilik kabi salbiy xulqlarni yuzaga chiqarib, ularni insonlarda tomir otishiga sababchi bo'ladi. Bu yomon xulqlar tufayli qancha-qancha insonlarga sababsiz ozorlar etadi. Shu sababli xalqimiz: “Nohaq, quruq tuhmatdan asrasin” deb duo qiladi.

Aslida, insonlar doimo bir-birlariga yaxshilik sog'inib yashashlari lozim. Zero, insonlar o'rtasida insongarchilikdan kutilgan maqsad ham yaxshilik qilishdir. Biror insonga yaxshilik qilish qo'limizdan kelmaydimi, unga yomonlik qilishdan ham tiyilaylik.

 

R. Akbarov,

O'MIning Qashqadaryo viloyatdagi vakillik xodimi.

 

Boshqa maqolalar
Maqolalar

O‘zbekiston xalqiga bayram tabrigi

07.12.2025   1078   5 min.
O‘zbekiston xalqiga bayram tabrigi

Qadrli vatandoshlar!

Siz, azizlarni, ko‘pmillatli butun xalqimizni 8 dekabr – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni bilan chin qalbimdan samimiy muborakbod etib, barchangizga o‘zimning chuqur hurmatim va ezgu tilaklarimni izhor etaman.

Ushbu qutlug‘ ayyomda barcha huquq va erkinliklarimiz, yurtimizdagi tinchlik va barqarorlik, birlik va hamjihatlik, ortga qaytmas demokratik islohotlarimiz kafolati bo‘lgan Asosiy qonunimizning hayotimizdagi o‘rni va ahamiyatini yanada chuqur his etmoqdamiz.

Hech shubhasiz, xalqimiz siyosiy-huquqiy tafakkuri hamda yuksak xohish-irodasining ifodasi bo‘lgan Konstitutsiyamizda muhrlab qo‘yilgan qoida va tamoyillar Yangi O‘zbekistonni barpo etishda barchamiz uchun beqiyos kuch-g‘ayrat, ishonch va ilhom manbai bo‘lib xizmat qilmoqda.

Bu haqda so‘z yuritganda, avvalo, yanada keng vakolat va mas’uliyatga ega bo‘lgan milliy parlamentimiz hamda ilk marta mahalliy Kengashlar deputatlari orasidan saylangan raislar boshchilik qilayotgan viloyat Kengashlari, jamiyat boshqaruvida o‘rni va nufuzi tobora ortib borayotgan mahalla instituti faoliyati misolida xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbai ekani haqidagi konstitutsiyaviy qoidaning amaliy tasdig‘ini ko‘ramiz.

Ayniqsa, yangi parlamentimiz tomonidan joriy yilda sudlar faoliyati hamda fuqarolarning huquq va erkinliklari kafolatlarini kuchaytirishga oid qonunlar hamda yurtimizda do‘stlik, hamjihatlik muhitini mustahkamlash, inklyuziv jamiyat, yoshlar, xotin-qizlar masalalari, kam ta’minlangan insonlar manfaatlarini himoya qilish, kambag‘allikni qisqartirish, milliy qadriyatlarimizni asrab-avaylash bo‘yicha ko‘plab muhim qarorlar qabul qilinganini ta’kidlash lozim.

Mahalliy kengashlar ham o‘z hududlaridagi dolzarb ijtimoiy muammolarni hal etish bo‘yicha faol ish olib bormoqda. Ular tomonidan o‘tgan davrda 25 mingdan ziyod masala muhokama qilinib, tegishli qarorlar qabul qilingani, mansabdor shaxslarga 14 mingga yaqin deputatlik so‘rovlari yuborilgani ham shundan dalolat beradi.

Vakillik organlarini chinakam xalq minbari, xalq ovoziga aylantirishga qaratilgan islohotlarimizning davomi sifatida 2026 yilning 1 yanvaridan tuman va shaharlarda ham hokim va Kengash raislari vazifalarini alohida ajratish bo‘yicha tegishli chora-tadbirlarni amalga oshiramiz.

Bir so‘z bilan aytganda, xalq hokimiyatchiligi, vakillik demokratiyasi, Konstitutsiya va qonun ustuvorligi kabi konstitutsiyaviy prinsiplarga bundan buyon ham sodiq qolib, ushbu yo‘nalishdagi islohotlarimizni yanada qat’iy davom ettiramiz.

Hurmatli do‘stlar!

Ma’lumki, so‘nggi yillarda mamlakatimizda inson qadri, aholining huquq va manfaatlarini ta’minlash har qachongidan ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. “Konstitutsiya – inson qadri, erkinlik, tenglik va adolat garovi!” degan ezgu g‘oya asosida o‘tkazilayotgan bu yilgi bayram tadbirlari orqali shu yo‘lda erishgan yutuqlarimiz chuqur tahlil qilinib, yangi va dolzarb vazifalar belgilab olinmoqda.

Keyingi vaqtda barcha soha va tarmoqlarda qo‘lga kiritayotgan natijalarimizga shu nuqtayi nazardan baho berar ekanmiz, ularning zamirida, eng avvalo, insonparvarlik va xalqparvarlik tamoyillari mujassam ekanini va ular o‘z samarasini berayotganini alohida qayd etish o‘rinlidir. Misollarga murojaat qiladigan bo‘lsak, joriy yilda aholi jon boshiga daromad 3 ming 500 dollarni tashkil etgani, maktabgacha ta’limda qamrov 78 foiz, oliy ta’limda esa 42 foizga yetgani, odamlarimizning o‘rtacha umr ko‘rish darajasi 73,8 yoshdan75,1 yoshga uzaygani va boshqa raqamlarni keltirish mumkin.

Konstitutsiyamizga asosan davlat zimmasiga yuklatilgan ijtimoiy majburiyatlarni bajarish hamda yurtimizda ijtimoiy davlat barpo etish borasida ham ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 1 million nafardan ziyod fuqaro kambag‘allikdan chiqarildi, kambag‘allik darajasi 6,6 foizga tushirildi.

Iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish, xalqimiz uchun munosib turmush darajasini ta’minlash, mustahkam huquqiy tizim va ochiq jamiyat barpo etish yo‘lidagi keng ko‘lamli islohotlarimiz dunyo jamoatchiligi tomonidan e’tirof etilmoqda.

Masalan, 2025 yilda Barqaror rivojlanish maqsadlari indeksida O‘zbekiston 19 pog‘ona yuqori ko‘tarilib, Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasida eng jadal rivojlanayotgan mamlakat sifatida qayd etildi. Global innovatsiya indeksida yurtimiz Markaziy va Janubiy Osiyo mamlakatlari bo‘yicha kuchli uchlikdan joy oldi. “S&P”, “Fitch” va “Moody's” kabi nufuzli xalqaro agentliklar tomonidan O‘zbekistonning suveren kredit reytingi oshirildi.

Nufuzli xalqaro anjuman – YUNЕSKO Bosh konferensiyasi so‘nggi 40 yil davomida birinchi marta Parijdan tashqarida, ya’ni, Samarqandda muvaffaqiyatli o‘tkazilgani ham jahon hamjamiyati tomonidan muhim voqea sifatida e’tirof etilmoqda.

Aziz va muhtaram yurtdoshlar!

Islohotlarimiz hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi kunda biz Konstitutsiyamizning har bir normasini davlat va jamiyat hayotida amaliy faoliyat mezoniga aylantirishimiz zarur. Ayniqsa, yoshlarimizga Asosiy qonunimizning mazmun-mohiyatini chuqur o‘rgatish, ularni konstitutsiyaviy qadriyatlar asosida yuksak ongli va vatanparvar fuqarolar, siyosiy tafakkur va huquqiy madaniyat egalari etib tarbiyalash oldimizda turgan g‘oyat muhim vazifadir.

Faqat Konstitutsiya va qonunlarimizga chuqur hurmat, puxta huquqiy bilim va amaliy tajriba asosidagina biz davlat va jamiyat boshqaruvida faol ishtirok etib, Vatan va xalq oldidagi farzandlik burchimizni sharaf bilan ado eta olamiz. Shundagina Bosh qomusimizning hayotbaxsh kuchi, bunyodkorlik salohiyati amalda yanada yorqin namoyon bo‘ladi.

Barchamiz uchun milliy mustaqilligimiz, g‘urur va iftixorimiz timsoli bo‘lgan Konstitutsiyamiz sharaflanadigan ushbu quvonchli ayyom munosabati bilan sizlarni yana bir bor chin dildan tabriklayman.

Siz, aziz yurtdoshlarimga sihat-salomatlik, baxt va omad, oilalaringizga tinchlik-totuvlik va farovonlik tilayman.

Konstitutsiyamiz va barcha yutuqlarimizning ijodkori bo‘lgan mard va olijanob xalqimiz doimo omon bo‘lsin!

 

Shavkat Mirziyoyev,

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

MAQOLA